Salaam kee wagri gexsit wagsiisak ።።።።።።|| ።።።።።19/08/2015 I.L.L.

Salaam keewagri gexsit wagsiisak

።።።።።።።።።።።።።። || ።።።።።።።።።።።።።።።
19/08/2015 I.L.L.

Away, gexsitak geytimah yan salaam kee wagri caagid wagsiisak ni rattiimâ-caddol ayrooy, bisut maacissa caalatittey, yabbixen rike sinni mangih Nable…!

Ceelalloh,

Addis ababah magaalal gexsitte salaam kee wagri taddiiral N.malaak Ni Rakaakayih abbah galab xagak qide qangaray, kulsa taybullee gersinnal maqnisak Qafar Carbil luk sugte gabah agle kee Qafaral carbi cabe wara buultam celsiisak Qafár abbak mekele gexa macah axce-weeh …? Yaanam celta ajenxa firgisan sugeeniih, tigray gititte macah fakkiime waytaah yaanamak taturra iyyeenih tigray kee tigray dooritte buttah arkah boogek taturra iyyeenih, Qafár doolat wagri gexsit sada axcuk Sinni ummatta kee doolatal sumaq yakkeenimî-fan yemeeteenih sugeeniih,

Asaakuh tu-gactek woo ajenxay kimal firgisak sugeeni cabba heenih, Saanih Ni Rakaakayih abba mekele macah gexeeh tigray, gititte macah fakkintaah, inta ajenxat saanih koreenih maacisen..! ta dagorti Kimal carbi uddur Kellaali macah gacteeh, axcuk sugteeh, Asaakuh tu-gactek ugutteh tan Kellaali Kah uguttem Qafár sabbat hinnay, tigray sabbatah ugutte axcuk maacisen Laakin Kimal kella kah gacteh tan hadaf leeh, Asaaku kah uguttam Kaadu maca kinnim Keenik cerritteh hinnay, edde faxaanam Kulli caagidih sinnih faxen migaq abak siyaasâ-manfaqatih gorantoh edde yantifiqeeniih, Ayyuntat dirab kee ginô-yaabitte numma celsiisak rattiimâ-gaadut doolat kee ummattâ-fanih dareemu ginaanâ-gidih abaanam kinniimih sabbatah Kimal kee Asaakî-yab sitta kak sadah yan hadaf sinni maray, yabbixeenim aallê-kal sadu kee dareemitte ginaanam taamâ-haysiteh yaabitteh Ayti yaceenim hinnay, qembimeh yan salaam kee wagri gexsit diggoowâ-gid gexsitta taamoomi qokolak Qafar carbi waroorik allagossam xiqta taamoomî-fan nafkunem faxximta…!

Canka mari Sinnni Tixxiiqih

Caanká Mari Sinni Tu-Xiiqih Baddal Taybulli aw Taysabbih innah Faxan Saaqat Faxan Macattal Hayya heenih Yaabisan Qunxaaneytay Reedon Faxoot Farmo Edde Tatrussaah Qafar Leedâ Kee Dadal hinnay Qafarak Doolatiini Siiratat Adafah Yanbulleeni

Mangoh yan Qunxaaneytay Ayyuntiino Rettemmaamil Yanbulleeh yani Rettemamit ixxiga Qilmiy inkittinoh Afkanitte Qaawe bahtuuy Tayseh Tan mabalah Amorraq kee Moddaqiino boolassam sadaanamal w.w.w.

Milaagu kee Leedâ Arac akah xagta innah xiqoysimaanam hinnay Sinnih Sinam edde Xiqoysimtaah Tan Rettammay Kulli Num Issi Fayxi Elle Oobisah Edde Xiqoysima Yekkeenim Tanbulle

Qafarak barte Wayte taturte Hora cabewayte Uma raat Cabta Baritte hora yekkeenim Tanbulle

Massakaxxale Qafar Qunxaaneytay Qafar ummatta edde Sugteh Tan Ditek yayyaaquy siyaasay ayyuntiinoy Qidaddoy baaxo Wararal inkih Edde Temeeteh tan Gano kee ganaasaqok Ayyaaquk Millaagimteh Tan Qafaray Aytile Ginaanamih qaqa Nel raddem Cednam Faxxinta

Sitta geedane kee Abba geedane Takkeh tan mablay Milaagu Abtuh Ixxigat Qokkolsimak kusaq hangisso Taceeh Yanbulleeh yan Taqabik ugtuma geyak Calli aw Milaagu Fiirissah Kulli Caddol Yanbulle Taqbih kusaq kee fokkaaqol Raddi Taceeh Qafar ummatta Qanxaffe kee inkittiino Diggossah Qafar kee Qafarinoy Baaxo kee Ummatta Milaagu Naharat Hayta akkuk ciggilta Horah Gita Fakteh Cabtaah Aydaadi waydal Cabta nakkuh fixix kee Mabla Daraqak Saffoowak inkittino dadal Raat ginoonuh Missowanam Nee celtah nek Faxxintam

G.G.

Goori Afat Takkeh tan Karbo hinnay abina faxxah Feda Faxaama

Goori Afat Takkeh tan Karbo hinnay Abina Faxxah Feda Akah Meklaanay Ginoh Acwa ikkal yoh inxic kee Butta Gaarah Xissimte Buttah xongolo hinnay Dateh Kee xakak Sinna hinna

Qafár Leedâh Miraaciini Tatureh Tan 4 sanat Adafah Matarak Temeeteh tan Inticaanitteh Gulubuh Rade kalah calli Maknay kah Fidisak Xaloot Leh Tan Mayso Abinah Ayballuk Temeetem Tamixxige

Takkay Ikkal Canká Túxxiq Fanteena Abtah tan buttay Datel Siyaasa Baritteh tan Maaqo Taqbudeh Tan Buttaatiy Leedâ Sirqatat handuluh Gacak Adda kee Irok Inkih Qafar gante Buttaatiy Qafar Migaaqal Kabxa Abtaah Naqabtoolit Beeda Gaddah Gandisse Ganaasaqo Baarluk Ammalluyuk Temeetem Takkay immay Margaqale Awel Arba Miraaciinol ganeynit Qafarah Qaddoysak Edde Nemetem takkeway

Ganeynitiy Qafár Goorih Xongoloh Migaaqal sinnih lon hadafah Ayyuntak Mabla Milaaganamiy Gabbatuy Ayyunta kee Doolat fanat kookaxaw Gintintah Tani Makalah Yabbixen Activititet Xiqoysimak kaxxah yan adafitte Akkuk Teemeete Miraaciini gsneynit akah suge innah Usun ginen Fitna Baxcissah Lon hadafah feda Mekelta Miraaciinoy buttah Hadafal Quntuuro Tekkeh tan Agiira Tanih Kaaduy Caddi Kee caddo keh Leh Numma Milaagi Miraaciino kinnon

Reedâ kaarib Waado Cissi Cabsiiseh yan Buttay Qusubuk Away Qafar Addal Fitna Gintaamih Gabbatu Abtaah Kedoy Daalay Nookol tenegeleh tan Qafar baxisak Sinni Miraacisan Ayyunta Ken Reediseh Yan Sirqatal ugusaanah xakaksinna Ginatah Taniy Gargarwa Xongolo Tekkeh Ummatta Fanat Dareemu ginta Miraaciinoy Reeda kee bagu Fanteena Abteh Tani Amaggayuk Tanbulle #Leedâ Parti Away Tet Maadak Temeeteh Tan Adafittek inkih aysuk Xaloot Luk Qafar ummattah konnabna Diggiysak Qafar cuduuduk Koborak adafitteh gaba taceeh tan missoyna kee Miraaciinu akkewaytah Tanim Kee Qafar ummattah migaaqal Gabat Lon reeda tuk abke cinna Hayteh Biso Baakeerih Tandufulleh tan Buttaatik Inkaamok Edde Tafiileh Saffossah tan Uddurut Tanih Tanim Kee Xakak sinna ginta Miraaciinoy Buuben Gaddi Xakak waysiisak Kusaq ligdoy Qafar kee Leeda sirqatih Ligdo Fanteena abtah Tan Saffos kee luglugo Qenmisseh Abbinoysak Geytintam Dubuk hinnay Buuben Gadda Raamossay Xakaksinna Abbisan ayyunta Kee Doolat Fanat ginta kadaadayulelah Xiniissam Xiqta Raamot Ken Haanam kataytah Tan maaqattay Kulli Caddol Baahen Baatil kee xakak sinnay Fitna Kee Teelen Gadday Buubeenih ken Esserisaanam ux uddurut ciggiilelem yaaxigeenim faxxinta

Eddey Qafar kee Doolat Fanih fitnay ummatta Kee Ummattah Boodisih taamal Tan buttati kee Reeda Bakarah Gadditen Gadday Buubeni Luk Adis ababal sinni kee Makalah Yabbixen Buttah Qafar Ceelewayto Tekkem Ceekisak Xissinteh taniy Tigray Dooritte Ganeyniitih Rookah Xin wayta Ramiida Sittat Buxuxuk Yayyaaqenim Afiitisaanam Asmatah akkeleeh Gano fitna Arac maliiy Tibba Mali Asmatah Yaaxigeenim faxxinta

Leedâ Parti siirat Kee Qafár Ayyuntih Túxxiq Fanteena Abe sinnih Tan Faxe Mabla Arac maliiy Qafár ayyunta Kee leedâ inkih Takkuqem xiqtah Fida Takkem Xiqatah akah Makkanowteh tan Leedâ Latiibô Qafár abnisselem ikkal Ganoo kee Xakak sinna Gaadiley Reedâ bakar Kee Caaanaka Tuxxiiqiy Ayyunti Gaddih Buuba hadfah haysitteh Faxoot Arac Maliiy Biso Reedâ hinnay Gabat Tanim Waanam Nagrisak Gaanun Sinnay Fitna ginoh Edde Xiqoysimtaanah taniini Margaqa lee Diggale Gaanun Maaqatta Gexxuh Leedâ parti Makkonowteh Geytimata.

Eddey edde Asmatah Yaaxigeenim Faxxintam Qafár Addal Away Qaagitan Fitnay Xakak wayal Rakittah tan Reedâ Baaker kee kirsen kasay ugut kee wadba sinniih Fayxi Takkeh Tan faxe Datek Ayro korteh Tanim Sin Aytil Hayna

G.geya..🙏

Away,Maca Axceton Iyya Maraw Sinninom Innaamih Ighima hinna

Away, maca axcetton iyye maraw!!
🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰🟰

Qafár kee Qafar doolat salaam kee wagarih taamite-waytek gutuqte Waqdi maliiy, Tigray Carbiy, Agat caddol baxsa luk Qafáral mango Waroori cabe Salaam Walalal Wagarî-fan yamaatê-gidiiy, Walalak qembooy, Abnissô-Fanah, Kaadu isi maglabal Edde Angaluk geytimta Ummattay, Salaam kee wagari sittingeyih Abnissoh Caddol Lubak Doori le Kinnim Ascossa Mafaxxaay, Toh Kaadu Carbi gibdaabina Kee Salaam kee wagarit yan tû-xiiqih xaqamitte faxe marak biso yaaxige Ayyunta kee doolat kinniimi‼️

Ni caddoh tu-gactek A salaam kee wagari qembooy, ahâ-fan qokolak nemeeteeh, ganô-mari faxeemit yaabitay, Ni caagid yamixxigeeh, ninnih mala kee Abinat edde yan dagarâ-kal Sadne Ayro mannum tamixxigeh (Leedâ-Partih adoytit kinnuk 👌

Laakin Firto waqdi Salaam walal Lih abneeh, Wagari lih abnem Tigray Siyaasah missoyna kee ummattay, Qafar kee gersi agatih xaylo inkih carbî-fan dirkih culusse Kinniimih sabbatah, Nanu Qafár hinnino inteh, baxsimteeh, Qafáriyyok tigrayiinoh Lafitteh, Caagidih tu-gactek Ken Caagid kaadu Too Faxe tigray Xaylollih Massah, Too usun dooriten tigrayallih Elle yanin dariifal elle anih tigray, kee tigray Awlissa Siyaasâ-Dagortih gubat Yaniih, gersi tigrayalllih Wagari abneh immay, Qafarak Korte tigrayallih baxisneh gaadenno iyyaanam Way, inneh, Manaaxiga‼️

Laakin Uqrat sugte Ken wakliitit rattiimal Qafár Wagari saddam celsiisak gubak dagat Kah gactam Woo ganeynit ” Qafár kee Qafár Doolatallih Qafár Awlisa marî-caddol abbaxsimuk Walal kee wagarih, Xayyoowe-weenik ” yaanam tekkek Usun Kah ugteeniih giclo kah gexisak Sugen Tigrayiinih caddol yambulleenimik iroh Qafár ken abtam gabat maloonuuy, abinah maloonumî-sabbatah, Qafár Doolat TPLFiy ken Awlissallih daffeyteeh, Walalteeh, wagareh Akke-waytek Tigray agatih xaylollih rikeh gexissa wagari mataallaay, Qafár Kinnino axcuk Xayyoowoonuh, aban gibbatittet yabnaamih faxe-way teellenikiiy, Woh Qigdu tanim hinnah Kaxxam Magxitina‼️

Woh Kaadu intam yoo hinnay, Usun Dooriten tigrayih siyaasah miroctiy Fanti doolatallih walal qembisseeh, Wagari oggoltê-Kinnim Le mari yaaxigeemih sabbatah Woo Dooriten tigrayallih akke-waytek Wohuk iroh Walal kee wagari gexsit kee abnissoh addat Qafár Kinnuk A maglab lino” iyyeenik Elle yaabite
lon‼️

Toysaay, tigrayiinuk ken baxissam mannuuy, Usun Kaadu Xisnele gita hinnâ-may gersi tigray xaylok fuxih Qafár baaxol taamiteenih mannoowaanamih saami Sinaamâ-lluk massah keenih fakkiimam raq mataalla Woh faxe baaxoh baxih gar kee ceelo Kinniimik taturak Cuggaane Kinniimih sabbatah mango tan tigray xaylo Qafar addal dumaak taamittaah, Salaamah Yaqiiseenimih sabbatah‼️

Uqrat sugte ganeynit gorrissaah kah tardem keenillih baxsah doolat kee Qafar abtâ-gidih iyyan walal kee miqno tekkeekiiy, keenillih, tigrayiinu fan koraanamaay, Ken awlissa marittellih Away kah Tigray kee Qafar Awlisak walal kee wagarih daffeyiiy, wayi yakkeenim raq malih….Usun Kah aben innaah Qafárak woo Agatih baxiinul korsitaay, Qaduk inxica‼️

Wagariiy maqaane…👌👌

ፍልስፍና አልባ የሆነ ፖለቲካ የአንድን ህብረተሰብ አስተሳሰብ ያዘበራርቃል
የመጨረሻ መጨረሻም አገርን ያወድማል!
July 19, 2013 12:16 am by Editor 1 Comment
ከረዥም ጊዜ ጀምሮ በብዙ አፍሪካ አገሮች የሚታየው የአስተዳደር ብልሹነት፣ የህዝቦች ኑሮ መዘበራረቅና ዓላማ-ቢስ መሆን፣ እንዲያም ሲል በአንድ አገር ውስጥ የሚኖር ህዝብ በሃይማኖትና በጎሳ አሳቦ ርስ በርሱ እንዲጠላላ ማድረግና፣ የመጨረሻ መጨረሻም ወደ ርስ በርስ መተላለቅ እንዲያመራ መንገዱን ማዘጋጀት፣ በተራ አነጋገር ከመልካም አስተዳደር እጦት፣ ከአምባገነናዊ አስተዳደር መስፈንና ከዲሞክራሲ አለመኖር ጋር ሲያያዝ ይታያል። አንዳንዶች እንዲያውም እንደዚህ ዐይነቱን ዓላማ-ቢስ የህብረተሰብ ጉዞ የአፍሪካ መሪዎች ወይም የጥቁር ህዝብ ችግር አድርገው የሚመለከቱ አሉ።
በእርግጥ ለአንድ አገር ስርዓት ባለው መልክ መተዳደርና፣ ህብረተሰቡም በዕቅድና በዓላማ እንዲመራ ከተፈለገ በዚያ የሰፈነው አገዛዝ ህብረተሰቡን በማደራጀት ረገድ የሚጫወተው ከፍተኛ ሚና አለ። ጥያቄው ግን አንድ ህብረተሰብ ዓላማ ባለው መልክ እንዳይደራጅና ቆንጆ ቆንጆ ስራዎችን እንዳይሰራ የሚያግዱት ነገሮች ምን ምን ናቸው? በስነ-ስርዓት እንዲደራጅስ ከተፈለገ መሪዎችም ሆነ ህብረተሰቡ መከተል የሚገባቸው ኖርሞች፣ ሞራልና ስነ-ምግባር አሉ ወይ? ምንስ ይመስላሉ ? ወይስ አንድ ህዝብ እየተዋከበና ርስ በርሱ እየተፋጠጠ መኖሩ ተፈጥሮአዊ ግዴታ ነው ወይ ? አንድ ህብረተሰብስ በምን መልክ ነው መታየት ያለበት? በሌላ አነጋገር፣ ለመብላትና ለመጠጣት ብቻ የሚኖርበት ? ወይስ ፖለቲካዊ፣ ባህላዊ፣ ስነ-ምግባራዊ፣ ጥበባዊና ኢኮኖሚዊ፣ እንዲሁም ሌሎችም ነገሮች ተደራጅተው ህብረተሰቡ እንደሰውነታችን በብዙ ነርቮች ተሳስሮ፣ ልክ እንደደም ዝውውር ሳያቋርጥ፣ በተለይም ኢኮኖሚው አንድኛው መስክ ከሌላው ጋር በመያያዝ ውስጠ-ኃይሉ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተሻሻለና እየተጠናከረ የሚጓዝበት መድረክ ነው ወይ ? የሚሉትን ጥያቄዎች ጠጋ ብሎ መመልከትና መመርመር የሚያስፈልግ ይመስለኛል። በተለይም በአሁኑ ዘመን የግሎባል ካፒታሊዝም አይሎ መውጣትና፣ የብዙ ህብረተሰቦችን ህይወት ወሳኝ ብቻ ሳይሆን ወደ አንድ አቅጣጫ ብቻ እንዲያመሩ ማስገደድና ማዘበራረቅ፣ ብዙ የአፍሪካ አገሮች ፈራቸውን እየሳቱና በቀላሉ የማይመለሱበት ደረጃ ላይ ደርሰዋል ማለት ይቻላል።
ከዚህ ስንነሳ በፍጹም ልናልፈው የማንችለው ጥያቄ ከፊታችን ተደቅኖ ይገኛል።ይኸውም ብዙ የምዕራብ ካፒታሊስት አገሮች ከሞላ ጎደል ስርዓት ባለው መልክ ተደራጅተው ሲጓዙና፣ የብዙ ሚሊያርድን ህዝቦች ዕድል ወሳኝ መሆን ሲችሉ፣ እንደኛ ያለውንስ ህዝብ ስነ-ስርዓት ያለው አደረጃጀት ለምን ተሳነው? ስነ-ስርዓትስ ባለው መልክ ለመደራጀት እንዳንችል የሚጎድሉን ነገሮች ምንድናቸው? ተፈጥሮአዊ፣ ባህላዊ፣ ህብረተሰብአዊ ? ወይስ የፖለቲካ ፍልስፍና እጦትና መሪዎች የሚመሩበት አንዳች ፍልስፍና አለመኖር ?
ለአንድ ህብረተሰብ በስነ-ስርዓት መደራጀትን አስመልክቶ ከጥንት የግሪክ ስልጣኔ ጀምሮም ሆነ ከዚያ በፊት ህግና ስርዓት አስፈላጊ መሆናቸውን በብዙ ምርምር የተደረሰበትና በኢምፔሪካል ደረጃም የተረጋገጠ ነው። ይሁንና በተለይም ፍልስፍናን ከፖለቲካ ጋር ማያያዝና፣ አንድም ህብረተሰብ ሚዛናዊ በሆነ መልክና በስነ-ስርዓት የማደራጀትን አስፈላጊነት በከፍተኛ ደረጃ ውይይት የተካሄደበት ከግሪክ ስልጣኔ ጀምሮ ነው ማለት ይቻላል። ከዚያ በኋላ የተነሱና ብዙም ምርምር የተካሄደባቸው የፖለቲካ ፍልስፍናዎች፣ ህብረተሰብን በአንድ ስርዓት ባለው መልክ ማደራጀት፣ በግሪኩ የተለያዩ ፍልስፍናዎች ላይ ተመርኩዞ ነው ማለት ይቻላል። እዚህ ላይ ሌላው የሚነሳው ጥያቄ፣ የተለያዩ የግሪክ ፈላስፋዎች አትኩሯቸውን ለምን በፍልስፍና ላይ፣ በተለይም በፖለቲካ ፍልስፍና ላይ አደረጉ ? የሚለው ከባድ ጥያቄ ነው። እንደሚታወቀው የሰው ልጅ እንደማንኛውም ተንቀሳቃሽ ፍጡር ለህይወቱ ምግብ፣ ውሀ፣ መጠለያና መከላከያ ቢያስፈልገውም፣ ከሌላው ፍጥረት ጋር ሲወዳደር የማሰብ ኃይልና ራሱንም በማደራጀት ከዝቅተኛ ወደ ከፍተኛ ደረጃ እንደሚሽጋገር የታወቀ ነው። ይሁንና የማሰብ ኃይሉን እንዳያዳብር፣ አዳዲስ መሳሪዎችን በመፍጠር ከዝቅተኛ ህብረተሰብ ወደ ከፍተኛ እንዳይሸጋገር፣ ከቁም ነገር ስራ ይልቅ በሆነ ባልሆነው ነገር በመያዝ ወይም በጦርነት በመጠመድ ዝብርቅርቅ ኑሮ እንዲኖርና፣ በዚያው እንዲገፋበት የሚያደርጉትና፣ ይህ ዐይነቱም ኑሮ እንደ ባህልና እንደ ልማድ የሚወሰድበት ሁኔታ አለ። ይህንን ሁኔታ ጠጋ ብለው የተመራመሩት የግሪክ ፈላስፎች የሰው ልጅ ከእንስሳ የተለየ ከሆነና፣ ራሱንም ማደራጀትና በሰላም መኖር የሚችል ከሆነ ለምንድን ነው ወደ ጦርነት የሚያመራው? ለምንድን ነው የተዘበራረቀ ኑሮ የሚኖረው? የሚሉትን ጥያቄዎች መመለስ ነበረባቸው።
ሶክራተስና ፕላቶ ብቅ ከማለታቸው በፊት በስድስተኛው ክፍለ-ዘመንና ከዚያ በፊት የግሪክ ህዝብ እጅግ አስቸጋሪ ሁኔታ ውስጥ ይገኝ ነበር። የርስ በርስ መተላለቅ፣ መጠን የሌለው ብዝበዛና ድህነት፣ የተፈጥሮ አደጋዎች መደጋገምና ሌሎችም የግሪክን ህዝቦች ኑሮ ያመሰቃቀሉና፣ ዕረፍትና ሰላም አንሰጥም ያሉ ሁኔታዎች የህዝቡ ዕጣዎች ነበሩ። እነዚህን የመሳሰሉ የኑሮን ትርጉም ያሳጡ ሁኔታዎች በነ ሆሜርና በሄሲዮድም ሆነ በግሪክ ህዝብ ዕምነት የአምላኮች ድርጊት እንደነበርና፣ ባስፈለጋቸው ጊዜ ህዝቡን ለመቅጣት ሲሉ የሚልኩት ውርጅብኝ እንደነበርና፣ ህዝቡም ካለ አምላኮች ፈቃድ በራሱ አነሳሽነት ምንም ሊያደረገው የሚችለው ነገር እንደሌለና የነሱንም ትዕዛዝ መጠበቅ እንደነበረበት የታመነበት ጉዳይ ነበር። ይህንን አስተሳሰብ ከሶክራተስና ከፕላቶ በፊት የነበሩ የመጀመሪያዎቹ የተፈጥሮ ፈላስፎች ትክክል እንዳልሆነና፣ በተፈጥሮ ውስጥ ይከሰቱ የነበሩ አደጋዎች፣ለምሳሌ እንደ ብልጭታና የመሬት መንቀጥቀጥም ሆነ ሌላ ነገሮች የአምላኮች ተልዕኮዎች ሳይሆኑ የተፈጥሮ ህግጋት እንደሆኑና፣ ማንኛውም ነገር ካለምክንያት እንደማይከሰት አመለከቱ። ይህ የመጀመሪያው የተፈጥሮ ፍልስፍናና፣ በአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በታላቁ የግሪክ መሪ በሶሎን ተግባራዊ የሆኑት የመጀመሪያው የፖለቲካ ሪፎርሞች በግሪክ ህዝብ አስተሳሰብ ላይ ከፍተኛ ለውጥ ያመጣሉ። ከፍተኛ የባህል ለውጥ የታየበትና ልዩ ልዩ የፍልስፍና አስተሳሰቦችና የሂሳብ ምርምሮችና ሳይንሳዊ አስተሳሰብም ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ነው በተለይም የግሪክን ምሁር ጭንቅላት መያዝ የጀመሩትና ዕውነተኛ ዕድገት መታየት የተጀመረበት። በፒታኩስና በሶሎን የአገዛዝ ዘመን የግሪክ ህዝብ ከጦርነት ተላቆና በአጉል ጀግንነት ላይ የተመሰረተን ዝናን ጥሎ ራሱን በማግኘት ዕውነተኛ የሲቪክ አገዛዝን የተቀዳጀበት ዘመን ነበር። የማቴሪያል ደስተኛነት ብቻ ሳይሆን የመንፈስንንም ነጻነትና ደስተኛነት በመቀዳጀት የመፍጠር ችሎታውን ያዳበረበት ዘመን ነበር። ከፒታኩስና ከሶሎን አገዛዝ በፊት የግሪክ ህዝብ ዕድል በጦርነት የተጠመደና ይህንን እንደሙያው አድርጎ በመያዝ የሚዝናናበት ዘመነ ነበር። ይሁንና ግን ስልጣኔው እየገፋ ሲሄድና የስልጣን ሽግግር ሲመጣና የኃይል አሰላልፍ ሲቀየር፣ የፖለቲካ ፍልስፍናና አደረጃጀት እነሶሎን በቀደዱት መልክ ሊጓዝ አልቻለም። በተለይም የስልጣንን ምንነት ከራሳቸው ዝናና ጥቅም አንፃር መተርጎምና ተግባራዊ ማድረግ የጀመሩ የግሪክ መሪዎች የፖለቲካውን አቅጣጫ ይቀይራሉ።ህብረተሰባዊ ስምምነትን የሚያጠነክር ሳይሆን ውዝግብነትን አፍላቂ እንዲሆን ይደረጋል። በዚህ ላይ የኦሊጋርኪዎችን አመለካከት የሚያስተጋቡና ይህም ትክክል ነው ብለው የሚያስተምሩ ፈላስፋዎች፣ ሶፊስቶች ተብለው የሚጠሩ፣ የፖለቲካውን መድረክ እየተቆጣጠሩና ብዙ ወጣቶችንም ማሳሳት ይጀምራሉ። በተለይም የአቴን ግዛት አይሎ መውጣትና ከሌሎች ደሴቶች ጋር ሲወዳደር በስልጣኔ ቀድሞ መሄድ የግሪኩን የመጀመሪያውን ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ አስተሳሰብ እየደመሰሰው መጣ።
የተለያዩ የግሪክ ግዛቶች፣ በአንድ በኩል በራሳቸው ውስጥ በሚደረግ ሽኩቻ የተወጠሩ ሲሆን፣ በሌላ ወገን ደግሞ የፐርሺያ አገዛዝ አቴንና ሌሎችንም ግዛቶች በቁጥጥሩ ስር ለማድረግ ተደጋጋሚ ጦርነት ይከፍታል። ይሁንና በፐሪክለስ የሚመራው የአቴን ግዛት ሌሎችንም በማስተባበር ከፐርሺያ የተከፈተበትን ጦርነት መክቶ ይመልሳል። አቴን በአሽናፊነት ስትወጣ የጥጋብ ጥጋብ ይሰማታል። ቀደም ብሎ የተደረሰበትን የእኩልነት ስምምነት በማፍረስ በሌሎች የግሪክ ግዛቶች ላይ ወረራ ታደርጋልች። እምቢ ያሏትን ግዛቶች ሁሉ በመውረርና በተለይም ወንድ ወንዱን በመጨረስ ሴቶችንና ህፃናትን ገባር ታደርጋቸዋለች። ድርጊቱ እጅግ አሰቃቂ ነበር። የግሪክን ህዝብ ትርምስ ውስጥ የከተተ ነበር። ይሁንና ይህ የአቴን ጥጋብና ግፍ በስፓርታ ግዛትና አመራር ሊከሽፍና ሊገታ ቻለ። በዚህ ድርጊቱ ፐሪክለስ አቴን ለሌሎች ግዛቶች በስልጣኔዋ ምሳሌ ትሆናለች ብሎ እንዳለተመጻደቀ ሁሉ፣ በተግባር ያሳየው ግን በኃይሉ በመመካት ወረራንና ጭፍጨፋን ነበር ያረጋገጠው።
እነ ሶክራተስና ፕላቶ ከክርስቶስ ልደት በፊት በአምስተኛው ክፍለ-ዘመን መጨረሻና በአራተኛው ክፍለ-ዘመን መጀመሪያ ላይ ብቅ ሲሉ ይህንን የወንድማማቾችን ርስ በርስ መተላለቅና ህዝቡን ሰላም ማሳጣትና ኑሮም ትርጉም እንዳይኖረው ማድረግ የተረጎሙት ከተሳሳተ ፍልስፍና ጋር የተያያዘ ስልጣን መሆኑን በማመልከትና፣ በአንድ ግለሰብ ላይ ብቻ የሚሳበብ ሳይሆን፣ ጠቅላላውን የፖለቲካ አወቃቀርና አገዛዙ የሚመራበትን ፍልስፍና በመመርመር ነበር። በሶክራተስ ዕምነትና አመለካከት፣ በጊዜው ፐሪክለስ ታላቅ መሪ ቢሆንም በሱ ዘመን አቴን ወደ ኢምፔርያሊስትነት የተለወጠችና፣ የአገዛዙም ዋና ፍልስፋና ዝናን በማስቀደም ኃይልንና ስግብግብነትን(Power and Greed) ዋና ፍልስፍናው አድርጎ የተነሳ አገዛዝ መሆኑን በማመልከት ነበር። በመሆኑም ይላል ሶክራተስ፣ በፐሪክለስ ዘመን ወጣቱ ሰነፍ፣ ለፍላፊና አጭበርባሪ የሆነበት ዘመንና፣ አሳሳች አስተሳሰብ በማበብ በተለይም የወጣቱን ጭንቅላት በመያዝ ወደ ማይሆን አቅጣጫ እንዲያመራ የተደረገበት ዘመን ነበር። ባህላዊ ኖሮሞችና መከባበር የጠፋበት፣ ሽማግሌ የማይከበርበትና፣ ህዝቡም አንድ ይዞ የሚጓዘው ዕምነት አልነበረውም። አስተሳሰቡ ሁሉ የተዛበራረቀበት ነበር።
በጊዜው የነበረው ትግል ይህንን አቅጣጫ የሌለውን ጉዞና በስልጣን መባለግ አስመልክቶ በሶክራተስና በፕላቶ በአንድ ወገን፣ በሌላ ወገን ደግሞ በሶፊስቶች መሀከል የጦፈ ትግል ይካሄድ ነበር ። ሶፊስቶች የእነ ፐሪክለስን ስልጣንና ፍልስፍናን ሲደግፉ፣ የአመለካከታቸው የፍልስፍና መሰረት በጊዜው የነበረውን ሁኔታ መቀበልና ይህም ትክክል መሆንኑ ማስተማር ነበር። ሶፊስቶች በአነሳሳቸው ተራማጅ ቢሆኑም፣ ፍልስፍናቸው በቀጥታ በሚታይ ነገር ላይ ተመርኩዞ ትንተና መስጠትና በጣፈጠ ግን ደግሞ በተሳሳተ አቀራረብና አነጋገር የሰውን ልብ መሳብ ነበር። ስለዚህም በሶፊስቶች ዕምነት ስልጣን ላይ ያለው የገዢ መደብ የሚያወጣውን ህግ አምኖ መቀበልና፣ ከዚህ ሌላ አማራጭ ነገር እንደሌለ ሲከራከሩና ለማሳመን ሲጥሩ፣ እነሶክራተስና ፕላቶ ደግሞ፣ በሶክራተስ በመመሰል ይሉት የነበረው የጠቅላላውን የፖለቲካ አወቃቀር ለመገንዘብ ከነበረው ሁኔታ አልፎ(Trnascedental) መሄድና መመርመር እንደሚያስፈልግ ያመለክቱ ነበር። በሌላ አነጋገር፣ ሶፊስቶች ኃይልንና ለስልጣን መስገብገብን ትክክል ነው ብለው ሲሰብኩ፣ እነሶክራተስና ፕላቶ ደግሞ እንደዚህ ዐይነቱ ጉዞ እጅግ አደገኛ እንደሆነና፣ የመጨረሻ መጨረሻም አንድ ህብረተሰብ ሊወጣ የማይችልበት ማጥ ውስጥ የሚከተው ነው ብለው በጥብቅ ያሳስቡ ነበር። ካሊክለስ የሚባለው ሌላው የሶፊስቶች መሪ ደግሞ የነሶክራተሰን በአርቆ አስተዋይነትና በሚዛናዊነት ላይ የተመረኮዘ የፖለቲካ ፍልስፍና ሞኞች ብቻ ናቸው የሚከተሉት ብሎ በመስበክና በማንቋሸሽ፣ ፖለቲካ በስምምነት ላይ ሳይሆን በአሽናፍና በተሽናፊነት ላይ የተመረኮዘና፣ የመጨረሻ መጨረሻም ኃይል ያለው ብቻ ነው ሊገዛ የሚችለው በማለት ሽንጡን ገትሮ ይከራከር ነበር። በተጨማሪም በሶፊስቶች ዕምነት አንድ ሁሉንም ሊያሰተባብርና ሁሉም ሰው ለቀበለው የሚችለው ዕውነት ነገር የለም። ሁሉም ሰው አንድን ነገር እንደፈለገው ሊተረጉምና ሊረዳ ይችላል። ፕርታጎራስ የሚባለው የሶፊቶች ሌላው መሪ ማንም ሰው የራሱ የዕውነት መለኪያ(Man is the Measure of Everything) አለው በማለት አንድ ሁሉንም ሊያሰተባብርና ተቀባይነት ሊኖረው የሚገባው ዕውነት የለም በማለት የሶፊስቶችን የተሙለጨለጨ አመለካከት ያስተጋባ ነበር።
በሶክራተስና በፕላቶ የፍልስፍና ዕምነት ግን ማንም ሰው ዓላማና ተግባር ሲኖረው፣ በመጀመሪያ ከትክክለኛ ዕውነት ጋር ነው የሚፈጠረው። ይሁናን ግን በዚህች ዓለም ላይ ሲወረወር እንደየህብረተሰቡ ሁኔታ ከተፈጠረበት ዕውነት ጋር እየራቀ ይሄዳል። በአንድ ወቅት ነገሮች ርስ በራሳቸው እንደተያያዙና የተወሳሰቡ መሆናቸውን ይገነዘብ የነበረው ጭንቅላት፣ የተያያዙ ነገሮችን እየበጣጠሰ መመልከት ይጀምራል። ነገሮች ሁሉ ብዥ ይሉበታል። ዕውነትንና ውሽትን ለመለየት፣ እንዲሁም ደግሞ ለአንድ ችግር መነሻ የሆነውን ምክንያት ለመረዳት ችግር ውስጥ ይወድቃል። በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት ወደ ጥንቱ ሁኔታ ለመመለስ ማንኛውም ሰው ዕውነትን ለመፍለግ የማያቋርጥ ጥረት ማድረግ አለበት። እየመላለሰ ራሱን መጠየቅ አለበት። በቀላሉ በሚታዩ ነገሮች ላይ መማረክና እነሱን ትክክል ናቸው ብሎ መቀበል የለበትም። በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት የሰው ልጅ ሁሉ ጠላት ከመንፈስ ተነጥሎ የሚታየው አካል ነው። ሰዎች ራሳቸውን ለማጎልመስ ሲሉ በሆነው ባልሆነው ነገር ይታለላሉ። እየገፉ ሲሄዱ ስግብግብነትንና አብጦ መገኘትን፣ ሌላውን ሰው ደግሞ ማንቋሸሽና መናቅን እንደ ዋና የኑሮ ፍልስፍናቸው አድርገው ይመለከታሉ። ይህ ዐይነቱ አመለካከትና ከቆንጆ ስራ እየራቁ መሄድና በራስ ዓለም ውስጥ መኖርና መሽከርከር ለጦርነትና ለአንድ ህብረተሰብ መመሰቃቀል ምክንያት ነው ይላሉ።
በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት የሰው ልጅ ሁሉ ችግር የማሰብ ኃይል ችግር ወይም የዕውቀት ችግር ነው። ዕውነተኛ ዕውቀት በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት ትምህርት ቤት የምንማረው ወይም ሸምድደን እንደ ዳዊት የምንደግመው አይደለም። በሁለቱም ዕምነት ሆነ ኋላ ብቅ ላሉት የአውሮፓ ፈላስፋዎችና ተመራማሪዎች፣ ዕውነተኛ ዕውቀት ማለት ራሳችንን እንድናውቅ የሚያደርገንና፣ ወደ ውስጥ ራሳችንን ለመመልከት እንድንችል የሚያደርገን፣ የበለጠ ራሳችንን እንድንጠይቅ የሚያስችለን፣ የተፈጥሮን ህግጋት ጠለቅ ብለን እንድንረዳ የሚያስችለንና፣ በጥንቃቄም በተፈጥሮ ውስጥ ያሉትን ነገሮች በማውጣትና ቅርጻቸውን በመለወጥ እንድንጠቀምባቸው የሚያግዘን፣ ህብረተሰብን በስነ-ስርዓትና መልክ ባለው ሁኔታ እንድናደራጅ የሚረዳን፣ ከሰውነታችን ፍላጎት ይልቅ የመንፈስን የበላይነት በማረጋገጥ በመንፈስ ኃይል በመመራት ከሌላው ተመሳሳይ ሰው ጋር ተሳስቦ መኖር መቻል፣ በፍጹም የራስን ጥቅም በማስቀደም ዓላማ አለመመራት…ወዘተ. ናቸው። ለተንኮልና ለምቀኝነት ተገዢ አለመሆንና ወደ ብጥብጥ አለማምራትና፣ ህብረተሰብአዊ ምስቅልቅልነት እንዲፈጠር ሁኔታዎችን አለማዘጋጀት፣ የማንኛውም የሰው ልጅ ፍጡር ጥረት አርቆ በማሰብ ኃይል በመመራት ወደ እግዚአብሄር ለመጠጋት መጣር ነው። በፕላቶ ዕምነት ሌላው ለአንድ ህብረተሰብ ምስቅልቅል ሁኔታዎችን የሚፈጥሩ ወይም ለጦርነት ምክንያት የሚሆኑ ከሰብአዊነትና ከወንድማማችነት ይልቅ የብሄረ-ሰብ/ጎሳነት(Ethnic Solidarity) ምልክት የሆኑ ቅስቀሳዎች ቦታ ከተሰጣቸው ነው። በአንድ ህብረተሰብ ውስጥ ለሚከሰት ችግር ዋናው ምክንያት የተለያዩ ብሄረሰቦች በመኖራቸው ወይም አንደኛው ብሄረሰብ በሌላው ላይ ጫና ስለሚያደርግ ሳይሆን፣ በስልጣን ላይ ያሉ ኃይሎች ራሳቸው በሚፈጥሩት ልዩነትና ስልጣን ላይ ለመቆየትና ህዝቡን አደንቁረው ለዘለዓለም ለመግዛት እንዲችሉ የብሄረሰብን ጥያቄ እንደ ፖለቲካ መሳሪያ አድርገው ሳይንሳዊውንና የስልጣኔውን ፈለግ ያሳስታሉ። ስለዚህም ለአንድ ህብረተሰብ ችግር ዋናው መፍትሄ እያንዳንዱ ግለሰብ ከሌላው የማይበልጥ መሆኑን ሲረዳና፣ በአንድ ህብረተሰብ ውስጥ የተለያዩ ብሄረሰቦች መኖር የታሪካዊ ግዴታ እንጂ እንደክፋት መታየት የሌለባቸው መሆኑን ሲገነዘብ ነው። በተጨማሪም ተፈጥሮ ውስጥ የተለያዩ ነገሮች፣ ለምሳሌ የተለያዩ አበባዎች፣ የተለያዩ ዛፎችና የተለያዩ ከብቶች መኖር የተፈጥሮን ውበት እንደሚያመለክቱና የተፈጥሮም ግዴታ የሆኑትን ያህል ሁሉ፣ በአንድ ህብረተሰብ ውስጥም የተለያዩ ብሄረሰቦች፣ ጥቁርና ቀይ መልክ ያለው ሰው፣ ረዥምና አጭር ሰው… ወዘተ. መኖር እንደ ውበት መታየት ያለባቸው ነገሮች ናቸው። ስለዚህም በአንድ ህብረተስብ ውስጥ የሚከሰቱ ብጥብጦች የተፈጥሮን ውስብስብነትና ውበት ለመረዳት ካለመቻልና ጠለቅ ብሎ ለማየት ካለመፈለግ የተነሳ ወይም በተሳሳተ ዕውቀት በመመራት አንድን ህብረተሰብ ለመግዛት መቻኮል ነው። ለዚሁ ሁሉ መፍትሄው ይላል ፕላቶ፣ ማንኛውም ግለሰብ አርቆ አሳቢነትን በማስቀደም በመፈቃቀር ላይ የተመሰረተ ህብረተሰብ ለመግንባት መጣር ነው። ማንኛውም ግለሰብ ይህንን የዩኒቨርስ ህግ ሲረዳና ስምምነትንና ስርዓትን(Harmony and Order) በጭንቅላቱ ውስጥ ሲቀርጽ በምድር ላይ ዕውነተኛውን ገነት ይመሰርታል።
ወደድንም ጠላንም ከብዙ ሺህ ዐመታት ጀምሮ በዓለም ላይ የተከሰቱ የርስ በርስ መተላለቆች፣ በአገሮች መሀከል የተካሄዱ ጦርነቶች፣ ረሀብና የወረርሽኝ በሽታዎች፣ በዘመነ-ሳይንስ እሰካዛሬም ድረስ ዘልቆ ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች የሚያምሰውና የአንድ አገር ህዝብ እየተሰደደ እንዲኖር የሚያደርግና፣ ጊዜ ያመጣላቸው ኃይሎች ድንበር እየጣሱ የሌላውን አገር የሚወሩ፣ እነ ሶክራተስ ከፈለሰፉት የሰብአዊነት(Rational Humanism) ይልቅ ሳይንሳዊ አርቆ-አሳቢነትን( Scientific Rationalism) በማስቀደምና በበላይነት በመመካት ነው። ለምሳሌ ሜስትሮቪክ „The Barbarian Temperament“ በሚለው እጅግ ግሩም መጽሀፉ የሚያረጋግጠው፣ በሃያኛውና በሃያአንደኛው ክፍለ ዘመን የምዕራቡ ዓለም በሳይንስና በቴኮኖሎጂ ቢራቀቀም፣ እንዲሁም ደግሞ የሊበራል ዲሞክራሲን አስፍኛለሁ ቢልም የተወሳሰቡ የጦር መሳሪያዎች፣ የኬሚካልና የባዮሎጂ መርዞች በመስራት በሚያስፈልገው ጊዜ ጠላቴ ነው በሚለው ላይ እንደሚበትንና ብዙ ሺህ ህዝቦችን መጨረስ እንደሚችል ነው። ይህ ዐይነቱ ዕልቂት በፋሺዝም ዘመን በጉልህ የታየና የተረጋገጠ ነው። እንደዚህ ዐይነቱ ሁኔታ እንደገና ሊከሰት የሚችልበትም ሁኔታ አለ። በኢራቅ ህዝብ ላይ የደረሰው ግፍ፣ በየቀኑ በአፍጋኒስታንና በፓኪስታን ህዝብ ላይ የሚደርሰው፣ ከሁለት ዐመት በፊት ደግሞ አንድን አምባገነን ገዢ አዳክማለሁ ብሎ በዚያውም አሳቦ በሊቢያ ህዝብ ላይ ይወርድ የነበረው የቦንብ ውርጅብኝ የምዕራቡን ዕውነተኛ ገጽታ የሚያሳየን ነው። በተጨማሪም በእንደዚህ ዐይነቱ ቅጥ ያጣ የቦምብ ውርጅብኝ እነዚህ አገሮች እንደገና በእግራቸው ሊቆሙ ወደማይችሉብት ሁኔታ ወስጥ እየተጣሉ ነው። በጣም ከተዳከሙና ሃምሳና ስድሳ ዐመት የሰሯቸው ስራዎች፣ የገነቧቸው ከተማዎችና የመሰረቷቸው ህብረተሰቦች ከፈራረሱና ከተመሰቃቀሉ በኋላ እንደገና መልሶ ለመገንባት እጅግ አስቸጋሪ ይሆንባቸዋል። ሰለጠንኩ የሚለውን የምዕራቡን ዓለም ተንኮል የማይረዱ የሶስተኛው ዓለም መንግስታትና አንዳንድ ነፃ አውጭ ነኝ የሚሉ ድርጅቶች የማያስፈልግ እሳት እየጫሩ መጨረሻ ላይ ማቆም የማይቻል እሳት እየሆነ በመምጣት ላይ ነው። ታላቁ ሺለር እንደሚለን፣ የሰው ልጅ ከአርስቲቶለስ ጀምሮ ዲሞክራሲ የሚለውን ፅንሰ-ሃሳብ ሰምቷል፤ ሆኖም ግን በመሰረቱ ከአረመኔ ባህርዩ አልተላቀቀም። ፍሪድርሽ ሺለር፣ „ታሪክ ማለት ምን ማለት ነው፣ ለምንስ ዓላማ የዓለምን ታሪክ ማጥናት አለብን“ በሚለው እጅግ ግሩም ስራው የሰውን ልጅ እጅግ አስቸጋሪ ጉዞ ከመረመርና የግሪክን ስልጣኔና የአውሮፓን የህብረተሰብ ታሪክ ካጠና በኋላ የደረሰበት ድምዳሜ፣ የሰው ልጅ ህብረተሰብአዊ ባህርይ እንዲኖረውና ታሪክን እንዲሰራ ከፈለገ የግዴታ ውጣ ውረድን ማሳለፍና ከፍተኛ የጭንቅላት ስራ መስራት እንዳለበት በጥብቅ ያሳስባል። ሺለር ይህንን ችግር ለመወጣት የሰው ልጅ ልቡን ከአእምሮው ጋር ማገናኘት እንዳለበት ያስተምረናል። ሺለር እንደዚህ ዐይነቱ ድምደማ ላይ የደረሰው በአስራስባተኛው ክፍለ-ዘመን በአውሮፓ ምድር በፕሮቲስታንና በካቶሊክ ሃይማኖት መሪዎች የተለኮሰውንና ለብዙ ሚሊዮን ህዝቦች ዕልቂት ምክንያት የሆነውን ሰላሳ ዐመት የፈጀውን ጦርነት በሰፊው ከመረመረና የመሪዎችን የተሳሳተ ፖለቲካ በጥልቀት ካጠና በኋላ ነው። በአስራአራተኛው ክፍለ-ዘመንም በጣሊያን ሰፍኖ የነበረው ሁኔታ፣ ህዝቡ እርስ በርሱ አለመተማመን፣ መተረማምስ፣ በሳይንስ ላይ የተመሰረተ አንድ ወጥ ቋንቋ አለመኖር፣ በዲያሌክት ቋንቋ መብዛት አለመግባባትና ለስልጣኔ በአንድነት አለመነሳት፣ በዘመኑ በአሪስቶክራቲክ መሪዎች መባለግና በካቶሊክ ሃይማኖት ጭፍነነት ሰፊውን ህዝብ ማደንቆርና የተፈጥሮን ህግ ተረድቶ ችግሩን እንዳይወጣ ማድረግ፣ በተስቦ በሽታ እንዲያልቅ ማድረግ አንድ ህዝብ በጨለማ አስተሳሰብ ወይም በጭፍን ርዕዮተ-ዓለም የተመራ እንደሆን ብቻ ነው። የዳንቴ የአምላኮች ኮሜዲ ትልቁ የሌትሬቸር ስራ የሚያስተምረን፣ አንድን ህዝብ ከጨለማ ጉዞ ወደ ብርሃን ለማውጣትና የስልጣኔውን ቁልፍ ለማስያዝ የህብረተሰብን ችግር በጥልቀት መረዳት ያስፈልጋል። አንድ ህዝብ ጭንቅላቱ ዕውነተኛ የዕውቀት ብርሃን እንዲፈናጠቅበትና የራሱን ዕድል ራሱ ወሳኝ መሆኑን እንዲያውቅ ማድረግ ያስፈልጋል። ሬናሳንስ የሚባለው የግሪኩን ዕውቀት እንደገና ማግኘት የተጀመረው እነዳንቴ በቀደዱት የብርሃን መንገድ አማካይነት ነው።
እዚህ ላይ መነሳት ያለበት ጥያቄ እያንዳንዱ ግለሰብ በተለይም አገርን አስተዳድራለሁ የሚል እንዴት አድርጎ ስምምነትንና ስርዓትን በጭንቅላቱ ውስጥ ሊቀርጽ ይችላል? እንዴትስ ቆንጆ አስተሳሰብ ከጭንቅላቱ ጋር በማዋሃድ የራሱን ጥቅም ሳያስቀድምና ከአለአድልዎ፣ እንዲሁም የርዕዮተ-ዓለም ሰለባ ሳይሆን አገር ማስተዳደር ይችላል? እንዴትስ ለስልጣኔና ለቆንጆ ስራዎች ታጥቆ ይነሳል? የሚሉትን ጥያቄዎች በዝርዝር እንመልከት።
በብዙዎቻችን ዕምነት ትምህርት ቤት የተማረና ዩኒቨርሲቲ ገብቶ ኢኮኖሚክስም ሆነ የፖለቲካ ሳይንስ ትምህርት አጠናቆ በማስትሬት ወይም በዶክትሬት ዲግሪ የተመረቀ አገር ማስተዳደርና፣ አገርን የሳይንስና የቴክኖሎጂ ባለቤት በማድረግና ሚዛናዊ ዕድገት በማምጣት በስልጣኔ እንድትታወቅና ህዝቦቿም በደስታና በስምምነት እንዲኖሩ ሊያደርግ የሚችል ይመስለን ይሆናል። የሶክራተስን፣ የፕላቶንና፣ እንዲሁም በኋላ የተነሱትን ታላላቅ ሃይማኖትን ከፍልስፍና ጋር በማጣመር በአውሮፓ ምድር ስልጣኔ እንደገና እንዲያንሰራራ ያደረጉትን የታላላቅ ቀሳውስት ስራዎች ስንመለከት፣ እንዲሁም ከአስራአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በኋላ ብቅ ብቅ ያሉትን ሳይንቲስቶችንና ለሰው ልጅ ያስተላለፉትን ዕውቀት ስንመረምር፣ በግጥምና በቲያትር እንዲሁም በፍልስፍና የፖለቲካ ተዋንያንን አእምሮ ለመቀረጽ የታገሉትን እንደ ሺለር፣ ላይብኒዝና ካንት እንዲሁም ጎተን ስራዎች ስንመለከት እኛ ትምህርት ቤት ገብተን የተማርነው ትምህርት ላይ ከጠቀስኳቸው አዋቂዎች፣ ካፈለቋቸው ዕውቀት ጋር በፍጹም አይጣጣሙም። ከነዚህ ታላላቅ የፍልስፍና ምሁራንና ሳይንቲስት ጽሁፎች መገንዘብ የምንችለው የቱን ያህል የሰው ልጅ አእምሮ ውስጥ ገብተው መመርመር እንደቻሉና ካለ አእምሮ ምንም ነገር መደረግ እንደማይችል የደረሱብት የምርምር ውጤት።
የማንኛውም ልጅ አእምሮ/መንፈስ እንደየሁኔታው ጥሩም ሆነ መጥፎ ሆኖ ሊገነባ ይችላል። በጥሩ ዕውቀት ሊገነባ ወይም ደግሞ በተበላሸና ገለብ ገለብ ባለ ትምህርት በመበከል ለተዛባና ለምስቅልቅል ሁኔታ መንገድን እንደሚያመቻች መገንዘብ እንችላለን። ለዚህም ነው እነ ሶክራተስም ሆነ ከሁለት ሺህ ዐመት በኋላ ደግሞ እነ ሺለር ለአእምሮ/መንፈስ ከፍተኛ ቦታ በመስጠት ትግል ያደረጉት። ስለሆነም ማንኛውም ሰው ከህጻንነቱ ጀምሮ ከጥሩ ዕውቀት ጋር ማደግ ካልቻለ፣ አስተሳሰቡ ቀና ሆኖ ካልተቀረጸ፣ በተለይም አድልዎ የበዛበት፣ ከቆንጆ ስራ ይልቅ ቆሻሻና የተዝረከረከ አሰራር እንደባህል ተደርጎ በሚወሰድበት ህብረተሰብ ውስጥ ተወልዶ ያደገ ህጻን ትምህርት ቤት ከገባ በኋላ ደግሞ በጥሩ ዕውቀት ተኮትኩቶ ካላደገ ስራው ሁሉ ተንኮልና ጥፋት ይሆናል። ጥሩ ትምህርት ከፍተኛ ሚና ቢኖረውም ለአንድ ልጅ አስተሳሰብ ዕድገት ቤተሰብና አካባቢም ከፈተኛ ሚናን እንደሚጫወቱ የተረጋገጠ ነው። እንደሚባለው ማንኛውም ሰው የቤተሰቡና የአካባቢው ግልባጭ ነው። መንፈሱ ተረብሾ ያደገ፣ ከመጀመሪያውኑ በተንኮል ጭንቅላቱ የተወጠረ፣ እየሸመደደ በጣም ጥሩ ውጤት ቢያመጣም ይህ ማለት ስልጣኔ ገብቶታል ማለት አይደለም፤ ለስልጣኔና ለእኩልነት ሽንጡን ገትሮ ይታገላል ማለት አይደለም። የዕውነት ጠበቃ ይሆናል ማለት አይደለም። ስለሆነም አንድ ሰው በዚህ ወይም በዚያኛው ርዕዮተ-ዓለም እመራለሁ ቢልም ይህ ማለት ቀናና ጥሩ ሰው፣ እንዲሁም ከተንኮል የጸዳ ነው ማለት አይደለም። አብዛኛውን ጊዜ ርዕዮተ-ዓለም ሽፋን እንጂ የአንድን ሰው ምንነት መግልጫ አይደለም። አንድ ሰው ማርክሲስት ነኝ ወይም ሊበራል ነኝ ወይም ደግሞ ይህንኛውን ወይም ያኛውን የፖለቲካ ዕምነትና ሃይማኖት እከተላለሁ ቢልም እነዚህ ሽፋኖች ድብቅ ዓላማውን የሚገልጹ ወይም ማንነቱን የሚያሳዩ አይደሉም። ወይም አንድ ሰው ሊበራል ነኝ ስላለ የተቀደሰ ዓላማ፣ ማርክሲስት ነኝ የሚለው ደግሞ የሰይጣን ዓላማ አላቸው ማለት አይደለም። እነዚህ ዐይነቱ ግለሰቦች በተናጠልም ሆነ በፓርቲ ደረጃ ተደራጀተው ለዚህ ወይም ለዚያኛው ርዕዮተ-ዓለም እንታገላለን ቢሉም የራሳቸውን ድብቅ አጀንዳ ተግባራዊ ለማድረግ የሚታገሉባቸው መሳሪያዎች እንጂ በራሳቸው ዕውነተኛ ስልጣኔ አጎናጻፊ አይደሉም። እንዲያውም የዕውነተኛውን የስልጣኔ መንገድ የሚያደናቅፉና ወደ ሌላ ውዝግብ ውስጥ የሚከቱን ናቸው። ዛሬ በንጹህ የካፒታሊዝም ሊበራል ስርዓት ውስጥ እያለን እንኳ ዓለም ወደ ሰላም እያመራች አይደለችም፤ እንደምናየው የዓለም ህዝብም ብልጽግናን እያየ አይደለም። ጦርነትና ድህነት በአንድ በኩል፣ በሌላ ወገን ደግሞ የሀብት ዘረፋን ማከማቸት የሰው ልጅ እጣ ሆኗል ማለት ይቻላል።
ከዚህ አጭር ትንተናና በመነሳት ከአስራ ሰባተኛው ክፍለ-ዘመን ጀምሮ በአሽናፊነት የወጣውን የካፒታሊዝምን ፕሮጀክት ወደ ኋላ በመተው በብዙ የአውሮፓና የአፍሪካ አገሮች በስልጣኔ ልዩነት ሊመጣ የቻለው የላይኛውን አጠር ያለ ሀተታ ግንዛቤ ውስጥ ያስገባን እንደሆን ብቻ ነው። ከእስራስምንተኛው ክፍለ-ዘመን አንስቶ ካፒታሊዝም የበላይነት እየተቀዳጀ ሲመጣ ደግሞ የስልጣኔው ፕሮጀክት እየተደመሰሰና የዓለም አቀፍ ህብረተሰብ፣ በተለይም የአፍሪካ ሁኔታ እየተበላሽና እየተዘበራረቀ ይመጣል። የካፒታሊዝም ተልዕኮ ስልጣኔ መሆኑ ቀርቶ በጉልበት ላይና በስግብግብነት እንዲሁም በማጭበርበር ላይ በመመርኮዝ ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች መቀመቅ ውስጥ ይከታቸዋል። ህብረተሰቦች በጤናማ መሰረት ላይ እንዲገነቡ ከማድረግ ይልቅ መንግስታትን በልዩ መሳሪያ በማስታጠቅና በማማከር ወደ መፋለሚያ መድረክ ይቀይራቸዋል። በተለይም ከሁለተኛው ዓለም መፈጸሚያ በኋላ ሙሉ በሙሉ በአሽናፊነት የወጣው የአሜሪካን ኢምፔሪያሊዝም ተልዕኮው ህብረተሰቦችን ማዘበራረቅና በህብረተሰቦች ውስጥ ግጭት እንዲፈጠር ሁኔታውን ማመቻቸት ሆነ ተግባሩ። ለዚህ ደግሞ የትምህርት መስኩ ከፍተኛ ሚናን ይጫወታል። የአንድን ሰው አእምሮ ስትቆጣጠረውና በገንዘብ ስትገዛው የህብረተሰቡንም አቅጣጫ ታዛንፋለህ። የስልጣኔውን መንገድ ሁሉ ታጨልማለህ። አብዛኛው ህዝብ የማሰብ ኃይሉ ሲዳከም በቀላሉ ወደ ባርነት ትለውጠዋለህ። የዓለም ገበያና የዓለም ንግድ እንዲሁም ለዚህ እንዲያመች ተብሎ የረቀቀው የኢኮኖሚክስ ትምህርት ዋናው ዓላማቸው የብዙ አፍሪካ ህዝቦችን ዕድል በዚህ ዐይነት የካፒታሊስት ሎጂክ ውስጥ እንዲሽከረከሩ በማድረግ ለዝንተዓለም ባርያ አድርጎ ማስቀረት ነው። ለምሳሌ ለትምህርት ቤትና ለዩኒቨርሲቲ ተብሎ በ20ኛው ክፍለ ዘመን የተዘጋጀውን የኤኮኖሚክስ መማሪያ መጽሀፎች ለተመለከተ፣ እንደዚህ ዐይነቱ ተቀባይነት ያገኘ(Conventionalism or normative positivism) የመማሪያ መጽሀፍ በራሱ አርቀን እንዳናስብና የዕውነተኛን ስልጣኔን ትርጉም እንዳንረዳ ሊያደርገን በቅቷል። ዕድገትንና ስልጣኔን ከህብረተሰብ አወቃቀርና ከታሪክ አንፃር እንዲሁም የተለያዩ አገሮችን ልምድ መሰረት አድርጎ እንደመነሻና እንደመማሪያ ከመወሰድ ይልቅ፣ ርዕዮተ-ዓለምንና የተወሰኑ የህብረተሰብ ክፍል ጥቅሞችን የሚያንፀባርቅ ትምህርት በመማር የታሪክ ወንጀል ተሰራ፤ እየተሰራም ነው። የሳይንስና የቴክኖሎጂን ዕድገት ስንመለከት ግን ንፁህ የምርምርና የጭንቅላት ውጤት መሆናቸውን መገንዘብ እንችላለን። ኢኮኖሚክስ ጠቃሚ ሊሆን የሚችለው ከፊዚክስ፣ ከኬሚስትሪና ከባዮሎጂ ጋር ሲያያዝ ብቻ ነው። ይህንን መሰረተ-ሃሳብ ያላካተተ የኢኮኖሚክስ ትምህርት የመጨረሻ መጨረሻ አገሮችን መቀመቅ ውስጥ ነው የሚከታቸው። ለምሳሌ በኢኮኖሚክስ ታሪክ ውስጥ መርካንትሊዝም፣ ፊዚዮክራሲ፣ በእነ አዳም ስሚዝና ፔቲ ኢንዲሁም ሪካርዶ የሚወከለው ክላሲካል ኢኮኖሚክስ፣ ይህንን እያረመ ወይም እያስተካከለ የወጣው የማርክሲስት ኢኮኖሚክስ፣ ከዚያ በኋላ ማርክሲዝምን በመቃወም የወጣው የማርጂናሊስት ወይም የኒዎ-ክላሲክል፣ ዛሬ ደግሞ ኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚክስ ተብሎ የሚታወቀው፣ በእነ ሹምፔተር የሚወከለው ኢቮሉሺናሪ ኢኮኖሚክስ፣ በቬብለን ቶርስታይን የሚወከለው የኢንስቲቱሽን ኢኮኖሚክስ፣ ብዙ የምዕራብ አውሮፓ ኢኮኖሚዎች የተገነቡበት፣ በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ፊዚካል ኢኮኖሚክስ እየተባለ የሚታወቅ በጣም ጠቃሚ ዕውቀት፣ እነዚህ ሁሉ የኢኮኖሚክስ ዘርፎች ናቸው። ተማሪው ይህንን ሁሉ እንዳያውቅና፣ በተለይም ምዕራብ አውሮፓ የአደገበትን ምስጢር እንዳይገነዘብ በሃያኛው ክፍል-ዘመን በእነሳሙኤልሰንና በሌሎች የተደረሱት እንደ መማሪያና ሌላ አማራጭ የሌለ ይመስል፣ በብዙ ሺህ የሚቆጠር የአፍሪካ ምሁራን ሊሳሳቱና ለየአገራቸው ድህነት እንደ ዋና ምክንያት ሊሆን ችሏል። ኒዎ-ሊበራሎች የበላይነትን በመቀዳጀት ከዩኒቨርሲቲ አልፈው ኢንስቲቱሽኖችን ሁሉ በመቆጣጠር አብዛኛው ተማሪ ዐይኑን እንዳይከፍትና የዕውነተኛ ዕድገትንና ስልጣኔ ትርጉም እንዳይረዳ ሆኗል። ለዚህም ነው ሶክራተስ፣ ፕላቶና የእነሱን ፈለግ ይዘው የተነሱ ምሁራን ተቀባይነት ያገኘን ዕውቀት መሳይ ነገር አጥብቀው የታገሉት። ምክንያቱም ተቀባይነት ያገኘ ነገር ሁሉ ካለንበት ቦታ ርቀን እንዳንሄድ ያደርገናል። በማሰብ ኃይልና በኮመን ሴንስ ልንፈታ የምንችላቸውን ችግሮች እንዳንፈታ መንገዱን ሁሉ ይዘጋብናልና።
ወደ አገራችንና ወደ ሌሎች የአፍሪካ አገሮች ችግር ስንመጣና ሁኔታውን ለመረዳት ስንጥር የግዴታ የላይኛውን ትንተና ከግንዛቤ ውስጥ ማስገባት አለብን። የኛንም ሆነ የሌሎች አፍሪካ አገሮችን የተወሳሰበ ችግር ስንመረምር አውሮፓውያን እስከ አስራሰባተኛው ክፍለ-ዘመን ድረስ የተጓዙበትን የምሁር ውይይትና ምርምር እንደልምድና ትምህርት አድርገው ሊወስዱ አልቻሉም። ይህ ችግር ከምን የመነጨ ነው? አንደኛ የብዙ አፍሪካ አገሮች ህብረተሰብ አወቃቀር ከብዙ የምዕራብ አውሮፓ አገሮች ጋር ሲነፃፀር ይለያል። ብዙ የአፍሪካ ህብረተሰቦች ከሌላው ዓለም ጋር የነበራቸው በዕውቀት ላይ የተመሰረተ ግኑኝነት እጅግ የላላ ነበር። ለምሳሌ የግሪክ ስልጣኔ በአረቦችና በአይሁዲዎች አማካይነት ከግሪክ ቋንቋ ወደ ላቲን እየተተረጎመ ወደ አውሮፓ ሲገባና ሲስፋፋ፣ ብዙ አፍሪካ አገሮች ይህ ዕድል አላጋጠማቸውም። ሁለተኛ፣ የብዙ ምዕራብ አውሮፓ የሀብረተሰብ አወቃቀር በሩቅ ንግድ አማካይነት ሲሸረሸርና ውስጠ-ኃይል በማግኘት ወደ ተሻለ የህብረተሰብ አወቃቃር ሲሸጋገር፣ አብዛኛዎቹ አፍሪካ አገሮች ይህ ዐይነቱ ዕድል አላጋጠማቸውም። በአስራአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በባሪያ ንግድና በአስራዘጠነኛው ክፍለ-ዘመን ደግሞ በቅኝ አገዛዝ አማካይነት ህብረተሰብአዊ አወቃቀራቸው ይበላሻል። በማበብ ላይ የነበረው የስራ ክፍፍል ይኮላሻል። አብዛኛዎቹ አፍሪካ አገሮች ለምዕራብ አውሮፓ ጥሬ-ሀብት አቅራቢ ብቻ እንዲሆኑ ይፈረድባቸዋል። ለዚህም የየመንግስታቱ አወቃቀር ወደ ውስጥ ዕድገትንና ስልጣኔን እንዳያመጣ ሆኖ ይዘጋጃል። ከቅኝ አገዛዝ መላቀቅ በኋላ በዓለም አቀፍ ላይ አዲስ የተፈጠረው የኃይል አሰላለፍ የአፍሪካን ዕድገት የሚጻረር ይሆናል። በአውሮፓው ምድር ፍጻሜ ያገኘው ጦርነት ወደ አፍሪካና ወደ ሌሎች የሶስተኛው ዓለም አገሮች ይሸጋገራል። አውሮፓውያን በሳይንስና በቴክኖሎጂ ሲበለጽጉ አፍሪካ በጦርነት መድማት አለባት፤ ህዝቦቿም የሰከነና የሰለጠነ ኑሮ መኖር የለባቸውም፤ መዋከብና መበዝበዝ ዕጣቸው መሆን አለብት። ለዚህ ደግሞ ፍልስፍና አልባ የሆኑ መሪዎች እንደ አሻንጉሊት በየቦታው ተቀመጠዋል። በተዋቀራላቸው የስለላ መሳሪያ፣ በሰለጠነላቸው ወታደርና የፖሊስ ሰራዊት አማካይነት ማንኛውንም ህዝባዊ እንቅስቃሴዎች ማፈንና ብልጽግና እንዳይመጣ ማድረግ አለባቸው። በአገራችንና በሌሎች አፍሪካ አገሮች የተቋቋሙት የወታደር ተቋሞች፣ የስለላ መዋቅሮችና የፖሊስ ሰራዊት በመሰረቱ ከሁለተኛው ዓለም ጦርነት በኋላ የተፈጠረውን ኃይል አሰላለፍ የሚያንፀባርቁና በዓለም አቀፍ ደረጃ የተዘረጋውን የአገዛዝ ሰንሰለት አጋዦችና ታዛዦች እንጂ ከየህብረተሰቦቻቸው ፍላጎት ከታች ወደ ላይ ቀስ በቀስ እየተደራጁና ሲቪክ የሆነ ባህርይ እንዲኖራቸው ሆነው የሰለጠኑ አይደሉም። በዚህም ምክንያት በብዙ የአፍሪካ አገሮች ኢትዮጵያንም ጨምሮ የሲቪልና የወታደሩ ቢሮክራቶች እጅግ አረመኔና ህብረተስብአቸውን ለውጭ ኃይል አሳልፈው እንዲሰጡ የተዘጋጁ ነው የሚመስሉት።
በዘመነ-ግሎባላይዜሽን ሁኔታው ምስቅልቅልና ለብዙ ምሁራንና የፖለቲካ ተዋናዮች ግልጽ ያልሆነ ሁኔታ የተፈጠረበት ዘመነ ነው። ዛሬ በብዙ የአፍሪካ አገሮች አምባገነንነት ሰፍኗል፤ ዲሞክራሲ የለም እየተባለ የሚለፈፈውና የሚወደሰው ይህንን ውስብስቡን የዓለም ሁኔታ ለመመርመር ካለመቻል የተነሳ ነው። የብዙ የአፍሪካ አገሮች ችግር ፕላቶ እንደሚለን ዕውነትን ከውሸት ለመለየት የሚያስችል ዕውቀት ለመስፋፋት አለመቻሉና፣ ዕውነተኛ ሁለ-ገብ የሆነ ምሁራዊ እንቅስቃሴ አለመኖሩ ነው። ሰፋ ያለ የዳበረ ምሁራዊ እንቅስቃሴ በሌለበት አገር የውጭ ኃይሎች ከውስጡ ኃይል ጋር በማበር የጨለማውን ዘመን ያራዝማሉ። የጭቆና መሳሪያዎች እየላኩና እያስታጠቁ የጸጥታ ኃይል በሚሉት አማካይነት አንድ ህብረተሰብ ተዋክቦ እንዲኖር ያደርጋሉ። ህብረተሰቦች ታሪክ የሚሰራባቸው፣ ህዝብ ተራጋግቶ እንዲኖር ነገሮች በስነስራዓት ከሚዘጋጅባቸው ይልቅ ወደጦርነት አውድማ መቀየር አለባቸው። ዕውነተኛ ህብረተስብአዊ ሀብትን በማይፈጥር በተራ ሽቀጣ ሸቀጥ አማካይነት ህብረተሰብን ማዋከቡ በከፍተኛ ፍጥነት መካሄድ አለበት። እንደ አገራችን ባሉት ደግሞ ከሌሎች ነገሮች ጋር ተደምሮ የኮሞዲቲ ገበያ የሚባል በማቋቋም ሰፊው ገበሬ አመለካከቱን ወደ አንድ አቅጣጫ እንዲያዞር በማድረግ ለዓለም ገበያ የቡናና የሰሊጥ ምርት አቅራቢ፣ ለውስጥ ጌቶች ደግሞ የውጭ ምንዛሪ ምንጭ እንዲሆን ተደርጓል። በዶክተር ኤልኒ ገብረመድህን የተቋቋመውና በሷ ይመራ የነበረው የኮሞዲቲ ገበያ ዋና ዓላማው ኢትዮጵያ ውስጥ የተስተካከለ ዕድገትና ዕውነተኛ ስልጣኔ እንዳይመጣ ማድረግ ነው። ይህ በግሎባልይዜሽን ዘመን ንቃተ-ህሊናቸው የደከሙ ህብረተሰቦችን እየፈለጉ፣ በኒዎ-ሊበራል ርዕዮተ-ዓለም የሰለጠኑ እንደዚህ ዓይነት ተውረግራጊዎችን እየፈለጉና እያሰለጠኑ በአንድ በኩል ህብረተሰቦች ርካሽና የቆሻሻ ፍጆታ ዕቃ መጣያ ሆነዋል፤ በሌላ ወገን ደግሞ አብዛኛው ህዝብ ብዙ ቀናትና ወራት የለፋበትን የቡናም ሆነ የሰሊጥ ምርት በርካሽ ዋጋ እንዲሸጥ በመገደድ ወደ ባርነት እንዲለወጥ ተደርጓል። እንደዚህች ያለች አገራችንን በግሎባላይዜሽን መዳፍ ስር ወድቃ እንድትታሽ የምታደርግና ለህዝባችን የበለጠ ደሀ መሆን ተጠያቂ ከሆኑት አንዷ፣ በአንዳንድ ኢትዮጵያውያን ድህረ-ገጽ አዘጋጆችና ግለሰቦች ስትወደስና የዐመቱ ምርጥ ሰው እስከመባል ካለማወቅ ዝናን ለማግኘት በቅታለች። ብዙዎቹ ሳያውቁት የድህነት ፍልፈላው አጋዥ ሆነዋል። አንድ ሰሞን ናዝሬት ድህረ-ገጽ አንድ ጽሁፍ አቅርባ ወደ አራት መቶ የሚሆን ደብዳቤ ተጽፎላታል። አባዛኛው የሚያሞግሳት ነበር። በዚህ መልክ ባለፈው ሃያ ዓመት በህብረተሰብአችን ውስጥ አዲስ ድህነትን ፈልፋይና የአገራችንን አቅጣጫና ዕድገቷን ያጣመመ እጅግ አደገኛ የህብረተሰብ ክፍል ብቅ ሊል ችሏል። ይህ የህብረተሰብ ክፍል በዓለም አቀፍ ደረጃ በተዋቀረው የፊናንስ መረብ ውስጥ በመከተት በካፒታሊስት አገሮች የሚካሂደውን የሀብት ክምችት(Capital Accumulation) አጋዥ ሆኗል። ወደ ውስጥ ደግሞ የህብረተሰቡን ሀብት በመምጠጥና የተንደላቀቀ ኑሮ በመኖር ለከፍተኛ የዋጋ ግሽበት ምክንያት ሆኗል። በራሱ ዓለም ውስጥ የሚኖር፣ ዐይን ያወጣና ህብረተሰቡም ወደ ጥፋት እያመራ ማየት የማይችልና፣ ማየት ባይችል እንኳ ደንታ የሌለው የህብረተሰብ ክፍል ነው። ፍልስፍና አልባ የሆነና ህብረተስብአዊ ኖርሞችን መከተል የማይችል፣ ወይም ህብረተሰቡ በተወሰነ ኖርሞች ላይ እንዲተዳደር ማድረግ የማይችል ከሰፊው ኢትዮጵያ ህዝብ ተነጥሎ የሚኖር፣ የራሱ መዝናኛ ቦታና ልዩ የመገበያያ ቦታ(Shoping Center) ያለው ነው። በዚህ መልክ ብቻ ነው የዓለም አቀፍ ካፒታሊዝም ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች የሚቆጣጠረውና ለመቆጣጠር የሚችለው።
ዛሬ በአገራችን ምድር የሰፈነውን ፍልስፍና አልባ ፖለቲካና ህዝብን ማዋከብ ከዚህ ቀላል ሁኔታ በመነሳት ነው መመርመር መቻል ያለብን። በቀላል የሊበራል ዲሞክራሲና የነፃ ገበያ ፎርሙላ የህብረተሰብአችንን የተወሳሰበ ችግር ለመገንዘብ አንችልም። የአገዛዙ ችግር የፖለቲካ ፍልስፍና አልባነት ችግር ነው ስል ምን ማለቴ ነው? በመጀመሪያ አንድ መታወቅ ያለበት ነገር አለ። ይኸውም ወያኔ/ኢህአዴግ ከኢትዮጵያ ህብረተሰብ ውስጥ የፈለቀና የፊዩዳሊዝምና እጅግ የተዘበራረቀው ካፒታሊዝም፣ አባዛኛውን በአርባዎቹ መጨረሻና በሃምሳዎቹ መጀመሪያ ላይ ከአዋቂነትና ከብልህነት፣ ከጥበብና ከቆንጆ ቆንጆ ስራዎች ይልቅ ተንኮለኛ፣ ዳተኛና አራዳ እንዲሁም አገር ከፋፋይ አድርጎ ያወጣቸው ውጤቶች ናቸው። ከሰማይ የመጡ ወይም ከሌላ አገር የመጡ አይደሉም። ምናልባት የዛሬዎቹ አቶ መለስ ከመሞታቸው በፊት ይመሯወቸው የነበሩ ግለሰቦችና አሁንም በስልጣን ላይ ያሉት ከሌላው ኢትዮጵያዊ ጋር ሲነፃፀሩ ልዩ የሚያደርጋቸው በተወለዱበት አካባቢ ካፒታሊዝም ከአዲስ አበባና ከአንዳንድ ክፍለ-ሀገሮች ጋር ሲወዳደር ሰርጎ ባለመግባቱ ትንሽም ቢሆን የኮስሞፐለቲካን ባህርይ ሊያድርባቸው ባለመቻሉ ብቻ ነው። በአስተሳሰባቸው አንድ ወጥና ድርቅ ማለት፣ በምንም ዐይነት ለሰው ልጅ አለማሰብ፣ ወይም ህብረተሰብአዊ ፍቅር አለመኖር፣ አሁንም ቢሆን ጦርነትንና ድንፋታን ማስቀደም፣ ሶክራተስና ፓላቶ እንዳሉት ከህዝባዊ ስነ-ምግባርነት(Civic Virtue) ይልቅ፣ ህብረተሰቡን ማመሰቃቀል፣ ታዳጊው ትውልድ ኃላፊነት እንዳይኖረው ማድረግና ቀማኛ እንዲሆን ሁኔታውን ማመቻቸት፣ ከፋፋይነትና ለውጭ ኃይሎች ሰጥ ለጥ ብሎ መገዛትና፣ ይህንን እንደትልቅ ፈሊጥ አድርጎ መያዝ፣ ይህ ከሌሎች የፖለቲካ ኃይሎች ጋር ሲወዳደሩ ልዩ ሊያስመስላቸው ይችል ይሆናል፤ ነውም። በአንዳንድ ነገሮች ከቀደመው የኃይለስላሴና የደርግ አገዛዝ ቢሮክራቶች የሚመመሳሰሉበት ሁኔታ ደግሞም አለ። ይኸውም ብሄራዊ ባህርይ ማጣት፣ በተለይም ለአሜሪካን ኢምፔሪያሊዝም ሰጥ ለጥ ብሎ ማጎብደድ፣ ወይም አሜሪካንን እንደ አምላክ ማየትና አገርን መካድና የአገርን ምስጢር አሳልፎ መስጠት፣ ሰፊውን ህዝብ መናቅና ተንኮሎኝነት፣ በዚህ የሚመሳሰሉ ናቸው። ይህንን በጭንቅላታችን ውስጥ ስንቋጥር ነው የነገሮችን ሂደት መገንዘብ የምንችለው። ዝም ብሎ ግን አገዛዙ ለኢትዮጵያ አጀንዳ የለውም፤ ማርክሲስት ነው፤ የአልባንያውን ዐይነት ሶሻሊዝም ነው የሚያካሂደው፤ አብዮታዊ ዲሞክራሲን ነው የሚያራምደው፤ ህገ-መንግስቱ ስታሊንስታዊ ነው፤ የሚሉት አነጋገሮች በዕውነቱ አይ የህብረተሰብእችንን ስርዓትና የህሊና አወቃቀር እንዲሁም ደግሞ የታሪክን ሂደት ለመረዳት ካለመፈለግ ወይም ህብረተሰብአዊ አወቃቀሮች በሰው ልጅ አስተሳሰብ ላይ የሚኖራቸውን ተጽዕኖ ባለመገንዘብ የሚሰነዘሩ ታሪክን ሊያሰሩ የሚችሉ ከትንተና ዘዴዎች በመነሳት አይደለም የአገዛዙን ምንነት ለመረዳት ጥረት የሚደረገው። አብዛኛው ኢትዮጵያዊ የፖለቲካ ተንታኝ ከራሱ ስሜት በመነሳት እንጂ አንዳች ፍልስፍናንና ስልትን(Methodology) በመከተል አይደለም ለመተንተን የሚሞክረው። እንደዚህ ዐይነቱ በአንዳች ፍልስፍናና ስልት ላይ ያለተደገፈ አቀራርብ ደግሞ የችግሩን ዋና ምንጭ እንዳንረዳ ማድረጉ ብቻ ሳይሆን፣ ፍቱንና ህብረተሰብአችንን ሊያረጋጋና ወደስልጣኔ ሊያመራው የሚያስችል መፍትሄ እንዳንሰጥ ያደርገናል። ለመጻፍ ተብሎ የሚጻፍ፣ ወይም ደግሞ ቁጭትን ለመወጣት ተብሎ የሚጻፍ ነገር የለም። በብዙዎች የሚቀርበው ሁኔታዎችን በደንብ ያላገናዘበ አቀራረብና የፖለቲካ ስሌት በፍልስፍና፣ በሳይኮሎጂና በህሊና ሳይንስ የሚደገፍ አይደለም። የአንድን ቡድን ወይም ግለሰብ ድርጊት ልንገነዘብ የምንችለው ከላይ የተቀመጡትን መሰረተ-ሃሳቦች ከቁጥር ውስጥ ያስገባን እንደሆን ብቻ ነው።
የሁለቱ ቀደም ብለው የነበሩትን አገዛዞች ትተን የዛሬው የወያኔ/የኢህአዴግ አገዛዝ የፖለቲካ ስልጣንን ሲጨብጥ ሜዳው ክፍት ነበረለት። ማንም የሚቋቋመው ሲያጣ ፍቅርና ሰላምን ከማስቀደም ይልቅ እንደልቤ መፈንጫ አገኘሁ በማለት ህብረተሰቡን ማዋከብ የፖለቲካው ዘዬ አድርጎ ተያያዘው። የህበረተሰቡን ሀብት በመንጠቅና ጥቂቶችንም በማባለግ እያበጠ መምጣት ጀመረ። ከኢምፔሪያሊስት ኃይሎች ዕርዳታ ሲፈስለት እኔነኝ ብቸኛው ኃይል በማለት በግሎባላይዜሽን ጉያ ስር በመውደቅና በመታሸት የህብረተሰቡን ችግር ውስብስብ አደረገ። አቶ መለስ ከመሞታቸው በፊትና ስልጣን ላይ 20 ዐመታት ያህል በቆዩበት ዘመን፣ ልክ ሶክራተስ ፐሪክለስን እንደወነጀለው፣ ሰነፍ፣ ለፍላፊ፣ አጭበርባሪ፣ አገር ሻጭና ከሃዲ፣ በዝሙት ዓለም ውስጥ የሚዋኝ፣ ዕውነትን ከመፈለግ ይልቅ ለውሸት ጠበቃ የቆመ ትውልድ፣ በግልጽ የሚታዩ ነገሮችን የሚክድና፣ ተቀባይ ሲያጣ ደግሞ ጠበንጃ የሚሰነዝር ትውልድ ለማፍራት በቅተዋል። ይሁንና ግን አቶ መለስ ከፕሪክለስ ጋር ሊወዳደሩ የሚችሉ መሪ አልነበሩም።ፐሪክለስ በሌሎች የግሪክ ግዛቶች ላይ የአቴንን የበላይነት ለማስፈን የታገለና በአቴን ስልጣኔ የሚኮራ ነበር። በአቶ መለስ ይመራ የነበረው የወያኔ አገዛዝ ግን „ከአሜሪካን ጋር እየተመካከርን ነው የምንሰራው“ በማለት የበታችነቱን የሚያረጋግጥና ለስልጣኔ ጠንቅ የሆነ አገዛዝ ነበር፤ ነውም። የዓለም የገንዘብ ድርጅትንና የዓለም ባንክን የኒዎ-ሊበራል አንጀት አጥብቅ የሞኔተሪ ፖሊሲ በመከተልና በዚህ በመዝናናት ድህነትን የፈለፈለ ነው። የዚህ ሁሉ ምንጭ በስልጣን መታወርና ማንአለብኝ ብሎ እየተመጻደቁ መኖር ነው። በዚህ ዐይነት በውሸት ላይ በተመሰረተ አገዛዝ ግን ደግሞ ነገ እንደዱቄት የሚበንና ህብረተሰቡን ለሌላ ችግር አጋፍጦ በሚሄድ አገዛዝ አማካይነት ህዝባችን ሞራሉ እንዲዳሽቅ ሆኗል። ዕውነተኛ ፍቅር ከልቡ ተደምስሶ ጠፍቷል። ደስታ ምን እንደሆነ እንዳያውቅ ተደርጓል። በሀዘን ዓለም ውስጥ እንዲኖር ተፈርዶበታል። ግራ የገባው፣ ለምን እንደሚኖርና ወዴት እንደሚጓዝ የሚያውቅ አይደለም። ለማኝ እንዲሆን ተደርጓል። በራሱ ላይ ዕምነት እንዲያጣ ሆኗል። ተፈጥሮአዊ ነፃነቱን ተገፏል። ወጣት ልጆቹን ለውጭ ከበርቴዎች ካለ ዕድሜያቸው ለጋሽ እንዲሆን ተደርጓል። ብሄራዊ ነፃነታችን ተገፏል። በአንድ በኩል አሽረሽ ምችው፣ በሌላው ወገን ደግሞ ተስፋ መቁረጥና መዘናጋት የህብረተሰብአችን ልዩ ባህርይ ሆነዋል።
ከዚህ የተወሳሰበና አገርን ለማውደም ከተቃረበ ችግር እንዴት እንወጣለን ? የሚለው ነው ዋናው ጥያቄያችንና መመለስ ያለብን ተግባር። በተራ የነፃ ገበያና የሊበራል ዲሞክራሲ ፎርሙላ ወይስ አስቸጋሪ በሆነው ግን ደግሞ ፍቱን በሆነው በሬናሳንስ ፍልስፍና አማካይነት ነው የተወሳሰበውን የህብረተስብአችንን ችግር ልንፈታ የምንችለው። በእኔ ዕምነት ተራ የሊበራል ዲሞክራሲና የነፃ ገበያ ፎርሙላዎች ለኛ ብቻ ሳይሆኑ ለሌሎች የአፍሪካ አገሮችም ችግር በፍጹም መፍትሄ ሊሆኑ አይችልም። መፍትሄው የመንፈስን የበላይነት የሚያስቀድመውን የሬናሳንስን የሁለ-ገብ የህብረተሰብን ችግር መፍቻ ስልት የተከተለን እንደሆን ብቻ ነው። እኛ ብቻ ሳንሆን ዛሬ የተቀረው የዓለም ህዝብ የሚመኘው የመንፈስን የበላይነት የሚያስቀድምና የኑሮን ትርጉም እንድንረዳ የሚያደርገንን መንገድ ነው። ከየት እንደመጣን፣ በዚህ ዓለም ላይ ለምን እንደምንኖርና፣ ምንስ ማድረግ እንዳለብንና ወዴትስ እንደምናመራ የተገነዘብን እንደሆን ብቻ ተቀራራቢ መፍትሄ መስጠት የምንችለው። ለዚህ ሁሉ መፍትሄውም የፒታጎራስን፣ የሶክራተስንና የፕላቶንን ወንድማዊ ወይም የእህትማማች ፍቅር እንደመመሪያ አድርገን የወሰድን እንደሆን ብቻ ነው። ይህ ፍቅር ግን በዕውቀት ላይ የተመሰረተ መሆን አለበት። ምሁራዊ ፍቅር ማለት ነው። ዕውነትን ለመፈለግ የሚረዳንና ሶፊስታዊውን የመሙለጭለጭ መንገድ አሽቀንጥረን የሚያስጥለን መሆን አለበት። በሃሳብ እንድንገናኝ የሚያደርገንና፣ ራሳችንን አውቀንና ለውጠን ህብረተሰብአችንን ከገባበት ማጥ ውስጥ እንዲወጣ የሚያስችለው ፍልስፍናና መመሪያ መሆን አለበት።ፍልስፍና አልባ የሆነ ፖለቲካ የአንድን ህብረተሰብ አስተሳሰብ ያዘበራርቃል
የመጨረሻ መጨረሻም አገርን ያወድማል!
July 19, 2013 12:16 am by Editor 1 Comment
ከረዥም ጊዜ ጀምሮ በብዙ አፍሪካ አገሮች የሚታየው የአስተዳደር ብልሹነት፣ የህዝቦች ኑሮ መዘበራረቅና ዓላማ-ቢስ መሆን፣ እንዲያም ሲል በአንድ አገር ውስጥ የሚኖር ህዝብ በሃይማኖትና በጎሳ አሳቦ ርስ በርሱ እንዲጠላላ ማድረግና፣ የመጨረሻ መጨረሻም ወደ ርስ በርስ መተላለቅ እንዲያመራ መንገዱን ማዘጋጀት፣ በተራ አነጋገር ከመልካም አስተዳደር እጦት፣ ከአምባገነናዊ አስተዳደር መስፈንና ከዲሞክራሲ አለመኖር ጋር ሲያያዝ ይታያል። አንዳንዶች እንዲያውም እንደዚህ ዐይነቱን ዓላማ-ቢስ የህብረተሰብ ጉዞ የአፍሪካ መሪዎች ወይም የጥቁር ህዝብ ችግር አድርገው የሚመለከቱ አሉ።
በእርግጥ ለአንድ አገር ስርዓት ባለው መልክ መተዳደርና፣ ህብረተሰቡም በዕቅድና በዓላማ እንዲመራ ከተፈለገ በዚያ የሰፈነው አገዛዝ ህብረተሰቡን በማደራጀት ረገድ የሚጫወተው ከፍተኛ ሚና አለ። ጥያቄው ግን አንድ ህብረተሰብ ዓላማ ባለው መልክ እንዳይደራጅና ቆንጆ ቆንጆ ስራዎችን እንዳይሰራ የሚያግዱት ነገሮች ምን ምን ናቸው? በስነ-ስርዓት እንዲደራጅስ ከተፈለገ መሪዎችም ሆነ ህብረተሰቡ መከተል የሚገባቸው ኖርሞች፣ ሞራልና ስነ-ምግባር አሉ ወይ? ምንስ ይመስላሉ ? ወይስ አንድ ህዝብ እየተዋከበና ርስ በርሱ እየተፋጠጠ መኖሩ ተፈጥሮአዊ ግዴታ ነው ወይ ? አንድ ህብረተሰብስ በምን መልክ ነው መታየት ያለበት? በሌላ አነጋገር፣ ለመብላትና ለመጠጣት ብቻ የሚኖርበት ? ወይስ ፖለቲካዊ፣ ባህላዊ፣ ስነ-ምግባራዊ፣ ጥበባዊና ኢኮኖሚዊ፣ እንዲሁም ሌሎችም ነገሮች ተደራጅተው ህብረተሰቡ እንደሰውነታችን በብዙ ነርቮች ተሳስሮ፣ ልክ እንደደም ዝውውር ሳያቋርጥ፣ በተለይም ኢኮኖሚው አንድኛው መስክ ከሌላው ጋር በመያያዝ ውስጠ-ኃይሉ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተሻሻለና እየተጠናከረ የሚጓዝበት መድረክ ነው ወይ ? የሚሉትን ጥያቄዎች ጠጋ ብሎ መመልከትና መመርመር የሚያስፈልግ ይመስለኛል። በተለይም በአሁኑ ዘመን የግሎባል ካፒታሊዝም አይሎ መውጣትና፣ የብዙ ህብረተሰቦችን ህይወት ወሳኝ ብቻ ሳይሆን ወደ አንድ አቅጣጫ ብቻ እንዲያመሩ ማስገደድና ማዘበራረቅ፣ ብዙ የአፍሪካ አገሮች ፈራቸውን እየሳቱና በቀላሉ የማይመለሱበት ደረጃ ላይ ደርሰዋል ማለት ይቻላል።
ከዚህ ስንነሳ በፍጹም ልናልፈው የማንችለው ጥያቄ ከፊታችን ተደቅኖ ይገኛል።ይኸውም ብዙ የምዕራብ ካፒታሊስት አገሮች ከሞላ ጎደል ስርዓት ባለው መልክ ተደራጅተው ሲጓዙና፣ የብዙ ሚሊያርድን ህዝቦች ዕድል ወሳኝ መሆን ሲችሉ፣ እንደኛ ያለውንስ ህዝብ ስነ-ስርዓት ያለው አደረጃጀት ለምን ተሳነው? ስነ-ስርዓትስ ባለው መልክ ለመደራጀት እንዳንችል የሚጎድሉን ነገሮች ምንድናቸው? ተፈጥሮአዊ፣ ባህላዊ፣ ህብረተሰብአዊ ? ወይስ የፖለቲካ ፍልስፍና እጦትና መሪዎች የሚመሩበት አንዳች ፍልስፍና አለመኖር ?
ለአንድ ህብረተሰብ በስነ-ስርዓት መደራጀትን አስመልክቶ ከጥንት የግሪክ ስልጣኔ ጀምሮም ሆነ ከዚያ በፊት ህግና ስርዓት አስፈላጊ መሆናቸውን በብዙ ምርምር የተደረሰበትና በኢምፔሪካል ደረጃም የተረጋገጠ ነው። ይሁንና በተለይም ፍልስፍናን ከፖለቲካ ጋር ማያያዝና፣ አንድም ህብረተሰብ ሚዛናዊ በሆነ መልክና በስነ-ስርዓት የማደራጀትን አስፈላጊነት በከፍተኛ ደረጃ ውይይት የተካሄደበት ከግሪክ ስልጣኔ ጀምሮ ነው ማለት ይቻላል። ከዚያ በኋላ የተነሱና ብዙም ምርምር የተካሄደባቸው የፖለቲካ ፍልስፍናዎች፣ ህብረተሰብን በአንድ ስርዓት ባለው መልክ ማደራጀት፣ በግሪኩ የተለያዩ ፍልስፍናዎች ላይ ተመርኩዞ ነው ማለት ይቻላል። እዚህ ላይ ሌላው የሚነሳው ጥያቄ፣ የተለያዩ የግሪክ ፈላስፋዎች አትኩሯቸውን ለምን በፍልስፍና ላይ፣ በተለይም በፖለቲካ ፍልስፍና ላይ አደረጉ ? የሚለው ከባድ ጥያቄ ነው። እንደሚታወቀው የሰው ልጅ እንደማንኛውም ተንቀሳቃሽ ፍጡር ለህይወቱ ምግብ፣ ውሀ፣ መጠለያና መከላከያ ቢያስፈልገውም፣ ከሌላው ፍጥረት ጋር ሲወዳደር የማሰብ ኃይልና ራሱንም በማደራጀት ከዝቅተኛ ወደ ከፍተኛ ደረጃ እንደሚሽጋገር የታወቀ ነው። ይሁንና የማሰብ ኃይሉን እንዳያዳብር፣ አዳዲስ መሳሪዎችን በመፍጠር ከዝቅተኛ ህብረተሰብ ወደ ከፍተኛ እንዳይሸጋገር፣ ከቁም ነገር ስራ ይልቅ በሆነ ባልሆነው ነገር በመያዝ ወይም በጦርነት በመጠመድ ዝብርቅርቅ ኑሮ እንዲኖርና፣ በዚያው እንዲገፋበት የሚያደርጉትና፣ ይህ ዐይነቱም ኑሮ እንደ ባህልና እንደ ልማድ የሚወሰድበት ሁኔታ አለ። ይህንን ሁኔታ ጠጋ ብለው የተመራመሩት የግሪክ ፈላስፎች የሰው ልጅ ከእንስሳ የተለየ ከሆነና፣ ራሱንም ማደራጀትና በሰላም መኖር የሚችል ከሆነ ለምንድን ነው ወደ ጦርነት የሚያመራው? ለምንድን ነው የተዘበራረቀ ኑሮ የሚኖረው? የሚሉትን ጥያቄዎች መመለስ ነበረባቸው።
ሶክራተስና ፕላቶ ብቅ ከማለታቸው በፊት በስድስተኛው ክፍለ-ዘመንና ከዚያ በፊት የግሪክ ህዝብ እጅግ አስቸጋሪ ሁኔታ ውስጥ ይገኝ ነበር። የርስ በርስ መተላለቅ፣ መጠን የሌለው ብዝበዛና ድህነት፣ የተፈጥሮ አደጋዎች መደጋገምና ሌሎችም የግሪክን ህዝቦች ኑሮ ያመሰቃቀሉና፣ ዕረፍትና ሰላም አንሰጥም ያሉ ሁኔታዎች የህዝቡ ዕጣዎች ነበሩ። እነዚህን የመሳሰሉ የኑሮን ትርጉም ያሳጡ ሁኔታዎች በነ ሆሜርና በሄሲዮድም ሆነ በግሪክ ህዝብ ዕምነት የአምላኮች ድርጊት እንደነበርና፣ ባስፈለጋቸው ጊዜ ህዝቡን ለመቅጣት ሲሉ የሚልኩት ውርጅብኝ እንደነበርና፣ ህዝቡም ካለ አምላኮች ፈቃድ በራሱ አነሳሽነት ምንም ሊያደረገው የሚችለው ነገር እንደሌለና የነሱንም ትዕዛዝ መጠበቅ እንደነበረበት የታመነበት ጉዳይ ነበር። ይህንን አስተሳሰብ ከሶክራተስና ከፕላቶ በፊት የነበሩ የመጀመሪያዎቹ የተፈጥሮ ፈላስፎች ትክክል እንዳልሆነና፣ በተፈጥሮ ውስጥ ይከሰቱ የነበሩ አደጋዎች፣ለምሳሌ እንደ ብልጭታና የመሬት መንቀጥቀጥም ሆነ ሌላ ነገሮች የአምላኮች ተልዕኮዎች ሳይሆኑ የተፈጥሮ ህግጋት እንደሆኑና፣ ማንኛውም ነገር ካለምክንያት እንደማይከሰት አመለከቱ። ይህ የመጀመሪያው የተፈጥሮ ፍልስፍናና፣ በአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በታላቁ የግሪክ መሪ በሶሎን ተግባራዊ የሆኑት የመጀመሪያው የፖለቲካ ሪፎርሞች በግሪክ ህዝብ አስተሳሰብ ላይ ከፍተኛ ለውጥ ያመጣሉ። ከፍተኛ የባህል ለውጥ የታየበትና ልዩ ልዩ የፍልስፍና አስተሳሰቦችና የሂሳብ ምርምሮችና ሳይንሳዊ አስተሳሰብም ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ነው በተለይም የግሪክን ምሁር ጭንቅላት መያዝ የጀመሩትና ዕውነተኛ ዕድገት መታየት የተጀመረበት። በፒታኩስና በሶሎን የአገዛዝ ዘመን የግሪክ ህዝብ ከጦርነት ተላቆና በአጉል ጀግንነት ላይ የተመሰረተን ዝናን ጥሎ ራሱን በማግኘት ዕውነተኛ የሲቪክ አገዛዝን የተቀዳጀበት ዘመን ነበር። የማቴሪያል ደስተኛነት ብቻ ሳይሆን የመንፈስንንም ነጻነትና ደስተኛነት በመቀዳጀት የመፍጠር ችሎታውን ያዳበረበት ዘመን ነበር። ከፒታኩስና ከሶሎን አገዛዝ በፊት የግሪክ ህዝብ ዕድል በጦርነት የተጠመደና ይህንን እንደሙያው አድርጎ በመያዝ የሚዝናናበት ዘመነ ነበር። ይሁንና ግን ስልጣኔው እየገፋ ሲሄድና የስልጣን ሽግግር ሲመጣና የኃይል አሰላልፍ ሲቀየር፣ የፖለቲካ ፍልስፍናና አደረጃጀት እነሶሎን በቀደዱት መልክ ሊጓዝ አልቻለም። በተለይም የስልጣንን ምንነት ከራሳቸው ዝናና ጥቅም አንፃር መተርጎምና ተግባራዊ ማድረግ የጀመሩ የግሪክ መሪዎች የፖለቲካውን አቅጣጫ ይቀይራሉ።ህብረተሰባዊ ስምምነትን የሚያጠነክር ሳይሆን ውዝግብነትን አፍላቂ እንዲሆን ይደረጋል። በዚህ ላይ የኦሊጋርኪዎችን አመለካከት የሚያስተጋቡና ይህም ትክክል ነው ብለው የሚያስተምሩ ፈላስፋዎች፣ ሶፊስቶች ተብለው የሚጠሩ፣ የፖለቲካውን መድረክ እየተቆጣጠሩና ብዙ ወጣቶችንም ማሳሳት ይጀምራሉ። በተለይም የአቴን ግዛት አይሎ መውጣትና ከሌሎች ደሴቶች ጋር ሲወዳደር በስልጣኔ ቀድሞ መሄድ የግሪኩን የመጀመሪያውን ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ አስተሳሰብ እየደመሰሰው መጣ።
የተለያዩ የግሪክ ግዛቶች፣ በአንድ በኩል በራሳቸው ውስጥ በሚደረግ ሽኩቻ የተወጠሩ ሲሆን፣ በሌላ ወገን ደግሞ የፐርሺያ አገዛዝ አቴንና ሌሎችንም ግዛቶች በቁጥጥሩ ስር ለማድረግ ተደጋጋሚ ጦርነት ይከፍታል። ይሁንና በፐሪክለስ የሚመራው የአቴን ግዛት ሌሎችንም በማስተባበር ከፐርሺያ የተከፈተበትን ጦርነት መክቶ ይመልሳል። አቴን በአሽናፊነት ስትወጣ የጥጋብ ጥጋብ ይሰማታል። ቀደም ብሎ የተደረሰበትን የእኩልነት ስምምነት በማፍረስ በሌሎች የግሪክ ግዛቶች ላይ ወረራ ታደርጋልች። እምቢ ያሏትን ግዛቶች ሁሉ በመውረርና በተለይም ወንድ ወንዱን በመጨረስ ሴቶችንና ህፃናትን ገባር ታደርጋቸዋለች። ድርጊቱ እጅግ አሰቃቂ ነበር። የግሪክን ህዝብ ትርምስ ውስጥ የከተተ ነበር። ይሁንና ይህ የአቴን ጥጋብና ግፍ በስፓርታ ግዛትና አመራር ሊከሽፍና ሊገታ ቻለ። በዚህ ድርጊቱ ፐሪክለስ አቴን ለሌሎች ግዛቶች በስልጣኔዋ ምሳሌ ትሆናለች ብሎ እንዳለተመጻደቀ ሁሉ፣ በተግባር ያሳየው ግን በኃይሉ በመመካት ወረራንና ጭፍጨፋን ነበር ያረጋገጠው።
እነ ሶክራተስና ፕላቶ ከክርስቶስ ልደት በፊት በአምስተኛው ክፍለ-ዘመን መጨረሻና በአራተኛው ክፍለ-ዘመን መጀመሪያ ላይ ብቅ ሲሉ ይህንን የወንድማማቾችን ርስ በርስ መተላለቅና ህዝቡን ሰላም ማሳጣትና ኑሮም ትርጉም እንዳይኖረው ማድረግ የተረጎሙት ከተሳሳተ ፍልስፍና ጋር የተያያዘ ስልጣን መሆኑን በማመልከትና፣ በአንድ ግለሰብ ላይ ብቻ የሚሳበብ ሳይሆን፣ ጠቅላላውን የፖለቲካ አወቃቀርና አገዛዙ የሚመራበትን ፍልስፍና በመመርመር ነበር። በሶክራተስ ዕምነትና አመለካከት፣ በጊዜው ፐሪክለስ ታላቅ መሪ ቢሆንም በሱ ዘመን አቴን ወደ ኢምፔርያሊስትነት የተለወጠችና፣ የአገዛዙም ዋና ፍልስፋና ዝናን በማስቀደም ኃይልንና ስግብግብነትን(Power and Greed) ዋና ፍልስፍናው አድርጎ የተነሳ አገዛዝ መሆኑን በማመልከት ነበር። በመሆኑም ይላል ሶክራተስ፣ በፐሪክለስ ዘመን ወጣቱ ሰነፍ፣ ለፍላፊና አጭበርባሪ የሆነበት ዘመንና፣ አሳሳች አስተሳሰብ በማበብ በተለይም የወጣቱን ጭንቅላት በመያዝ ወደ ማይሆን አቅጣጫ እንዲያመራ የተደረገበት ዘመን ነበር። ባህላዊ ኖሮሞችና መከባበር የጠፋበት፣ ሽማግሌ የማይከበርበትና፣ ህዝቡም አንድ ይዞ የሚጓዘው ዕምነት አልነበረውም። አስተሳሰቡ ሁሉ የተዛበራረቀበት ነበር።
በጊዜው የነበረው ትግል ይህንን አቅጣጫ የሌለውን ጉዞና በስልጣን መባለግ አስመልክቶ በሶክራተስና በፕላቶ በአንድ ወገን፣ በሌላ ወገን ደግሞ በሶፊስቶች መሀከል የጦፈ ትግል ይካሄድ ነበር ። ሶፊስቶች የእነ ፐሪክለስን ስልጣንና ፍልስፍናን ሲደግፉ፣ የአመለካከታቸው የፍልስፍና መሰረት በጊዜው የነበረውን ሁኔታ መቀበልና ይህም ትክክል መሆንኑ ማስተማር ነበር። ሶፊስቶች በአነሳሳቸው ተራማጅ ቢሆኑም፣ ፍልስፍናቸው በቀጥታ በሚታይ ነገር ላይ ተመርኩዞ ትንተና መስጠትና በጣፈጠ ግን ደግሞ በተሳሳተ አቀራረብና አነጋገር የሰውን ልብ መሳብ ነበር። ስለዚህም በሶፊስቶች ዕምነት ስልጣን ላይ ያለው የገዢ መደብ የሚያወጣውን ህግ አምኖ መቀበልና፣ ከዚህ ሌላ አማራጭ ነገር እንደሌለ ሲከራከሩና ለማሳመን ሲጥሩ፣ እነሶክራተስና ፕላቶ ደግሞ፣ በሶክራተስ በመመሰል ይሉት የነበረው የጠቅላላውን የፖለቲካ አወቃቀር ለመገንዘብ ከነበረው ሁኔታ አልፎ(Trnascedental) መሄድና መመርመር እንደሚያስፈልግ ያመለክቱ ነበር። በሌላ አነጋገር፣ ሶፊስቶች ኃይልንና ለስልጣን መስገብገብን ትክክል ነው ብለው ሲሰብኩ፣ እነሶክራተስና ፕላቶ ደግሞ እንደዚህ ዐይነቱ ጉዞ እጅግ አደገኛ እንደሆነና፣ የመጨረሻ መጨረሻም አንድ ህብረተሰብ ሊወጣ የማይችልበት ማጥ ውስጥ የሚከተው ነው ብለው በጥብቅ ያሳስቡ ነበር። ካሊክለስ የሚባለው ሌላው የሶፊስቶች መሪ ደግሞ የነሶክራተሰን በአርቆ አስተዋይነትና በሚዛናዊነት ላይ የተመረኮዘ የፖለቲካ ፍልስፍና ሞኞች ብቻ ናቸው የሚከተሉት ብሎ በመስበክና በማንቋሸሽ፣ ፖለቲካ በስምምነት ላይ ሳይሆን በአሽናፍና በተሽናፊነት ላይ የተመረኮዘና፣ የመጨረሻ መጨረሻም ኃይል ያለው ብቻ ነው ሊገዛ የሚችለው በማለት ሽንጡን ገትሮ ይከራከር ነበር። በተጨማሪም በሶፊስቶች ዕምነት አንድ ሁሉንም ሊያሰተባብርና ሁሉም ሰው ለቀበለው የሚችለው ዕውነት ነገር የለም። ሁሉም ሰው አንድን ነገር እንደፈለገው ሊተረጉምና ሊረዳ ይችላል። ፕርታጎራስ የሚባለው የሶፊቶች ሌላው መሪ ማንም ሰው የራሱ የዕውነት መለኪያ(Man is the Measure of Everything) አለው በማለት አንድ ሁሉንም ሊያሰተባብርና ተቀባይነት ሊኖረው የሚገባው ዕውነት የለም በማለት የሶፊስቶችን የተሙለጨለጨ አመለካከት ያስተጋባ ነበር።
በሶክራተስና በፕላቶ የፍልስፍና ዕምነት ግን ማንም ሰው ዓላማና ተግባር ሲኖረው፣ በመጀመሪያ ከትክክለኛ ዕውነት ጋር ነው የሚፈጠረው። ይሁናን ግን በዚህች ዓለም ላይ ሲወረወር እንደየህብረተሰቡ ሁኔታ ከተፈጠረበት ዕውነት ጋር እየራቀ ይሄዳል። በአንድ ወቅት ነገሮች ርስ በራሳቸው እንደተያያዙና የተወሳሰቡ መሆናቸውን ይገነዘብ የነበረው ጭንቅላት፣ የተያያዙ ነገሮችን እየበጣጠሰ መመልከት ይጀምራል። ነገሮች ሁሉ ብዥ ይሉበታል። ዕውነትንና ውሽትን ለመለየት፣ እንዲሁም ደግሞ ለአንድ ችግር መነሻ የሆነውን ምክንያት ለመረዳት ችግር ውስጥ ይወድቃል። በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት ወደ ጥንቱ ሁኔታ ለመመለስ ማንኛውም ሰው ዕውነትን ለመፍለግ የማያቋርጥ ጥረት ማድረግ አለበት። እየመላለሰ ራሱን መጠየቅ አለበት። በቀላሉ በሚታዩ ነገሮች ላይ መማረክና እነሱን ትክክል ናቸው ብሎ መቀበል የለበትም። በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት የሰው ልጅ ሁሉ ጠላት ከመንፈስ ተነጥሎ የሚታየው አካል ነው። ሰዎች ራሳቸውን ለማጎልመስ ሲሉ በሆነው ባልሆነው ነገር ይታለላሉ። እየገፉ ሲሄዱ ስግብግብነትንና አብጦ መገኘትን፣ ሌላውን ሰው ደግሞ ማንቋሸሽና መናቅን እንደ ዋና የኑሮ ፍልስፍናቸው አድርገው ይመለከታሉ። ይህ ዐይነቱ አመለካከትና ከቆንጆ ስራ እየራቁ መሄድና በራስ ዓለም ውስጥ መኖርና መሽከርከር ለጦርነትና ለአንድ ህብረተሰብ መመሰቃቀል ምክንያት ነው ይላሉ።
በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት የሰው ልጅ ሁሉ ችግር የማሰብ ኃይል ችግር ወይም የዕውቀት ችግር ነው። ዕውነተኛ ዕውቀት በሶክራተስም ሆነ በፕላቶ ዕምነት ትምህርት ቤት የምንማረው ወይም ሸምድደን እንደ ዳዊት የምንደግመው አይደለም። በሁለቱም ዕምነት ሆነ ኋላ ብቅ ላሉት የአውሮፓ ፈላስፋዎችና ተመራማሪዎች፣ ዕውነተኛ ዕውቀት ማለት ራሳችንን እንድናውቅ የሚያደርገንና፣ ወደ ውስጥ ራሳችንን ለመመልከት እንድንችል የሚያደርገን፣ የበለጠ ራሳችንን እንድንጠይቅ የሚያስችለን፣ የተፈጥሮን ህግጋት ጠለቅ ብለን እንድንረዳ የሚያስችለንና፣ በጥንቃቄም በተፈጥሮ ውስጥ ያሉትን ነገሮች በማውጣትና ቅርጻቸውን በመለወጥ እንድንጠቀምባቸው የሚያግዘን፣ ህብረተሰብን በስነ-ስርዓትና መልክ ባለው ሁኔታ እንድናደራጅ የሚረዳን፣ ከሰውነታችን ፍላጎት ይልቅ የመንፈስን የበላይነት በማረጋገጥ በመንፈስ ኃይል በመመራት ከሌላው ተመሳሳይ ሰው ጋር ተሳስቦ መኖር መቻል፣ በፍጹም የራስን ጥቅም በማስቀደም ዓላማ አለመመራት…ወዘተ. ናቸው። ለተንኮልና ለምቀኝነት ተገዢ አለመሆንና ወደ ብጥብጥ አለማምራትና፣ ህብረተሰብአዊ ምስቅልቅልነት እንዲፈጠር ሁኔታዎችን አለማዘጋጀት፣ የማንኛውም የሰው ልጅ ፍጡር ጥረት አርቆ በማሰብ ኃይል በመመራት ወደ እግዚአብሄር ለመጠጋት መጣር ነው። በፕላቶ ዕምነት ሌላው ለአንድ ህብረተሰብ ምስቅልቅል ሁኔታዎችን የሚፈጥሩ ወይም ለጦርነት ምክንያት የሚሆኑ ከሰብአዊነትና ከወንድማማችነት ይልቅ የብሄረ-ሰብ/ጎሳነት(Ethnic Solidarity) ምልክት የሆኑ ቅስቀሳዎች ቦታ ከተሰጣቸው ነው። በአንድ ህብረተሰብ ውስጥ ለሚከሰት ችግር ዋናው ምክንያት የተለያዩ ብሄረሰቦች በመኖራቸው ወይም አንደኛው ብሄረሰብ በሌላው ላይ ጫና ስለሚያደርግ ሳይሆን፣ በስልጣን ላይ ያሉ ኃይሎች ራሳቸው በሚፈጥሩት ልዩነትና ስልጣን ላይ ለመቆየትና ህዝቡን አደንቁረው ለዘለዓለም ለመግዛት እንዲችሉ የብሄረሰብን ጥያቄ እንደ ፖለቲካ መሳሪያ አድርገው ሳይንሳዊውንና የስልጣኔውን ፈለግ ያሳስታሉ። ስለዚህም ለአንድ ህብረተሰብ ችግር ዋናው መፍትሄ እያንዳንዱ ግለሰብ ከሌላው የማይበልጥ መሆኑን ሲረዳና፣ በአንድ ህብረተሰብ ውስጥ የተለያዩ ብሄረሰቦች መኖር የታሪካዊ ግዴታ እንጂ እንደክፋት መታየት የሌለባቸው መሆኑን ሲገነዘብ ነው። በተጨማሪም ተፈጥሮ ውስጥ የተለያዩ ነገሮች፣ ለምሳሌ የተለያዩ አበባዎች፣ የተለያዩ ዛፎችና የተለያዩ ከብቶች መኖር የተፈጥሮን ውበት እንደሚያመለክቱና የተፈጥሮም ግዴታ የሆኑትን ያህል ሁሉ፣ በአንድ ህብረተሰብ ውስጥም የተለያዩ ብሄረሰቦች፣ ጥቁርና ቀይ መልክ ያለው ሰው፣ ረዥምና አጭር ሰው… ወዘተ. መኖር እንደ ውበት መታየት ያለባቸው ነገሮች ናቸው። ስለዚህም በአንድ ህብረተስብ ውስጥ የሚከሰቱ ብጥብጦች የተፈጥሮን ውስብስብነትና ውበት ለመረዳት ካለመቻልና ጠለቅ ብሎ ለማየት ካለመፈለግ የተነሳ ወይም በተሳሳተ ዕውቀት በመመራት አንድን ህብረተሰብ ለመግዛት መቻኮል ነው። ለዚሁ ሁሉ መፍትሄው ይላል ፕላቶ፣ ማንኛውም ግለሰብ አርቆ አሳቢነትን በማስቀደም በመፈቃቀር ላይ የተመሰረተ ህብረተሰብ ለመግንባት መጣር ነው። ማንኛውም ግለሰብ ይህንን የዩኒቨርስ ህግ ሲረዳና ስምምነትንና ስርዓትን(Harmony and Order) በጭንቅላቱ ውስጥ ሲቀርጽ በምድር ላይ ዕውነተኛውን ገነት ይመሰርታል።
ወደድንም ጠላንም ከብዙ ሺህ ዐመታት ጀምሮ በዓለም ላይ የተከሰቱ የርስ በርስ መተላለቆች፣ በአገሮች መሀከል የተካሄዱ ጦርነቶች፣ ረሀብና የወረርሽኝ በሽታዎች፣ በዘመነ-ሳይንስ እሰካዛሬም ድረስ ዘልቆ ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች የሚያምሰውና የአንድ አገር ህዝብ እየተሰደደ እንዲኖር የሚያደርግና፣ ጊዜ ያመጣላቸው ኃይሎች ድንበር እየጣሱ የሌላውን አገር የሚወሩ፣ እነ ሶክራተስ ከፈለሰፉት የሰብአዊነት(Rational Humanism) ይልቅ ሳይንሳዊ አርቆ-አሳቢነትን( Scientific Rationalism) በማስቀደምና በበላይነት በመመካት ነው። ለምሳሌ ሜስትሮቪክ „The Barbarian Temperament“ በሚለው እጅግ ግሩም መጽሀፉ የሚያረጋግጠው፣ በሃያኛውና በሃያአንደኛው ክፍለ ዘመን የምዕራቡ ዓለም በሳይንስና በቴኮኖሎጂ ቢራቀቀም፣ እንዲሁም ደግሞ የሊበራል ዲሞክራሲን አስፍኛለሁ ቢልም የተወሳሰቡ የጦር መሳሪያዎች፣ የኬሚካልና የባዮሎጂ መርዞች በመስራት በሚያስፈልገው ጊዜ ጠላቴ ነው በሚለው ላይ እንደሚበትንና ብዙ ሺህ ህዝቦችን መጨረስ እንደሚችል ነው። ይህ ዐይነቱ ዕልቂት በፋሺዝም ዘመን በጉልህ የታየና የተረጋገጠ ነው። እንደዚህ ዐይነቱ ሁኔታ እንደገና ሊከሰት የሚችልበትም ሁኔታ አለ። በኢራቅ ህዝብ ላይ የደረሰው ግፍ፣ በየቀኑ በአፍጋኒስታንና በፓኪስታን ህዝብ ላይ የሚደርሰው፣ ከሁለት ዐመት በፊት ደግሞ አንድን አምባገነን ገዢ አዳክማለሁ ብሎ በዚያውም አሳቦ በሊቢያ ህዝብ ላይ ይወርድ የነበረው የቦንብ ውርጅብኝ የምዕራቡን ዕውነተኛ ገጽታ የሚያሳየን ነው። በተጨማሪም በእንደዚህ ዐይነቱ ቅጥ ያጣ የቦምብ ውርጅብኝ እነዚህ አገሮች እንደገና በእግራቸው ሊቆሙ ወደማይችሉብት ሁኔታ ወስጥ እየተጣሉ ነው። በጣም ከተዳከሙና ሃምሳና ስድሳ ዐመት የሰሯቸው ስራዎች፣ የገነቧቸው ከተማዎችና የመሰረቷቸው ህብረተሰቦች ከፈራረሱና ከተመሰቃቀሉ በኋላ እንደገና መልሶ ለመገንባት እጅግ አስቸጋሪ ይሆንባቸዋል። ሰለጠንኩ የሚለውን የምዕራቡን ዓለም ተንኮል የማይረዱ የሶስተኛው ዓለም መንግስታትና አንዳንድ ነፃ አውጭ ነኝ የሚሉ ድርጅቶች የማያስፈልግ እሳት እየጫሩ መጨረሻ ላይ ማቆም የማይቻል እሳት እየሆነ በመምጣት ላይ ነው። ታላቁ ሺለር እንደሚለን፣ የሰው ልጅ ከአርስቲቶለስ ጀምሮ ዲሞክራሲ የሚለውን ፅንሰ-ሃሳብ ሰምቷል፤ ሆኖም ግን በመሰረቱ ከአረመኔ ባህርዩ አልተላቀቀም። ፍሪድርሽ ሺለር፣ „ታሪክ ማለት ምን ማለት ነው፣ ለምንስ ዓላማ የዓለምን ታሪክ ማጥናት አለብን“ በሚለው እጅግ ግሩም ስራው የሰውን ልጅ እጅግ አስቸጋሪ ጉዞ ከመረመርና የግሪክን ስልጣኔና የአውሮፓን የህብረተሰብ ታሪክ ካጠና በኋላ የደረሰበት ድምዳሜ፣ የሰው ልጅ ህብረተሰብአዊ ባህርይ እንዲኖረውና ታሪክን እንዲሰራ ከፈለገ የግዴታ ውጣ ውረድን ማሳለፍና ከፍተኛ የጭንቅላት ስራ መስራት እንዳለበት በጥብቅ ያሳስባል። ሺለር ይህንን ችግር ለመወጣት የሰው ልጅ ልቡን ከአእምሮው ጋር ማገናኘት እንዳለበት ያስተምረናል። ሺለር እንደዚህ ዐይነቱ ድምደማ ላይ የደረሰው በአስራስባተኛው ክፍለ-ዘመን በአውሮፓ ምድር በፕሮቲስታንና በካቶሊክ ሃይማኖት መሪዎች የተለኮሰውንና ለብዙ ሚሊዮን ህዝቦች ዕልቂት ምክንያት የሆነውን ሰላሳ ዐመት የፈጀውን ጦርነት በሰፊው ከመረመረና የመሪዎችን የተሳሳተ ፖለቲካ በጥልቀት ካጠና በኋላ ነው። በአስራአራተኛው ክፍለ-ዘመንም በጣሊያን ሰፍኖ የነበረው ሁኔታ፣ ህዝቡ እርስ በርሱ አለመተማመን፣ መተረማምስ፣ በሳይንስ ላይ የተመሰረተ አንድ ወጥ ቋንቋ አለመኖር፣ በዲያሌክት ቋንቋ መብዛት አለመግባባትና ለስልጣኔ በአንድነት አለመነሳት፣ በዘመኑ በአሪስቶክራቲክ መሪዎች መባለግና በካቶሊክ ሃይማኖት ጭፍነነት ሰፊውን ህዝብ ማደንቆርና የተፈጥሮን ህግ ተረድቶ ችግሩን እንዳይወጣ ማድረግ፣ በተስቦ በሽታ እንዲያልቅ ማድረግ አንድ ህዝብ በጨለማ አስተሳሰብ ወይም በጭፍን ርዕዮተ-ዓለም የተመራ እንደሆን ብቻ ነው። የዳንቴ የአምላኮች ኮሜዲ ትልቁ የሌትሬቸር ስራ የሚያስተምረን፣ አንድን ህዝብ ከጨለማ ጉዞ ወደ ብርሃን ለማውጣትና የስልጣኔውን ቁልፍ ለማስያዝ የህብረተሰብን ችግር በጥልቀት መረዳት ያስፈልጋል። አንድ ህዝብ ጭንቅላቱ ዕውነተኛ የዕውቀት ብርሃን እንዲፈናጠቅበትና የራሱን ዕድል ራሱ ወሳኝ መሆኑን እንዲያውቅ ማድረግ ያስፈልጋል። ሬናሳንስ የሚባለው የግሪኩን ዕውቀት እንደገና ማግኘት የተጀመረው እነዳንቴ በቀደዱት የብርሃን መንገድ አማካይነት ነው።
እዚህ ላይ መነሳት ያለበት ጥያቄ እያንዳንዱ ግለሰብ በተለይም አገርን አስተዳድራለሁ የሚል እንዴት አድርጎ ስምምነትንና ስርዓትን በጭንቅላቱ ውስጥ ሊቀርጽ ይችላል? እንዴትስ ቆንጆ አስተሳሰብ ከጭንቅላቱ ጋር በማዋሃድ የራሱን ጥቅም ሳያስቀድምና ከአለአድልዎ፣ እንዲሁም የርዕዮተ-ዓለም ሰለባ ሳይሆን አገር ማስተዳደር ይችላል? እንዴትስ ለስልጣኔና ለቆንጆ ስራዎች ታጥቆ ይነሳል? የሚሉትን ጥያቄዎች በዝርዝር እንመልከት።
በብዙዎቻችን ዕምነት ትምህርት ቤት የተማረና ዩኒቨርሲቲ ገብቶ ኢኮኖሚክስም ሆነ የፖለቲካ ሳይንስ ትምህርት አጠናቆ በማስትሬት ወይም በዶክትሬት ዲግሪ የተመረቀ አገር ማስተዳደርና፣ አገርን የሳይንስና የቴክኖሎጂ ባለቤት በማድረግና ሚዛናዊ ዕድገት በማምጣት በስልጣኔ እንድትታወቅና ህዝቦቿም በደስታና በስምምነት እንዲኖሩ ሊያደርግ የሚችል ይመስለን ይሆናል። የሶክራተስን፣ የፕላቶንና፣ እንዲሁም በኋላ የተነሱትን ታላላቅ ሃይማኖትን ከፍልስፍና ጋር በማጣመር በአውሮፓ ምድር ስልጣኔ እንደገና እንዲያንሰራራ ያደረጉትን የታላላቅ ቀሳውስት ስራዎች ስንመለከት፣ እንዲሁም ከአስራአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በኋላ ብቅ ብቅ ያሉትን ሳይንቲስቶችንና ለሰው ልጅ ያስተላለፉትን ዕውቀት ስንመረምር፣ በግጥምና በቲያትር እንዲሁም በፍልስፍና የፖለቲካ ተዋንያንን አእምሮ ለመቀረጽ የታገሉትን እንደ ሺለር፣ ላይብኒዝና ካንት እንዲሁም ጎተን ስራዎች ስንመለከት እኛ ትምህርት ቤት ገብተን የተማርነው ትምህርት ላይ ከጠቀስኳቸው አዋቂዎች፣ ካፈለቋቸው ዕውቀት ጋር በፍጹም አይጣጣሙም። ከነዚህ ታላላቅ የፍልስፍና ምሁራንና ሳይንቲስት ጽሁፎች መገንዘብ የምንችለው የቱን ያህል የሰው ልጅ አእምሮ ውስጥ ገብተው መመርመር እንደቻሉና ካለ አእምሮ ምንም ነገር መደረግ እንደማይችል የደረሱብት የምርምር ውጤት።
የማንኛውም ልጅ አእምሮ/መንፈስ እንደየሁኔታው ጥሩም ሆነ መጥፎ ሆኖ ሊገነባ ይችላል። በጥሩ ዕውቀት ሊገነባ ወይም ደግሞ በተበላሸና ገለብ ገለብ ባለ ትምህርት በመበከል ለተዛባና ለምስቅልቅል ሁኔታ መንገድን እንደሚያመቻች መገንዘብ እንችላለን። ለዚህም ነው እነ ሶክራተስም ሆነ ከሁለት ሺህ ዐመት በኋላ ደግሞ እነ ሺለር ለአእምሮ/መንፈስ ከፍተኛ ቦታ በመስጠት ትግል ያደረጉት። ስለሆነም ማንኛውም ሰው ከህጻንነቱ ጀምሮ ከጥሩ ዕውቀት ጋር ማደግ ካልቻለ፣ አስተሳሰቡ ቀና ሆኖ ካልተቀረጸ፣ በተለይም አድልዎ የበዛበት፣ ከቆንጆ ስራ ይልቅ ቆሻሻና የተዝረከረከ አሰራር እንደባህል ተደርጎ በሚወሰድበት ህብረተሰብ ውስጥ ተወልዶ ያደገ ህጻን ትምህርት ቤት ከገባ በኋላ ደግሞ በጥሩ ዕውቀት ተኮትኩቶ ካላደገ ስራው ሁሉ ተንኮልና ጥፋት ይሆናል። ጥሩ ትምህርት ከፍተኛ ሚና ቢኖረውም ለአንድ ልጅ አስተሳሰብ ዕድገት ቤተሰብና አካባቢም ከፈተኛ ሚናን እንደሚጫወቱ የተረጋገጠ ነው። እንደሚባለው ማንኛውም ሰው የቤተሰቡና የአካባቢው ግልባጭ ነው። መንፈሱ ተረብሾ ያደገ፣ ከመጀመሪያውኑ በተንኮል ጭንቅላቱ የተወጠረ፣ እየሸመደደ በጣም ጥሩ ውጤት ቢያመጣም ይህ ማለት ስልጣኔ ገብቶታል ማለት አይደለም፤ ለስልጣኔና ለእኩልነት ሽንጡን ገትሮ ይታገላል ማለት አይደለም። የዕውነት ጠበቃ ይሆናል ማለት አይደለም። ስለሆነም አንድ ሰው በዚህ ወይም በዚያኛው ርዕዮተ-ዓለም እመራለሁ ቢልም ይህ ማለት ቀናና ጥሩ ሰው፣ እንዲሁም ከተንኮል የጸዳ ነው ማለት አይደለም። አብዛኛውን ጊዜ ርዕዮተ-ዓለም ሽፋን እንጂ የአንድን ሰው ምንነት መግልጫ አይደለም። አንድ ሰው ማርክሲስት ነኝ ወይም ሊበራል ነኝ ወይም ደግሞ ይህንኛውን ወይም ያኛውን የፖለቲካ ዕምነትና ሃይማኖት እከተላለሁ ቢልም እነዚህ ሽፋኖች ድብቅ ዓላማውን የሚገልጹ ወይም ማንነቱን የሚያሳዩ አይደሉም። ወይም አንድ ሰው ሊበራል ነኝ ስላለ የተቀደሰ ዓላማ፣ ማርክሲስት ነኝ የሚለው ደግሞ የሰይጣን ዓላማ አላቸው ማለት አይደለም። እነዚህ ዐይነቱ ግለሰቦች በተናጠልም ሆነ በፓርቲ ደረጃ ተደራጀተው ለዚህ ወይም ለዚያኛው ርዕዮተ-ዓለም እንታገላለን ቢሉም የራሳቸውን ድብቅ አጀንዳ ተግባራዊ ለማድረግ የሚታገሉባቸው መሳሪያዎች እንጂ በራሳቸው ዕውነተኛ ስልጣኔ አጎናጻፊ አይደሉም። እንዲያውም የዕውነተኛውን የስልጣኔ መንገድ የሚያደናቅፉና ወደ ሌላ ውዝግብ ውስጥ የሚከቱን ናቸው። ዛሬ በንጹህ የካፒታሊዝም ሊበራል ስርዓት ውስጥ እያለን እንኳ ዓለም ወደ ሰላም እያመራች አይደለችም፤ እንደምናየው የዓለም ህዝብም ብልጽግናን እያየ አይደለም። ጦርነትና ድህነት በአንድ በኩል፣ በሌላ ወገን ደግሞ የሀብት ዘረፋን ማከማቸት የሰው ልጅ እጣ ሆኗል ማለት ይቻላል።
ከዚህ አጭር ትንተናና በመነሳት ከአስራ ሰባተኛው ክፍለ-ዘመን ጀምሮ በአሽናፊነት የወጣውን የካፒታሊዝምን ፕሮጀክት ወደ ኋላ በመተው በብዙ የአውሮፓና የአፍሪካ አገሮች በስልጣኔ ልዩነት ሊመጣ የቻለው የላይኛውን አጠር ያለ ሀተታ ግንዛቤ ውስጥ ያስገባን እንደሆን ብቻ ነው። ከእስራስምንተኛው ክፍለ-ዘመን አንስቶ ካፒታሊዝም የበላይነት እየተቀዳጀ ሲመጣ ደግሞ የስልጣኔው ፕሮጀክት እየተደመሰሰና የዓለም አቀፍ ህብረተሰብ፣ በተለይም የአፍሪካ ሁኔታ እየተበላሽና እየተዘበራረቀ ይመጣል። የካፒታሊዝም ተልዕኮ ስልጣኔ መሆኑ ቀርቶ በጉልበት ላይና በስግብግብነት እንዲሁም በማጭበርበር ላይ በመመርኮዝ ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች መቀመቅ ውስጥ ይከታቸዋል። ህብረተሰቦች በጤናማ መሰረት ላይ እንዲገነቡ ከማድረግ ይልቅ መንግስታትን በልዩ መሳሪያ በማስታጠቅና በማማከር ወደ መፋለሚያ መድረክ ይቀይራቸዋል። በተለይም ከሁለተኛው ዓለም መፈጸሚያ በኋላ ሙሉ በሙሉ በአሽናፊነት የወጣው የአሜሪካን ኢምፔሪያሊዝም ተልዕኮው ህብረተሰቦችን ማዘበራረቅና በህብረተሰቦች ውስጥ ግጭት እንዲፈጠር ሁኔታውን ማመቻቸት ሆነ ተግባሩ። ለዚህ ደግሞ የትምህርት መስኩ ከፍተኛ ሚናን ይጫወታል። የአንድን ሰው አእምሮ ስትቆጣጠረውና በገንዘብ ስትገዛው የህብረተሰቡንም አቅጣጫ ታዛንፋለህ። የስልጣኔውን መንገድ ሁሉ ታጨልማለህ። አብዛኛው ህዝብ የማሰብ ኃይሉ ሲዳከም በቀላሉ ወደ ባርነት ትለውጠዋለህ። የዓለም ገበያና የዓለም ንግድ እንዲሁም ለዚህ እንዲያመች ተብሎ የረቀቀው የኢኮኖሚክስ ትምህርት ዋናው ዓላማቸው የብዙ አፍሪካ ህዝቦችን ዕድል በዚህ ዐይነት የካፒታሊስት ሎጂክ ውስጥ እንዲሽከረከሩ በማድረግ ለዝንተዓለም ባርያ አድርጎ ማስቀረት ነው። ለምሳሌ ለትምህርት ቤትና ለዩኒቨርሲቲ ተብሎ በ20ኛው ክፍለ ዘመን የተዘጋጀውን የኤኮኖሚክስ መማሪያ መጽሀፎች ለተመለከተ፣ እንደዚህ ዐይነቱ ተቀባይነት ያገኘ(Conventionalism or normative positivism) የመማሪያ መጽሀፍ በራሱ አርቀን እንዳናስብና የዕውነተኛን ስልጣኔን ትርጉም እንዳንረዳ ሊያደርገን በቅቷል። ዕድገትንና ስልጣኔን ከህብረተሰብ አወቃቀርና ከታሪክ አንፃር እንዲሁም የተለያዩ አገሮችን ልምድ መሰረት አድርጎ እንደመነሻና እንደመማሪያ ከመወሰድ ይልቅ፣ ርዕዮተ-ዓለምንና የተወሰኑ የህብረተሰብ ክፍል ጥቅሞችን የሚያንፀባርቅ ትምህርት በመማር የታሪክ ወንጀል ተሰራ፤ እየተሰራም ነው። የሳይንስና የቴክኖሎጂን ዕድገት ስንመለከት ግን ንፁህ የምርምርና የጭንቅላት ውጤት መሆናቸውን መገንዘብ እንችላለን። ኢኮኖሚክስ ጠቃሚ ሊሆን የሚችለው ከፊዚክስ፣ ከኬሚስትሪና ከባዮሎጂ ጋር ሲያያዝ ብቻ ነው። ይህንን መሰረተ-ሃሳብ ያላካተተ የኢኮኖሚክስ ትምህርት የመጨረሻ መጨረሻ አገሮችን መቀመቅ ውስጥ ነው የሚከታቸው። ለምሳሌ በኢኮኖሚክስ ታሪክ ውስጥ መርካንትሊዝም፣ ፊዚዮክራሲ፣ በእነ አዳም ስሚዝና ፔቲ ኢንዲሁም ሪካርዶ የሚወከለው ክላሲካል ኢኮኖሚክስ፣ ይህንን እያረመ ወይም እያስተካከለ የወጣው የማርክሲስት ኢኮኖሚክስ፣ ከዚያ በኋላ ማርክሲዝምን በመቃወም የወጣው የማርጂናሊስት ወይም የኒዎ-ክላሲክል፣ ዛሬ ደግሞ ኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚክስ ተብሎ የሚታወቀው፣ በእነ ሹምፔተር የሚወከለው ኢቮሉሺናሪ ኢኮኖሚክስ፣ በቬብለን ቶርስታይን የሚወከለው የኢንስቲቱሽን ኢኮኖሚክስ፣ ብዙ የምዕራብ አውሮፓ ኢኮኖሚዎች የተገነቡበት፣ በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ፊዚካል ኢኮኖሚክስ እየተባለ የሚታወቅ በጣም ጠቃሚ ዕውቀት፣ እነዚህ ሁሉ የኢኮኖሚክስ ዘርፎች ናቸው። ተማሪው ይህንን ሁሉ እንዳያውቅና፣ በተለይም ምዕራብ አውሮፓ የአደገበትን ምስጢር እንዳይገነዘብ በሃያኛው ክፍል-ዘመን በእነሳሙኤልሰንና በሌሎች የተደረሱት እንደ መማሪያና ሌላ አማራጭ የሌለ ይመስል፣ በብዙ ሺህ የሚቆጠር የአፍሪካ ምሁራን ሊሳሳቱና ለየአገራቸው ድህነት እንደ ዋና ምክንያት ሊሆን ችሏል። ኒዎ-ሊበራሎች የበላይነትን በመቀዳጀት ከዩኒቨርሲቲ አልፈው ኢንስቲቱሽኖችን ሁሉ በመቆጣጠር አብዛኛው ተማሪ ዐይኑን እንዳይከፍትና የዕውነተኛ ዕድገትንና ስልጣኔ ትርጉም እንዳይረዳ ሆኗል። ለዚህም ነው ሶክራተስ፣ ፕላቶና የእነሱን ፈለግ ይዘው የተነሱ ምሁራን ተቀባይነት ያገኘን ዕውቀት መሳይ ነገር አጥብቀው የታገሉት። ምክንያቱም ተቀባይነት ያገኘ ነገር ሁሉ ካለንበት ቦታ ርቀን እንዳንሄድ ያደርገናል። በማሰብ ኃይልና በኮመን ሴንስ ልንፈታ የምንችላቸውን ችግሮች እንዳንፈታ መንገዱን ሁሉ ይዘጋብናልና።
ወደ አገራችንና ወደ ሌሎች የአፍሪካ አገሮች ችግር ስንመጣና ሁኔታውን ለመረዳት ስንጥር የግዴታ የላይኛውን ትንተና ከግንዛቤ ውስጥ ማስገባት አለብን። የኛንም ሆነ የሌሎች አፍሪካ አገሮችን የተወሳሰበ ችግር ስንመረምር አውሮፓውያን እስከ አስራሰባተኛው ክፍለ-ዘመን ድረስ የተጓዙበትን የምሁር ውይይትና ምርምር እንደልምድና ትምህርት አድርገው ሊወስዱ አልቻሉም። ይህ ችግር ከምን የመነጨ ነው? አንደኛ የብዙ አፍሪካ አገሮች ህብረተሰብ አወቃቀር ከብዙ የምዕራብ አውሮፓ አገሮች ጋር ሲነፃፀር ይለያል። ብዙ የአፍሪካ ህብረተሰቦች ከሌላው ዓለም ጋር የነበራቸው በዕውቀት ላይ የተመሰረተ ግኑኝነት እጅግ የላላ ነበር። ለምሳሌ የግሪክ ስልጣኔ በአረቦችና በአይሁዲዎች አማካይነት ከግሪክ ቋንቋ ወደ ላቲን እየተተረጎመ ወደ አውሮፓ ሲገባና ሲስፋፋ፣ ብዙ አፍሪካ አገሮች ይህ ዕድል አላጋጠማቸውም። ሁለተኛ፣ የብዙ ምዕራብ አውሮፓ የሀብረተሰብ አወቃቀር በሩቅ ንግድ አማካይነት ሲሸረሸርና ውስጠ-ኃይል በማግኘት ወደ ተሻለ የህብረተሰብ አወቃቃር ሲሸጋገር፣ አብዛኛዎቹ አፍሪካ አገሮች ይህ ዐይነቱ ዕድል አላጋጠማቸውም። በአስራአምስተኛው ክፍለ-ዘመን በባሪያ ንግድና በአስራዘጠነኛው ክፍለ-ዘመን ደግሞ በቅኝ አገዛዝ አማካይነት ህብረተሰብአዊ አወቃቀራቸው ይበላሻል። በማበብ ላይ የነበረው የስራ ክፍፍል ይኮላሻል። አብዛኛዎቹ አፍሪካ አገሮች ለምዕራብ አውሮፓ ጥሬ-ሀብት አቅራቢ ብቻ እንዲሆኑ ይፈረድባቸዋል። ለዚህም የየመንግስታቱ አወቃቀር ወደ ውስጥ ዕድገትንና ስልጣኔን እንዳያመጣ ሆኖ ይዘጋጃል። ከቅኝ አገዛዝ መላቀቅ በኋላ በዓለም አቀፍ ላይ አዲስ የተፈጠረው የኃይል አሰላለፍ የአፍሪካን ዕድገት የሚጻረር ይሆናል። በአውሮፓው ምድር ፍጻሜ ያገኘው ጦርነት ወደ አፍሪካና ወደ ሌሎች የሶስተኛው ዓለም አገሮች ይሸጋገራል። አውሮፓውያን በሳይንስና በቴክኖሎጂ ሲበለጽጉ አፍሪካ በጦርነት መድማት አለባት፤ ህዝቦቿም የሰከነና የሰለጠነ ኑሮ መኖር የለባቸውም፤ መዋከብና መበዝበዝ ዕጣቸው መሆን አለብት። ለዚህ ደግሞ ፍልስፍና አልባ የሆኑ መሪዎች እንደ አሻንጉሊት በየቦታው ተቀመጠዋል። በተዋቀራላቸው የስለላ መሳሪያ፣ በሰለጠነላቸው ወታደርና የፖሊስ ሰራዊት አማካይነት ማንኛውንም ህዝባዊ እንቅስቃሴዎች ማፈንና ብልጽግና እንዳይመጣ ማድረግ አለባቸው። በአገራችንና በሌሎች አፍሪካ አገሮች የተቋቋሙት የወታደር ተቋሞች፣ የስለላ መዋቅሮችና የፖሊስ ሰራዊት በመሰረቱ ከሁለተኛው ዓለም ጦርነት በኋላ የተፈጠረውን ኃይል አሰላለፍ የሚያንፀባርቁና በዓለም አቀፍ ደረጃ የተዘረጋውን የአገዛዝ ሰንሰለት አጋዦችና ታዛዦች እንጂ ከየህብረተሰቦቻቸው ፍላጎት ከታች ወደ ላይ ቀስ በቀስ እየተደራጁና ሲቪክ የሆነ ባህርይ እንዲኖራቸው ሆነው የሰለጠኑ አይደሉም። በዚህም ምክንያት በብዙ የአፍሪካ አገሮች ኢትዮጵያንም ጨምሮ የሲቪልና የወታደሩ ቢሮክራቶች እጅግ አረመኔና ህብረተስብአቸውን ለውጭ ኃይል አሳልፈው እንዲሰጡ የተዘጋጁ ነው የሚመስሉት።
በዘመነ-ግሎባላይዜሽን ሁኔታው ምስቅልቅልና ለብዙ ምሁራንና የፖለቲካ ተዋናዮች ግልጽ ያልሆነ ሁኔታ የተፈጠረበት ዘመነ ነው። ዛሬ በብዙ የአፍሪካ አገሮች አምባገነንነት ሰፍኗል፤ ዲሞክራሲ የለም እየተባለ የሚለፈፈውና የሚወደሰው ይህንን ውስብስቡን የዓለም ሁኔታ ለመመርመር ካለመቻል የተነሳ ነው። የብዙ የአፍሪካ አገሮች ችግር ፕላቶ እንደሚለን ዕውነትን ከውሸት ለመለየት የሚያስችል ዕውቀት ለመስፋፋት አለመቻሉና፣ ዕውነተኛ ሁለ-ገብ የሆነ ምሁራዊ እንቅስቃሴ አለመኖሩ ነው። ሰፋ ያለ የዳበረ ምሁራዊ እንቅስቃሴ በሌለበት አገር የውጭ ኃይሎች ከውስጡ ኃይል ጋር በማበር የጨለማውን ዘመን ያራዝማሉ። የጭቆና መሳሪያዎች እየላኩና እያስታጠቁ የጸጥታ ኃይል በሚሉት አማካይነት አንድ ህብረተሰብ ተዋክቦ እንዲኖር ያደርጋሉ። ህብረተሰቦች ታሪክ የሚሰራባቸው፣ ህዝብ ተራጋግቶ እንዲኖር ነገሮች በስነስራዓት ከሚዘጋጅባቸው ይልቅ ወደጦርነት አውድማ መቀየር አለባቸው። ዕውነተኛ ህብረተስብአዊ ሀብትን በማይፈጥር በተራ ሽቀጣ ሸቀጥ አማካይነት ህብረተሰብን ማዋከቡ በከፍተኛ ፍጥነት መካሄድ አለበት። እንደ አገራችን ባሉት ደግሞ ከሌሎች ነገሮች ጋር ተደምሮ የኮሞዲቲ ገበያ የሚባል በማቋቋም ሰፊው ገበሬ አመለካከቱን ወደ አንድ አቅጣጫ እንዲያዞር በማድረግ ለዓለም ገበያ የቡናና የሰሊጥ ምርት አቅራቢ፣ ለውስጥ ጌቶች ደግሞ የውጭ ምንዛሪ ምንጭ እንዲሆን ተደርጓል። በዶክተር ኤልኒ ገብረመድህን የተቋቋመውና በሷ ይመራ የነበረው የኮሞዲቲ ገበያ ዋና ዓላማው ኢትዮጵያ ውስጥ የተስተካከለ ዕድገትና ዕውነተኛ ስልጣኔ እንዳይመጣ ማድረግ ነው። ይህ በግሎባልይዜሽን ዘመን ንቃተ-ህሊናቸው የደከሙ ህብረተሰቦችን እየፈለጉ፣ በኒዎ-ሊበራል ርዕዮተ-ዓለም የሰለጠኑ እንደዚህ ዓይነት ተውረግራጊዎችን እየፈለጉና እያሰለጠኑ በአንድ በኩል ህብረተሰቦች ርካሽና የቆሻሻ ፍጆታ ዕቃ መጣያ ሆነዋል፤ በሌላ ወገን ደግሞ አብዛኛው ህዝብ ብዙ ቀናትና ወራት የለፋበትን የቡናም ሆነ የሰሊጥ ምርት በርካሽ ዋጋ እንዲሸጥ በመገደድ ወደ ባርነት እንዲለወጥ ተደርጓል። እንደዚህች ያለች አገራችንን በግሎባላይዜሽን መዳፍ ስር ወድቃ እንድትታሽ የምታደርግና ለህዝባችን የበለጠ ደሀ መሆን ተጠያቂ ከሆኑት አንዷ፣ በአንዳንድ ኢትዮጵያውያን ድህረ-ገጽ አዘጋጆችና ግለሰቦች ስትወደስና የዐመቱ ምርጥ ሰው እስከመባል ካለማወቅ ዝናን ለማግኘት በቅታለች። ብዙዎቹ ሳያውቁት የድህነት ፍልፈላው አጋዥ ሆነዋል። አንድ ሰሞን ናዝሬት ድህረ-ገጽ አንድ ጽሁፍ አቅርባ ወደ አራት መቶ የሚሆን ደብዳቤ ተጽፎላታል። አባዛኛው የሚያሞግሳት ነበር። በዚህ መልክ ባለፈው ሃያ ዓመት በህብረተሰብአችን ውስጥ አዲስ ድህነትን ፈልፋይና የአገራችንን አቅጣጫና ዕድገቷን ያጣመመ እጅግ አደገኛ የህብረተሰብ ክፍል ብቅ ሊል ችሏል። ይህ የህብረተሰብ ክፍል በዓለም አቀፍ ደረጃ በተዋቀረው የፊናንስ መረብ ውስጥ በመከተት በካፒታሊስት አገሮች የሚካሂደውን የሀብት ክምችት(Capital Accumulation) አጋዥ ሆኗል። ወደ ውስጥ ደግሞ የህብረተሰቡን ሀብት በመምጠጥና የተንደላቀቀ ኑሮ በመኖር ለከፍተኛ የዋጋ ግሽበት ምክንያት ሆኗል። በራሱ ዓለም ውስጥ የሚኖር፣ ዐይን ያወጣና ህብረተሰቡም ወደ ጥፋት እያመራ ማየት የማይችልና፣ ማየት ባይችል እንኳ ደንታ የሌለው የህብረተሰብ ክፍል ነው። ፍልስፍና አልባ የሆነና ህብረተስብአዊ ኖርሞችን መከተል የማይችል፣ ወይም ህብረተሰቡ በተወሰነ ኖርሞች ላይ እንዲተዳደር ማድረግ የማይችል ከሰፊው ኢትዮጵያ ህዝብ ተነጥሎ የሚኖር፣ የራሱ መዝናኛ ቦታና ልዩ የመገበያያ ቦታ(Shoping Center) ያለው ነው። በዚህ መልክ ብቻ ነው የዓለም አቀፍ ካፒታሊዝም ብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች የሚቆጣጠረውና ለመቆጣጠር የሚችለው።
ዛሬ በአገራችን ምድር የሰፈነውን ፍልስፍና አልባ ፖለቲካና ህዝብን ማዋከብ ከዚህ ቀላል ሁኔታ በመነሳት ነው መመርመር መቻል ያለብን። በቀላል የሊበራል ዲሞክራሲና የነፃ ገበያ ፎርሙላ የህብረተሰብአችንን የተወሳሰበ ችግር ለመገንዘብ አንችልም። የአገዛዙ ችግር የፖለቲካ ፍልስፍና አልባነት ችግር ነው ስል ምን ማለቴ ነው? በመጀመሪያ አንድ መታወቅ ያለበት ነገር አለ። ይኸውም ወያኔ/ኢህአዴግ ከኢትዮጵያ ህብረተሰብ ውስጥ የፈለቀና የፊዩዳሊዝምና እጅግ የተዘበራረቀው ካፒታሊዝም፣ አባዛኛውን በአርባዎቹ መጨረሻና በሃምሳዎቹ መጀመሪያ ላይ ከአዋቂነትና ከብልህነት፣ ከጥበብና ከቆንጆ ቆንጆ ስራዎች ይልቅ ተንኮለኛ፣ ዳተኛና አራዳ እንዲሁም አገር ከፋፋይ አድርጎ ያወጣቸው ውጤቶች ናቸው። ከሰማይ የመጡ ወይም ከሌላ አገር የመጡ አይደሉም። ምናልባት የዛሬዎቹ አቶ መለስ ከመሞታቸው በፊት ይመሯወቸው የነበሩ ግለሰቦችና አሁንም በስልጣን ላይ ያሉት ከሌላው ኢትዮጵያዊ ጋር ሲነፃፀሩ ልዩ የሚያደርጋቸው በተወለዱበት አካባቢ ካፒታሊዝም ከአዲስ አበባና ከአንዳንድ ክፍለ-ሀገሮች ጋር ሲወዳደር ሰርጎ ባለመግባቱ ትንሽም ቢሆን የኮስሞፐለቲካን ባህርይ ሊያድርባቸው ባለመቻሉ ብቻ ነው። በአስተሳሰባቸው አንድ ወጥና ድርቅ ማለት፣ በምንም ዐይነት ለሰው ልጅ አለማሰብ፣ ወይም ህብረተሰብአዊ ፍቅር አለመኖር፣ አሁንም ቢሆን ጦርነትንና ድንፋታን ማስቀደም፣ ሶክራተስና ፓላቶ እንዳሉት ከህዝባዊ ስነ-ምግባርነት(Civic Virtue) ይልቅ፣ ህብረተሰቡን ማመሰቃቀል፣ ታዳጊው ትውልድ ኃላፊነት እንዳይኖረው ማድረግና ቀማኛ እንዲሆን ሁኔታውን ማመቻቸት፣ ከፋፋይነትና ለውጭ ኃይሎች ሰጥ ለጥ ብሎ መገዛትና፣ ይህንን እንደትልቅ ፈሊጥ አድርጎ መያዝ፣ ይህ ከሌሎች የፖለቲካ ኃይሎች ጋር ሲወዳደሩ ልዩ ሊያስመስላቸው ይችል ይሆናል፤ ነውም። በአንዳንድ ነገሮች ከቀደመው የኃይለስላሴና የደርግ አገዛዝ ቢሮክራቶች የሚመመሳሰሉበት ሁኔታ ደግሞም አለ። ይኸውም ብሄራዊ ባህርይ ማጣት፣ በተለይም ለአሜሪካን ኢምፔሪያሊዝም ሰጥ ለጥ ብሎ ማጎብደድ፣ ወይም አሜሪካንን እንደ አምላክ ማየትና አገርን መካድና የአገርን ምስጢር አሳልፎ መስጠት፣ ሰፊውን ህዝብ መናቅና ተንኮሎኝነት፣ በዚህ የሚመሳሰሉ ናቸው። ይህንን በጭንቅላታችን ውስጥ ስንቋጥር ነው የነገሮችን ሂደት መገንዘብ የምንችለው። ዝም ብሎ ግን አገዛዙ ለኢትዮጵያ አጀንዳ የለውም፤ ማርክሲስት ነው፤ የአልባንያውን ዐይነት ሶሻሊዝም ነው የሚያካሂደው፤ አብዮታዊ ዲሞክራሲን ነው የሚያራምደው፤ ህገ-መንግስቱ ስታሊንስታዊ ነው፤ የሚሉት አነጋገሮች በዕውነቱ አይ የህብረተሰብእችንን ስርዓትና የህሊና አወቃቀር እንዲሁም ደግሞ የታሪክን ሂደት ለመረዳት ካለመፈለግ ወይም ህብረተሰብአዊ አወቃቀሮች በሰው ልጅ አስተሳሰብ ላይ የሚኖራቸውን ተጽዕኖ ባለመገንዘብ የሚሰነዘሩ ታሪክን ሊያሰሩ የሚችሉ ከትንተና ዘዴዎች በመነሳት አይደለም የአገዛዙን ምንነት ለመረዳት ጥረት የሚደረገው። አብዛኛው ኢትዮጵያዊ የፖለቲካ ተንታኝ ከራሱ ስሜት በመነሳት እንጂ አንዳች ፍልስፍናንና ስልትን(Methodology) በመከተል አይደለም ለመተንተን የሚሞክረው። እንደዚህ ዐይነቱ በአንዳች ፍልስፍናና ስልት ላይ ያለተደገፈ አቀራርብ ደግሞ የችግሩን ዋና ምንጭ እንዳንረዳ ማድረጉ ብቻ ሳይሆን፣ ፍቱንና ህብረተሰብአችንን ሊያረጋጋና ወደስልጣኔ ሊያመራው የሚያስችል መፍትሄ እንዳንሰጥ ያደርገናል። ለመጻፍ ተብሎ የሚጻፍ፣ ወይም ደግሞ ቁጭትን ለመወጣት ተብሎ የሚጻፍ ነገር የለም። በብዙዎች የሚቀርበው ሁኔታዎችን በደንብ ያላገናዘበ አቀራረብና የፖለቲካ ስሌት በፍልስፍና፣ በሳይኮሎጂና በህሊና ሳይንስ የሚደገፍ አይደለም። የአንድን ቡድን ወይም ግለሰብ ድርጊት ልንገነዘብ የምንችለው ከላይ የተቀመጡትን መሰረተ-ሃሳቦች ከቁጥር ውስጥ ያስገባን እንደሆን ብቻ ነው።
የሁለቱ ቀደም ብለው የነበሩትን አገዛዞች ትተን የዛሬው የወያኔ/የኢህአዴግ አገዛዝ የፖለቲካ ስልጣንን ሲጨብጥ ሜዳው ክፍት ነበረለት። ማንም የሚቋቋመው ሲያጣ ፍቅርና ሰላምን ከማስቀደም ይልቅ እንደልቤ መፈንጫ አገኘሁ በማለት ህብረተሰቡን ማዋከብ የፖለቲካው ዘዬ አድርጎ ተያያዘው። የህበረተሰቡን ሀብት በመንጠቅና ጥቂቶችንም በማባለግ እያበጠ መምጣት ጀመረ። ከኢምፔሪያሊስት ኃይሎች ዕርዳታ ሲፈስለት እኔነኝ ብቸኛው ኃይል በማለት በግሎባላይዜሽን ጉያ ስር በመውደቅና በመታሸት የህብረተሰቡን ችግር ውስብስብ አደረገ። አቶ መለስ ከመሞታቸው በፊትና ስልጣን ላይ 20 ዐመታት ያህል በቆዩበት ዘመን፣ ልክ ሶክራተስ ፐሪክለስን እንደወነጀለው፣ ሰነፍ፣ ለፍላፊ፣ አጭበርባሪ፣ አገር ሻጭና ከሃዲ፣ በዝሙት ዓለም ውስጥ የሚዋኝ፣ ዕውነትን ከመፈለግ ይልቅ ለውሸት ጠበቃ የቆመ ትውልድ፣ በግልጽ የሚታዩ ነገሮችን የሚክድና፣ ተቀባይ ሲያጣ ደግሞ ጠበንጃ የሚሰነዝር ትውልድ ለማፍራት በቅተዋል። ይሁንና ግን አቶ መለስ ከፕሪክለስ ጋር ሊወዳደሩ የሚችሉ መሪ አልነበሩም።ፐሪክለስ በሌሎች የግሪክ ግዛቶች ላይ የአቴንን የበላይነት ለማስፈን የታገለና በአቴን ስልጣኔ የሚኮራ ነበር። በአቶ መለስ ይመራ የነበረው የወያኔ አገዛዝ ግን „ከአሜሪካን ጋር እየተመካከርን ነው የምንሰራው“ በማለት የበታችነቱን የሚያረጋግጥና ለስልጣኔ ጠንቅ የሆነ አገዛዝ ነበር፤ ነውም። የዓለም የገንዘብ ድርጅትንና የዓለም ባንክን የኒዎ-ሊበራል አንጀት አጥብቅ የሞኔተሪ ፖሊሲ በመከተልና በዚህ በመዝናናት ድህነትን የፈለፈለ ነው። የዚህ ሁሉ ምንጭ በስልጣን መታወርና ማንአለብኝ ብሎ እየተመጻደቁ መኖር ነው። በዚህ ዐይነት በውሸት ላይ በተመሰረተ አገዛዝ ግን ደግሞ ነገ እንደዱቄት የሚበንና ህብረተሰቡን ለሌላ ችግር አጋፍጦ በሚሄድ አገዛዝ አማካይነት ህዝባችን ሞራሉ እንዲዳሽቅ ሆኗል። ዕውነተኛ ፍቅር ከልቡ ተደምስሶ ጠፍቷል። ደስታ ምን እንደሆነ እንዳያውቅ ተደርጓል። በሀዘን ዓለም ውስጥ እንዲኖር ተፈርዶበታል። ግራ የገባው፣ ለምን እንደሚኖርና ወዴት እንደሚጓዝ የሚያውቅ አይደለም። ለማኝ እንዲሆን ተደርጓል። በራሱ ላይ ዕምነት እንዲያጣ ሆኗል። ተፈጥሮአዊ ነፃነቱን ተገፏል። ወጣት ልጆቹን ለውጭ ከበርቴዎች ካለ ዕድሜያቸው ለጋሽ እንዲሆን ተደርጓል። ብሄራዊ ነፃነታችን ተገፏል። በአንድ በኩል አሽረሽ ምችው፣ በሌላው ወገን ደግሞ ተስፋ መቁረጥና መዘናጋት የህብረተሰብአችን ልዩ ባህርይ ሆነዋል።
ከዚህ የተወሳሰበና አገርን ለማውደም ከተቃረበ ችግር እንዴት እንወጣለን ? የሚለው ነው ዋናው ጥያቄያችንና መመለስ ያለብን ተግባር። በተራ የነፃ ገበያና የሊበራል ዲሞክራሲ ፎርሙላ ወይስ አስቸጋሪ በሆነው ግን ደግሞ ፍቱን በሆነው በሬናሳንስ ፍልስፍና አማካይነት ነው የተወሳሰበውን የህብረተስብአችንን ችግር ልንፈታ የምንችለው። በእኔ ዕምነት ተራ የሊበራል ዲሞክራሲና የነፃ ገበያ ፎርሙላዎች ለኛ ብቻ ሳይሆኑ ለሌሎች የአፍሪካ አገሮችም ችግር በፍጹም መፍትሄ ሊሆኑ አይችልም። መፍትሄው የመንፈስን የበላይነት የሚያስቀድመውን የሬናሳንስን የሁለ-ገብ የህብረተሰብን ችግር መፍቻ ስልት የተከተለን እንደሆን ብቻ ነው። እኛ ብቻ ሳንሆን ዛሬ የተቀረው የዓለም ህዝብ የሚመኘው የመንፈስን የበላይነት የሚያስቀድምና የኑሮን ትርጉም እንድንረዳ የሚያደርገንን መንገድ ነው። ከየት እንደመጣን፣ በዚህ ዓለም ላይ ለምን እንደምንኖርና፣ ምንስ ማድረግ እንዳለብንና ወዴትስ እንደምናመራ የተገነዘብን እንደሆን ብቻ ተቀራራቢ መፍትሄ መስጠት የምንችለው። ለዚህ ሁሉ መፍትሄውም የፒታጎራስን፣ የሶክራተስንና የፕላቶንን ወንድማዊ ወይም የእህትማማች ፍቅር እንደመመሪያ አድርገን የወሰድን እንደሆን ብቻ ነው። ይህ ፍቅር ግን በዕውቀት ላይ የተመሰረተ መሆን አለበት። ምሁራዊ ፍቅር ማለት ነው። ዕውነትን ለመፈለግ የሚረዳንና ሶፊስታዊውን የመሙለጭለጭ መንገድ አሽቀንጥረን የሚያስጥለን መሆን አለበት። በሃሳብ እንድንገናኝ የሚያደርገንና፣ ራሳችንን አውቀንና ለውጠን ህብረተሰብአችንን ከገባበት ማጥ ውስጥ እንዲወጣ የሚያስችለው ፍልስፍናና መመሪያ መሆን አለበት።

• Qunxaaneyti yaallem faxcimta mabla gexsit
• Salaam kee Wagri gexsit Wagsiisak
• መከላከያ የአፋር ጣላት ነው።
• Contact

• Qunxaaneyti yaallem faxcimta mabla gexsit
• Salaam kee Wagri gexsit Wagsiisak
• መከላከያ የአፋር ጣላት ነው።
• Contact

Watch “TPDM TV AMHARIC INTERVIEW WITH HIGHER LEADER OF AFAR PEOPLE PARTY APP COLONEL MEHAMED AHMED” on YouTube

Qafar Qunxaaneyti yaallem faxxinta inkiinoh Afkan kee meqe kaban wagsiisak

Qafar Qnxaaneytak Temeexegeh tan gaba yemeexeh yan daqoorul qanxaffe luk 1. Kidiinuy 2. Daqaariyyoy 3. Nookoy 4 reedon Qokoluuy W.W. Tan ceena leh tan mablay 21 boolhatto sanatih mabal ceele sinni baarak yangicilleh Qafar Baxiinul Qanxaffe siitah Akkuk yangicilleh yan Qunxaaneytat gace kala yakkeh yaniy sinam farmo mesenkacat Akak tatrussa baarak yamaatem tanbulle….

Tannah tan mabla kee gexsit Asaaku edde nannoh nan qasriy baad inki ferrantoh addat edde gacel yaallenim faxcimta akkewaytam dubuk hinnay nee tableh tan maritteh rufto leeh nee sittat ruubak kedol kurak ni Gadda kee Ardil Qibina nee edde Abeenih Geytimaanak tiyakteenay kinnim tanbulle…….

Ta mablay ceena lee Alqao Qafar Qunxaaneyti milaaguh inkiinol inki migaq kee fayxi luk edde Angacalluk yemeeteh yan 7 Alsih addat meqe qaagoy Assakaatuk sugeh addat kaxxah yan adaf akkuk neemeetem tunbulle eddey edde QADP namma buttah edde kurrumte sudiica Alsih Addat kaxxah tan Qaxuumaaney mano kak sittal meqeeh raba sittalih leh Qaaday Afay Diiniy ukbay inkih Akak tangale Qabal kee cadoh fanat tammullem faxximtah tan weelo hinna Naaxigem faxximta

Tannah tan ceena leh tan mabla net tuklukem Ama siinih noobokeh inta reedoonuy 27 sanat Qafar Amol Anuk Qafar gadda beedah weerak Qafar sittin gabat selak temeete ikkah Qafar tannah tan farmo mara tekeh mataaxiga ።

Tatreh yan 27 sanat sinni kee mari tuxxiq Akke waytek Qafarah Xiqeenim maloonuy Qafar baaxok kaadu gadda wersiisaanah Qafar ummattah temeetem garqaanam Akke waytek tu-sinnat tan qafarih ummattah Ooboke iyya num masugom tamixxigeh tanbulleeh Away daleh taniih Sarrak Qafar kee Qafar baaxol Anxaqah Raqtu waytaamay Aydaaduh tankattabu wayta kinni….

Hay taway Masakkaxxa kee konabna ikoytah le Barte Qafar Qunxaaneytaw ta-mari Agat caddol yakkeh yan milaaguy gersi Agatitteey Massaaso akak faxxah Qafar ummattay bakaarat akak taniih Qammaltak mannal Akke kallah Axcuk numuuy numul feera ruubak akke kalat rebuh Qafar qunxaaneyta kee Qafar ummattay Qululuh Rabtay Aydumah mankel yaniinih Akak Axce weenik Nanu sin kinninooh nee kah kalaanam siinih noobokek sarra nanu milaagu fannah milaagu Abnay innaamah nee diiriyanah Ni xaqut gaca Anu cabah immay inkih cabetton w.w. tan Ransa bicissa heenih nee fan baahak nedde baxaabaxsanam tanmbulle….

Aham ni tag hinnay akah abaanam sinni taaga barteenih yanin garqiino Aggiriqqe waytaah Qafar ayyunti milaaguk raaquy baaxol yanguli gurral Akamuk sugeenih yanin Qafar qunxaaneytih ceeloy gogli Akak yani Kaadu Ammulle waytuh edde gaceenih yanin kookaxaway laffa ken haytaamah ama biirooral tan loqo yokmen goglitte ciggiilaanam kaxxam ken biyaktah nee boodisak Akke kalaanamay tekkek kaadu kedol nee boodisak Agiddanti yoh yooboke yi kede ,yi daqaara,yi rasu , yi awda immay messerima Axcuk siitat nee ruuboonuy Qafar Ummatta milaagi bakaarak Awqe kaloonuy sinni kee mooli tu-mmiqit daabisoonuh edde gacen caxxa ikkah garci hinnay cubbi kinnim naaxigem faxximta..

Qafar Qunxaaneyti faxekkel faxe caddolu yaallem faxximtam Alayteh tan mablay baaxo kee ayyuntah tuxiqtaah Yakkeh yan milaagu sissikuk Abbinossam Xiqtah tani kusaaqisak baritteh tan mesenkaca tamsiisak yayseh yan kas kee Afkan Naceeh wadirraaqat yan ayyunta matarrah wadbisnam faxximtam tannah tan mablay Alayteeh dadaleh taniy Ayyunata kee baaxoh tu – xiqta ikkah baaxi giclooy ceena le mabla Akke waytam Faxximtaah…

Tannah Tan mabalay boolale fb booxal yaabah oobisah yan Qafar Qunxaaneytaw Anu kaadu annah tan mabla fb booxay baad yable hinnay numtin amoh elle walalla aracal obtam mafaxxinta manfaqat mali …

masakaxxale Qunxamaraw saada maraw ummattak makkaqa edde tan maraw tekkok deero edde tan maraw ixxiga diifi edde yan maraw qusaba wargut barte maraw mabinay sinni ubula

Anah tan mablak massoowa Asaaku sin edde qammallam itiyobiyah caddol siita Qokolak yakkeh yan milaagut inkih siitah kuuxak meqeh tan inkittinaanel qalalaah yan qunxaaneyta takkeenim faxximta..

inki barte numu Alayteh tan mablay baret weeh yan numuh ixxiga takkeeh yaaxige numuh Ascossa takke xoyyosaanam faxximta,

Ceenaleh tan mablay qarik awqe sinnih tu-xiq sinni qokkolsima qunxaaneyti baaxo hinnay sinni nabsi mamilaagay Agat kee Rakaakay caddol siita qokolak qalalaanam hinnay awdal milaagu baahanam maduuddan ,

Asaaku gersi dariifah qunxaaneyti daqar addal tanih awdoodi mabla maliy rakaakay kee agatay bisoh baad caddoh caddol milaaguh yangicilleenih Rakaakayay caddol Qafar Qinxaaneytih inkiino baxcisenih geytimanam tanbulle..

Qafar Qunxaaneytak tokkeh caddol Qunxaaneytak tokket kaxxah yan cooci yanbulle Tatram xiqaah Agat caddol miraacisamih xiqto Aalle weenih hinnay finqitteh tan awdah adda kee kedo mablay inki barih diraariy Aalle sinnit ninni finqisneh baddah teh kaxxah yan cisdiiy kuxewaynaanay kedo loowot matram xiqaah yan qunxaaneyta matre kalleh Abnah edde nannom kaadu ninnik cede cinneh Tanbulle ..

Yangicellih yan mari Qsfar Qunxaaneytak ixxigah miyaysaanay mablah miyaysaanay inki ammunta luk faxe gita siitalih gexaanah siita elle Qoklaanah Abaanah yanin gexsit Hadafah abaanamih sabbatah reedon mabla ken mabaxissay kedo mabla ken mabaxissa inkiinol tengeleh tan qunxa mariinoy Qusba ixxigay mogoy siitah acayuk siitallih inki hadafah tangicille yekkeenik sarra,

Hay Qafar Qunxaameyti tah abek miyyak gacaah ? Numuk magacan Asaaku Akke weelem net celtaamay genninoy akak inna inkih inkiinot Abbinosnam xiqna Away A Qafar Rakaakayal yanih yan qunxaaneytak inkittinaanel abewaanah Akke waytam matana faxem abnu xiqnaah Asuuku Abe waynem sarra mabna

Taxaqaleh tan meqe saamiy mano kee qunxamariinoy ixxigat inkiinol Abewaynam beera nee biyaakele mageney malaqanit(tu-xiqe sinni ceenale waktit abe waynem) buxah addaytut tatrusne waktow Axcenno Away Abanam sarrah sinaamak fuxih ni caddoh Aydaaduh nel Ankutubbele baye sinni asta takku waytam kinnim kasnam faxximta…

wargu yaanam milaagimtaama milaagimah yan wakati Elle Aninaan gurral edde yantifiqimeenim faxximta edde yantifiqimenim kedo kee nooko mabla hinnay inkitiinoy kacunuy kuux mabla takkem faximta,

Massakaxxale Qafar Qunxaaneytaw Ama kicinnoh nan kidiinu kee buttiini mabla cabnay nee Akak Awqe kalah yan dagarah kaadu Ayti keenih naceeh Acee waynay Nabalay elle nangacallay ,

ceena le mabla kidiinu siinit celtam ikkah kiddini inkittinaane kee Qafariyyo goorih Qafariyyo goori mayaddigilla qanxaffe baaha ikkal
eddey siyaasa kidiinu mali faxe num takkay mesenkaca rabekal nuwwa numuk Awlisaanah edde yantifiqqeenik kaxxa kasaara…

Qagitaak kaadu ceelaloh fb booxal inki miraaciinot yaabeenik yoh ramad leh naceeh nan raddi cabba hayneh fayu yaceenim faxximta Atu waytam Agital esseraah Axcuk Yallak innih taaxigeenim faxximtam faxe miraaciini akah yanim kedo aw awday Rasu kee nooko miraaciinu hinnay inkih tan ummattah miraaciinu

Qunxaaneytak numuk teeni Abba aw ramad reedal yenek Kay Abba Aw ramad kee numukteyna tuggey geyak amoh akak temeeteenik kalkallaay massossay kulli numuh le taqbi keenik yaceenim faxximta toh abe waytek Atu barte num hinna::

inki miraaciini kabbah aw ramadak kok elle yanim kuramadah elle yanim ku kedoh elle yanim ku kataysah elle yanim buxa ikkah gatal inkih tan ummattah Abbah yan koo kee geeri mara doolat gariiy yallih garil inkih inki cakki kaal yan liton Akah esserimah inkih esseritaanamih ceelo liton tableenimit yabtaanah massoosanah fayissaanamih xiqto litonum taaxigeenimi

koh Emeqqaay aham Agiddaanti kedo iyyeh kaa biyakka heek woh cakki hinna baxi kaadu cakkiy edde yaabam faxximtam xaquh cabba heeh kaah ramad leh yan numih goorih yaabek aw hawsek toh gita hinnay barte numih weelo hinnam kinnuk tannah tan mablak ninnit boositnek meqeh mafaxximta inkih gactah

yab siinil eymeggeh immay Ahaak dagal tan ximmoomak ninni massosnek Aysuk raqta yaanamih mabla fayu Aceemih kacanu
Qafu yoh Abay galtik kaadu yoo massoysa yot celtaamat yaaba ikkah anu kaadu tu Akak raaqe waytaah kullim gitak akak orobta num hinnah currik yoo massoysa
gadda gey massakaxxaleh hawal yangoorowe retti faageh uddur le baritte Qafar xaylok Qafar Qunxaaneyti yaallem faxximtam tannah tan mablay Alayteeh dadalteh taniy Ayyunata kee baaxoh tu – xiqta ikkah baaxi goclooy cena le mabla hinna Faxximtam

Gadda geya

yim diraabay kum diraabay yallihm nummaMayso Qafar ummattah imiy Aysenno

ስለእናንተ እኛ እናፍራለን ❗️

• 

• 

• 

• 

• 

ስለእናንተ እኛ እናፍራለን ❗️

ሃሰን ዋሬ ነስሪ
ታህሳስ 24/04/2013 ዓ.ም

በዛሬዋ ኢትዮጵያ ታላቋን ሶማሌ የመደራጀት ህልም በብልግና ድርጅታዊ መዋቅርነት ተሻግሮ መንፈስ ሆኗል፡፡ መንፈሱ ታሪክን እንደ ፖለቲካ ርዕዮት ከማየት የሚጀምር ሲሆን፤ ታሪክ ላይ መቸንከር ዋና መገለጫው ነው፡፡ በእኩልነት የመቆም ፍርሃት ያለበት የተለቁዋ ሶማሌነት ህልም  መንፈስ በእኩል እድል ሳይሆን በእኩል ውጤትና ብልጫ አስተሳሰብ መመራትን ይፈልጋል፡፡ በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ ራሱን ለማየትና ለማግኘት የሚቸገረው ይህ ኃይል፣ ከ ቤተ-ኢትዮጵያ ይልቅ ታላቁን ሶማሌ ህልምን መደበቂያ ምሽጉ ነው። ኢትዮጵያዊነትን በሌሎች የተጫነ አድርጎ የሚያቀርበው የአስተሳሰቡ ተሸካሚ ኃይል፣ መሠረት በሌለውና በተጋነነ ጥላቻ ሌላውን ለማጥቃት አልፎም ለመዋጥ ሲያደባ ውሎ ያድራል፡፡ ትላንትና ያልነበረውን ጥያቄ አሁን እየወለደ፣ ዛሬ የሌለውን ጥያቄ ለነገ እያማጠ እንደሚሄድ ከልምድ አይተነዋል፡፡

መንፈሱ የተጣባቸው የሶማሌ ጥምር ኃይሎች የፖለቲካ መርህ አልባነት፣ ይሉኝታ ቢስነትና የሞራል ዝቅጠት መገለጫቸው ሆኗል፡፡ ይህ በመንግሥታዊ መዋቅሩ እንደወረርሽኝ እየተስፋፋ ያለ አመለካከት በየመድረኩና በየሚዲያው ሲገለጥ ከርሟል፡፡ ሦስት ዓመት ሙሉ የታዘብነውን ነውር በአክቲቪስት ሙስጠፋ መሀመድ አረዳድ ‹የሴራ ፖለቲካ› ተብሎ ይጠራል፡፡ ለሌላው ነውር የሆነው ለዚህ ኃይል ‹ሴራ› የሚል ስያሜ አለው፡፡ የመንፈሱ አውራሾች ከጀርባ ሆነው በጫኑት/በሚጭኑት አስተሳሰብ ሀገር በህልውና ፈተና ላይ ወድቃ እንኳ የአስተሳሰቡ ተሸካሚዎች ታውቆ ባደረው የመርህ አልባነት፣ ይሉኝታ ቢስነትና የሞራል ዝቅጠታቸው እንደቀጠሉ ነው፡፡

የሰሜን ዕዝ በከሃዲውና ጨፍጫፊው ትህነግ ጁንታ  ከጀርባ መወጋቱን ተከትሎ በተጀመረው ጦርነት እንደ ሀገር ሳይሆን እንደጠባብ የፖለቲካ ቡድን ጥቅሙን እያሰላ ‹ከዚህ ጦርነት ምን እናተርፋለን› በሚል ሴራ ሲጎነጉን ሰንብቷል፡፡ ሀገር በህልውና ፈተና ላይ ወድቃ፣ የሀገሪቱ 70 ከመቶ መካናይዝድ የጦር መሳሪያ ተዘርፎ፤ 45 ከመቶ የሚሆነው የሀገር መከላከያ ሰራዊት ላይ ድንገተኛ ጥቃት ተከፍቶ፤ ‹ሁሉም ነገር ወደ ሕግ ማስከበር› በተባለበት ሰዓት የታላቋን የሶማሌዎች ጥምር አስተሳሰብ ተሸካሚው የሽብር ቡድን የግዛት መስፋፋት ቅዠት ላይ ተጠምደው   ከጦርነቱ በኋላ ገደማይቱን ኡንደፎኦንና አደይቱን ከአፋር ግዛትነት አላቆ በሶማማ የግዛት ቁጥጥር ለማድረግ የአፋር አርብቶ አደሮች ላይ ጥቃት እያደረሱ በህግ ማስከበር ዘመቻ ላይ ያለውን የአፋር ልዩ ሀይልን እየወነጀለ የጦርነት መግለጫ እያወጣ የግዛት መስፋፋት ላይ የስለሚቻልበት ሁኔታ ነገር ያብሰለስል፣ ሴራ ይቀይስ፣ ኃይል ያሰባስብ፣… ነበር፡፡

ስለ አካባቢዎች የቀደመ ማንነት ታሪክ የተዛባ የሚዲያ ዘገባ በማሰራት፣ በአካባቢዎቹ በሶማሌ ክልል ውስጥ ያለ ለማስመሰል ለነሱ ፍላጎት ተገዥ ሊሆኑ የሚችሉ ግለሰቦችን ከአገር ውስጥና ከዲያስፖራው በማፈላለግ የገጽ ለገጽ ግንኙነት ለመፍጠር በመሞከር፣ ማህበራዊ ሚዲያው ላይ የተጠኑና ተጨማሪ ቅራኔዎችን የሚፈለፍሉ አጀንዳዎችን በመልቀቅ እንዲሁም የሶስቱም ሶማሌዎች አመራሮችን በጉዳዩ ዙሪያ በመወትወት  የኀይል እና የትጥቅ  ማሰባሰብ ስራ ስሰራ ሰንብቷል፡፡

ከሰሞኑ በማህበራዊ ሚዲያው አፋር ክልል የፈፀመው ትንኮሳ በማስመሰል የወጣው የጦርነት ጥር የቀረበውም ‹የርስት› ጉዳይ በስራ አስፈጻሚ ደረጃ ‹በመርህ› ስም እስከ ማንሳት ተደርሷል፡፡ ባሰበው ልክ ኃይሉ ያሰባሰበውን ጥቃት እና ህልሙን ባያሳካለትም በጁንታው እግር አፋር ላይ እጁን ያስረዘመ በመሆኑ በመርህ ስም በሶስት ቀበሌዎችን ወደ ራሱ ግዘት የመመለስ የዓላማውን የአፋር ሕዝብ ከግዛታቸው ለመፈናቀል እና ህልሙን ለማሳከት መንግስት እያደረገ ያለውን ሀገርን የመዳን ስራ  ለማደናቀፍ የማያውቅበትን የመርህ ፖለቲካ መሟገቻ አድርጎ ማቅረቡ ተሰምቷል፡፡

አካታችና አሰባሳቢ የፖለቲካ አካሄድ የሚፈልጉ የሶማሌ ፖለቲከኞች ቢኖሩም የዝያድባሬ ታላቋን የሶማላዊያን የመመስረት እና የመገንጠል የግዛት መስፋፋት መንፈስ ተጠቂ የሆኑ አመራሮች የያዙት መንገድ ለተከበረው የሶማሌ ሕዝብም ሆነ ለመላ የኢትዮጵያውያን አደጋ ያዘለ ሆኖ ይታያል፡፡

የኦጋዴን አስተሳሰብ ተሸካሚው ኃይል፣ በቀጣይ ኢትዮ-ጅቡቲ መስመሩን ለመቆጣጠር እና ወዳ ሶማሌ ክልል የመጠቅለል ህልምና በአቶ ማህሙድ ዲርር እና የፌዴሬሽን ምክርቤት አፈ-ጉባኤ በአቶ አዳም ፋራህ የሚማረው የኢሳ ብሄረሰብ ክልል በአፋር ለመመስረት እንድያስችል የኢሳ ብሄረሰብ ፓርቲ እስከማቋቋም የሚደርስ የማታገያ ስልት የቀየሰ ቢሆንም በቆፈረው ጉድጓድ ራሱ እንደሚገባበት ስንናገር የቀድሞው የነፍሰ የትህነግ ጁንታውን  የውድቀትና ለውርደት እንጂ ዕውን የማይሆን መሆኑን ከፈጠረያችሁ ከተፈጠፊያችሁ ከትህነግ ጁንታው መማር ያስፈልጋል፡፡

አፋር የሚፈልጋት ኢትዮጵያ፤ ነጻነት፣ እኩልነት፣ ፍትሕ እና በህግ-ገዥነት የተመሠረተ ዴሞክራሲ የሰፈነባት ጠንካራ ሕብረ-ብሔራዊ አንድነት ያላት አገር ተገንብታ ማየት ነው፡፡ ፖለቲካ የሕዝብን ስትራቴጅክ ጥቅም ለይቶ መታገል ነውና ይህን ቀናዒ ፍላጎቱን በመደገፍ ሶማሌው፣ አፋሩ፣ ሲዳማው፣ ጉራጌው፣ ጋሞው፣… ከኦገዴነዊና የታላቋን ሶማሊያም የኢሳ ብሄረሰብ ክልልን በአፋር የመመስረት ተፈላጊውን አስተሳሰብ ተሸካሚነት ነጻ የሆኑ የሶማሌ ፖለቲከኞች አብረውት ይሰለፋሉ፡፡ ግፍን የሚቃወም ሁሉ በቤቱ እየተገደለ እየተገፋ ያለውን ከአፋር ጋር አብሮ ይሰለፋል!

በቅጄት  የፈረሰ ሀገር እንጅ የተገነባ ሀገር የለም!!
በሶስት ቀበሌዎች ስም የሚደረግ የግዛት መስፋፋት የተዘጋ ፋይል ነው!!

ለአፋርነታችን ያለን ምልከታ ለዘረኝነት ያለን ጥላቻ ጋር እንዴት ይታረቅ ❓

• 

ለአፋርነታችን ያለን ምልከታ ለዘረኝነት ያለን ጥላቻ ጋር እንዴት ይታረቅ ❓

ግንቦት 10/09/2012  ዓ.ም
✍️ ሀሰን ዋሬ ነስሪ
❌በዘረኝነትና በጥቅም ፈለገ ያበደ ትውልድ
የአፋር ብሄር ይደራጁ አይደራጁ’  በፈለገው የፖለቲካ ርዕዮተ ዓለም ቢገዙ: ከየትኛውም ጎሳና ዘር ይምጡ ከየትም ይሁኑ የት:አፋርነት ስሜት  እስካላቸው ደህንነታቸው እንዲጠበቅና ፍትህን ይሻሉ ይግባቸዋልም:: ሌላው ከዚህ የዘለለው ጉዳይ አፋርን ወደ ከፍታዋ ለማውጣት በሚደረግ ትግል ውስጥ የምናራምደው ፍላጎት መገለጫ ቢሆን እንጂ ለገዛ ጎሳችን ስንል ዘር ቆጥረን የምንታገልለት ወይም ሌሎች ላይ የምንጭነው እሴታችን አይደለም::

ምን አይነት አስተዳደራዊ ወሰን እና የፖለቲካ ትርክት ይኑረን እንዴትስ እንመራ? የሚለው ጥያቄ የላቀና ዘለቄታዊ የማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እኩል ተጠቃሚነት ሲባል የሚነሳ ሲሆን በሰላም ወጥቶ ለመግባትና በሕይወት ለመቆየት እንዲሁም ግድ ለሚሉን መሰረታዊ ፍላጎቶች መሟላት ለሚደረግ ሩጫና ከአንዲት ሉዓላዊ ክልላችን ለሚጠበቅ ተራ የጎሳ ጥቅማ ጥቅም መከበር ግን ይህን ያህል ፈታኝ የቤት ሥራ ስለመሆኑ እጠራጠራለሁ:: ለመሰረታዊ ፍላጎቶቻችን ታታሪነታችን አፋሪነታችንና አብሮነታችን እንዲሁም ለእስካሁን ያኖረንን አኩሪ የባህል እሴትንና እምነትን መጎናጸፍ በቂ ነው::

ከዚህ ውጭ ግን ያውም ለሺህ ዓመታት በአብሮነት ተከባብረው ስለመኖራቸው ስለተመሰከረላቸውና ለውጭ ጠላት አይበገሬ ነን ለሚሉ ህዝቦች አሁን የምናየውን አይነት የርስ በርስ መጠቃቃትና መገፋፋት ሁኔታ መበራከት ምንጩ ዘረኝነት ነው:: ወረድ ሲልም ለግል ጥቅሙ የጎሳ እና ጎሳ ጥቃትና ግጭት ለመድራስ የምሮጠው ትርፉ ሞራላዊ ዝቅጠትና እሱን የሚመራው/የሚነዳው መዋቅር መላሸቅ የሚያሳይ እንጂ ሌላ አይደለም::

ይሄው ከጊዜ ወደ ጊዜ መርዙን እየረጨ እርስ በርስ ልያባላን ያለው ዘረኝነት እየረጨ ያለህ በአፋሪነት የተደራጁና በገዛ ክልሉ በአፋር አርብቶ አደሮች ለይ ወራራ እያደረገ ያለው የሶማሌላንድ የኢትዮጵያ ሶማሌ የጅቡቲ መንግስት ሰረጎገቦችን ለመመከት የያዙት አቋም ሊመሩት ከሚፈልጉት ሕዝብ ፍላጎት የሚጣረስ እና ከማህበረሰቡ የወረደ ተልዕኮ እንዶኖራቸውና መርህ አልባ ያደረገ መሆኑን ታዝቢያለሁ:: የማህበራዊ ሚዲያዎቻችን የሚጠቀሙ ወጣቶች ሕብረ አፋራዊነትን ከማቀንቀን (“የትልቅ ነበርን ትልቅም እንሆናለን ህልም ከመፍታት) ይልቅ ወደ አንድ ጎሳና ለጥቂት የጥቅም -ተኮር ለሆነው ቡድን/የፖለቲካ አቋም ያደሉ አልያም አፍቅሮተ ነዋይ የተጠናወታቸው እንጂ ለህዝብ ወገንተኝነታቸውን ማሳያየት የተሳናቸው ወደ ነፈሰበት የሚነፍሱና ይህ ነው የሚባል ተጽዕኖ በዘላቂነት በትውልድ ላይ መፍጠር ያልቻሉ የሆድ አምላክዎች እየተበራከቱ በአፋር ህዝብ ስም በመነገድ በአንድ ጎሳና ቡድን ጥቅም ለማስከበር ከነፍስ አባቶቻቸው የተሰጣቸውን የአንድ ጎሳ እና ቡድን ጩሄት ሰለባዎቹ እንደሆኑ አሉ::

በርካታ ምሁራንና አክትቪስቶችም ክልላዊ እሴትን ሊጨምሩ ይችላሉ የሚባሉ ሃሳቦች ያመነጫሉ ተብሎ ሲጠበቅ “ጭር ሲል አልወድም” አይነት አጀንዳዎችን ሲያራምዱና መጣሁበት ከሚሉት የተከበረው የአፋር ህዝብ ስም እየተዋሱ ጎሳና ቡድን ለግለሰቦች  ከዘረኝነት የተጣበቁ አስተያተቶችን በማንሳት ቅቡልነትን ለማግኘት ሲሯሯጡ ይስተዋላል:: ክልላችን እስካሁን ጸንታ የቆመችበት የባህልና የታሪክ እሴቶችን ነቅሶ ከማውጣትና የትውልድ ቅብብሎሽ እንዲኖር ከማድረግ ይልቅ አብዛኛው ሊባል በሚባል ደረጃ የጎሳና ዘር የጥቂት ቡዶን ውላጅ ሃሳቦችን በየማህበራዊ ሚድያዎች እየዘራ ይገኛል:: ትናንትናና ዛሬ ላይ ቆም ብልን እነዚሁ ምሁራንና አክቲቪስቶች ያራምዱት ስለ ነበረው ትርክት ስንመረምር የምናገኛቸው በተለያየ ጫፍ ቆመው ህዝቡን መሃል ላይ ማግደው እሳት ሲሞቁ ነው::

የእኔ ልቅደደምና እኔ ብቻ ስሙኝ አባዜ/ጎሰኝነት ከምንም በላይ ደግሞ ከዚህ በኃላ ለአፋራዊነት ከሚከፈል ዋጋ ይልቅ ለወጡበት ጎሳ /ቡድን  እና የዞነዊ አስተዳደራዊ መዋቅር ወይም ሌላ ግልጽ ያልሆነ ጥግ ይዘው ለቆሙለት አላማ የላቀ ዋጋ ለመክፈል ዝግጁነት እያሳዩ ያሉበት ሁኔታ እንዲፈጠር ማድረጉን እታዘባለው::

ሌላው ቀርቶ በትውልድ/በመኖሪያ አካባቢያችን ያለውን ስር የሰደደ ድህነት ለመቀነስና ማህበረሰባችንን በልዩ ሁኔታ ለመጥቀም ሲባል የሚደራጁ የልማትና መረዳጃ ማህበራትም እንዲሁ የዚያን አካባቢ ቀዳማይ ብሔር ስም ካለተለጠፈበት ለእርዳታ እጆቻቸውን ላለመዘርጋት ሲዳዱ ይታያል:: “እኔ የጎሳ ፖለቲካና አደረጃጀት አይመቸኝም::” ብሎ ሲያበቃ በል እንግዲያው የሶማ አሸባሪዎች የእየተጠቁ ያሉትን የአፋር አርብቶ አደሮች በአቅምህ ለግስ አልያም ደግሞ የተከሰተውን የኮሮና ቫይረስ ለመከላከል አዋጣ ሲባል መግቢያ ይጠፋዋል ።እንኳን ለክልል ለሀገር እንኳን እንድትለማ አይነተኛ ሚና ይጫወታሉ የተባሉና ህብረ ብሄራዊ አንድነትን ያጠናክራሉ ተብለው የሚቀረጹ ፕሮጀክቶችን ለመደገፍ አይደለም የአርብቶ አደር ህዝባችን በሀሳብ በማቀራረብ የራሳቸውን ሚና ከመጨወት አንድ የሆነውን የአፋር ህዝብ የምቃርንበት ሁኔታ እንኳ ከዚህ የጎሰኝነት ደዌ መመታታችን ሁነኛ ማሳያ እየሆነ መጥቷል ::

የሆነው ሆኖ አብዛኞቻችን ዘረኝነትን የምንጠየፍ መሆናችንን ከመደስኮር በዘለለ የጎሳም ሆነ የቡድን -ተኮር አቋም ስናራምድ ለሕዝባችን በተለይም ነገ ላይ እንድናያት ለምንሻት የበለፀገችና በሦስትም መአዛን አንድነቱ የተጠናከረ አፋርን ለመመስረት ያለውን ፋይዳ በተጨባጭ በማስረዳት ቢሆን መልካም ነው:: ጎሳና የአስተዳደር መዋቅር በማንም ምርጫ ለማንም የተሰጠ አይደለም:: አንዱ ካንዱ የማያንስም የማይበልጥም% በማንም ፈቃድ ላይ የተመሰረተ ህልውና የሌለውና ሰው በመሆናችንን ሲቀጥል የትውልድ አካባቢያችንን ተከትሎ የምንጎናፀፈው እንጂ ማንንም አሸማቀን እኛ የምንከብርበት አይደለም:: ጎሳችን የአፋራዊነታችን መገለጫ ከሆነው ቀለም ውስጥ አንዱ መለያችን ቢሆን እንጂ በራሱ ህልውናችን ሊሆን አይችልም ።

ለሚገጥሙን ማናቸውም ችግሮች የጎሳና ዘር ካርታ እየመዘዙ መፍትሄ ለማበጀት ከማሰብ ይልቅ በጥንቃቄ ለተለዩ ችግሮቻችን ያ ጎሳ/ጎሰኝነት /ብሄረሰብና ሕዝብ ያለፈበት የታሪክ: የባህልና ሌሎች ገንቢ እሴቶችን በመመንዘር የላቀ አገራዊ ፋይዳ እንዲኖራቸው በማድረግ መንቀሳቀስ እና የተጣባንን የዘርኝነት ደዌ አሽቀንጥረን መጣል ብንችል ምን ይለናል?

አፋራዊ ርዕይ እና ስሜት የሌለው የትኛውም አካል የብሔርና ጎሳዊ  ጉዳዮችን ነጣጥሎ ለማየት አይቻለውም:: ‘እኔነት’ ከ ‘እኛነት’ የተሻለ ፋይዳ የለውም:: ሲጀመር ማንም እየተነሳ ጎሳየ ተነካ እያለ በማላዘን የየዋሁን ሕዝቤን እረፍት ነስቶ ግድ ያልሆነበትን ጥያቄ አንስቶ መልስ አፈላላጊ መስሎ የሚቀርብበት ጊዜም ሊበቃ ይገባል:: ሁሉም ጊዜና ሁኔታ በፈቀደ መጠን ለዚች ለአንድ አፋርነት ዋጋ በከፈለባትና ለዛሬ ባበቃት አገር ላይ በዘርና ጎሳ ስም አንዱ አንዱን አጥቅቶ ወደ የትም ሊሸሸግ አይችልም  አብረን በዚህችው ክልል ጥላ ስር እስከኖርን ድረስ ለትውልድ የምናወርሰው ሌላ ተጨማሪ ጠባሳ ከየትኛውም ወገን እንዳይነሳ የታሪክ ተወቃሽም እንዳንሆን መትጋቱ ነው መልካሙ መንገድ::

ከምን በላይ አሁን ዘመኑ የመስከን እንጂ በዘር ደዌ የተመታ ስብእናና ብእር ይዘው እኔ… እኔ እያሉ እራሳቸውን እያስቀደሙ ሕዝቡን ለጥፋት የሚማግዱበት አይደለም:: አያንዳንዱ ያለውን አንድ የአፋር እሴት አሟጦ ለአገር የሚተርፍ አንዳች ነገር ማመጣት የሚያስችሉ አማራጮችን ከማስፋት ውጭ በጠበበው መንገድ ካልሄድኩ ብሎ ማለት አያዋጣም  ይህን ማድረግ ባንችል እንኳን ሰው በሰውነቱ ብቻ የሚከበርባት: ሕግና ስርዓት የሰፈነባት ክልል እንድትኖረን ማድረግ እየተቻለ ማንም ያሻውን ወንጀልና ወከባ እየፈፀመ ጎሰኝነት ስር የሚሸጎጥበት ሁኔታ ማብቃት አለበት:: ማናችንም የህይወት ውጣ ውረድ እና የየዕለት ኑሮአችንን ለማሸነፍ በምናደርገው ትግል ከየትኛውም የህብረተሰብ ክፍል ጋር ያለን መስተጋብር ጤናማነት እንጂ የታመመና የጎሳ ትርክት ያሰከረው ማንነት አይደለም አሸናፊ የሚያደርገን::

ስለ ዘርና ማንነት እንዲሁም አስተዳደራዊ ጥያቄዎች በአብዛኛው የፖለቲካ ምህዋሩን የሚዘውሩ አካላት የሚያነሱት በዚህ ሂደትም ወጣቱን ለዚሁ አላማቸው የምያሰልፉበት(ተሳክቶላቸው እንደሆን እኛንም በቅጡ የሚያስተዳድሩበት ያህል ካልሆነ ግን የቀጥቅቱ ቅጡ ትርክት የሚነዙበት) እንጂ ሰፊው ህዝብማ ከሰላሙ’ የአብሮነት ሕይወቱና የዕለት ጉርሱን ለማግኘት ከሚያደርገው ሩጫ በልጦበት የሚያነሳው ይህን ያህል የጎላ ጥያቄ ያለም አይመስለኝም:: ቢሆንም እንኳን በሰከነና ሕግና ስርዓትን ተከትሎ እንዲፈፀም ይተጋል እንጂ እንዲህ በታሪክ ከሚወቀስበት ቅሌት ውስጥ ለመግባት አይዳዳም:: እናም የድህነትን ቀንበር ከጫንቃው ላይ ያላነሳ ሕዝብ ሌላ ሸክም ሆነን ባንጫነዉ መልካም ነው::

በየአከባቢያችን በገዛ መሬቱ በወራሪዎች ለሞትና እንግልት አርብቶ አደሩ ህዝባችንን የምያዳርገውና ዛሬ ከግዛቴ ውጣ እያለን ወገናችንን ሰላም የሚያሰጠው በየ አቅጠጫው ተበራክቶ እያለ ሁላ መነሻችንን ካለማወቅ የአለምን አይደለም የራሳችንን የነገዋን አዳራችንን ሁኔታ መገመት ካለመቻል የምንፈጥረው ሁኔታ መሆኑን መረዳት ይኖርብናል:: ዘረኛና ራስ ወዳድ ሰዎች ሁሌም የሚሸጎጡበት ጥግ በጨለማ የተዋጠና በውጤቱም መጠፋፋት የሆነ ነው:: የትኛውንም ጎሳ /ዘረ ማብቃትና የላቀ ተጠቃሚ ማድረግ የሚቻለው በሌላው ላይ መከራና ግፍ በመጫን ሳይሆን ስልጡንና ዲሞክራሲያዊ የፖለቲካ ባህል እና ፍትሃዊ አስተዳደርን በማስፈን እንዲሁም ማህበረሰባችን ሲገዛበት የኖረውን የሃይማኖትና ባህል አኩሪ እሴቶችን ጥቅም ላይ በማዋልና ለሞራላዊ ልዕልና በመገዛት ነው:: ከዚህ ውጪ እራስን በራስ የማስተዳደርም ይሁን የማንነት መብት ተከብሮልን ልዩነት የለለው አንድ አፋር ህዝባችን ለአመታት አብሮት የኖረውን እና የቤተሰቡን ሕይወት ለማሻሻል የትውልድ ቀዬውን ጥሎ እንስሳትን ተከትሎ እየተሰደደ ያለውን ምስኪን ወገኑን ለመግፋት የሚደረገው ጬሄት  በህግም ሆነ በአፋር ባህል የተከለከለ እና በሃያ አንደኛው መቶ አመት አስተሳሰብ የማይወክል የወረደ አስተሳሰብ መሆኑን እና ከስልጠን ጥመኝነት እና ከጥቅም አሳደጅነት ያልዘለለ አንድ ቤተሰብ የሆነውን አፋር ከማፍረስ ጋር ይያያዛል? በጎሳ ስም እየነገዱ ህዝቡ ያልበላውን ልከክልህ እያሉ የተጣባቸውን የዘረኝነትና ግለኝነት ባህሪያቸውን ለማስረፅና የስልጣን ጥማታቸውን ለማርካት ድክድክ ሲሉ የሚታዩ በዙዎች ናቸው::

ዘረኝነት አለምን የምናይበት መነጽር ተገልብጦ የራሳችንን ምስል የምንፈጥርበት እሱንም አልተገለበጠም የኔው ነው ብቸኛና ትክክለኛ ምስል ብሎ እንደመዘላበድ አይነት እብደት የሚታይበት ማንነት ነው በተሳከረ እይታ የጠራ አፋራዊ ምስል መመዕልከት አይቻልም:: አይደለም በጎሳና አፋርነታችንን ላይ  ላይ ያለን እይታ እራሱ ልክ አለው:: የጠራው እይታ ከተንሸዋረረው መለየት የምንችለው ስክነት’ እውቀት’ ብስለት’ ልምድና ሚዛናዊ አመለካከቶችን ማዳበር ስንችል ነው::

በኔ እይታ የቱንም ያህል የአፋር ፍቅር ቢኖረን የቱንም ያህል የኛ የምንለው አኩሪ እሴት እንደ አፋር ማህረሰብ ብናተርፍ እንኳ በኢትዮጵያ ምትክ የሌለውና ከሁሉም ገዝፈን የምንወጣበት ያን ያህል ማንነት እንድኖረን አንድ መሆን መሆኑን ልንገነዘብ ይገባል :: አባይን ያላየ ምንጭ ያመሰግናል እንዲሉ ከመልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ጀምሮ በርካታ አስገራሚ ተፈጥሮአዊና ሰው ሰራሽ እሴቶች ምድርን ሞልተዋት ሳለ የታሪክና የርስቱ ባለቤቶች እኛ ብቻ የሆንን እያለን ርሃብና ስር የሰደደው ድህነት አንዱ ምንጭ ይሄን መሰል ልክ የሌለው አመለከታችን መሆኑ እሙን ነው::

ካንዱ ጎሳ  የበለጠ ለመጠቀም ከሚከጅለውና የሚገባውን ክልላዊ ጥቅም ከቀደሙ ጊዚያቶች በተሻለ ሁኔታ ለማስጠበቅ ከሚታትረው ማህበበረሰብ ክፍል መካከል ያሉ የትግል አካሄዶች የጎሳ ዳዋ ከዋጠው አካልና ለፍትህ ከቆመው መካከል ሰፊ ያስተሳስብ ልዩነት አለ:: በአንድ የጋራ በምንላት ክልል ውስጥ ሆነን የአንድን ጎሳ ጥቅም ለማስጠበቅ ሲባል የምናስበረግገው/የምንነሳበት ሌላ ወገን መኖር አለበት ብሎ የሚያምን አካል ካለ እሱ ዘረኛና በአስተሳሰብም የአፋር ማህበረሰብ ጥላ ስር መጠለል የማይገባው ስለመሆኑ ተገልፆ ልናወግዘው ይገባል:: ከከፋ የዘረኝነት ደዌ እንዲጠበቅና በአፋር ብሄረሳበዊነቱ ኮርቶ ለሌላውም ኩራት እንዲሆን የአፋራዊነት ጸበል ማጥመቅ የግድ ይላል::

የወራሪው ፕ/ት ሲያድ በሬ አደራ ያለባውቸ ኢሳ ና የአርገር ወዳዱ የአፋር ህዝብ ታሪክና የመንግስት ጠልቃ ገብነት በአጭሩ!

የወራሪው ፕ/ት ሲያድ በሬ አደራ ያለባውቸ ኢሳ ና የአርገር ወዳዱ የአፋር ህዝብ ታሪክና የመንግስት ጠልቃ ገብነት በአጭሩ!

===============================
===============================
*አፋር ና ወራሪው ኢሳ ማን ና ማን ናቸው?
*የግጭታቸው መንስኤስ ምንድነው?
*አፋር ከጥንት ጀምሮ አገራችንን ከወራሪወች ለመጠበቅ ምን ያህል መስእዋትትነ ከፍሏል?
*የአሁኑ ወራሪው እሳ ህልማቸው ምንድነው?
ለማንም የኢትዮጵያዉ አድስ የሆነ ታሪክ ባይኖረኝም ካለንበት የግዜ ሁኔታ አንፃር ትንሽ ለማብራራት እሞክራለሁኝ ።
የአፋር ህዝብ ለእናቸው ኢትዮጵያ የሚገባቸውን መፅዋእትነት የከፈሉ መሆናቸው ለሁሉም የኢትዮጵያዊ አድስ ታሪክ አይደለም።
ለምሳሌ ያህል፦
1=የፖርቱጋል
2=የኢጣልያ
3=የእንግሊዝ
4=የግሪክ
5=የፈረንሳይ
6=የቱርክ
7=የግብፅ ወ.ዘ.ተ……. አገራት ወራሪዎችን በአፋር ምድር አርገው ኢትዮጵያን የመውረር ህልማቸው ሳይሳካ እንድቀር የአፋር ህዝብ የከፈለው መፅዋእትነት በማንም ኢትዮጵያዊ ልብ በማይደመሰስ ፅሁፍ የተፃፈ ታሪክ ነው!
ዛሬም እንደቀጠለ ነው!
*የሲያድ በሬ የረጅም ጊዜ ህምል አደራ ያለባቸው ኢሳዎችስ ማን ናቸው?
♦መፍትሄ አልባው የኢሳና አፋር ግጭት ከዘመነ መገንጠል
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ እስከ ዘመነ መደመር።
~~~~~~~~~~~
የዚያድ ባሬ ስተራተጂ አስፈጻሚዎች በሶማሊ ክልል በኩል የአፋር መሬትን መያዝ የሚፍልጉት ለምንድነው ?

የዚያድ ባሬ ታላቋ ሶማሌ እዉን ማድረግ በወቅቱ ባይሳካም አሁንም በተለየዩ መንገድ ሶማሌዎች በምስራቅ አፍሪካ ቀጠና ተጽዕኖ ፈጣሪ የመሆን ፈላጎታቸው አልጠፋም።

እንደሚታወቀው ይህንን ለማድረግ ዋና አላማቸው ኢትዮጲያን ማዳከም እንደሆነ በግልጽ ይታያል።
ስለዚህ በቀጠናው በተለይ ለኢትዮጺያ የባህር በር መግብያና መውጫ የሆኑ ቦታዎችን መያዝ የሶማሌዎች ዋና የረጅም ጊዜ ዕቅዳቸው ነው።
ከ17ተኛ ክፍለ ዘመን በፊት እንደጀመረ የሚገመተውና መፍትሄ አልባ የሆነው የኢሳና አፋሮች ግጭት የዚህ አካል ስለመሆኑ በብዙ ማስረጃዎች በማስደገፍ መናገር ይቻላል።

የኢሳ ሶማሌዎች በታሪክም ቢሆን በጀቡቲም ሆነ በኢትዮጲያ እንዳልነበሩ በቅርቡ ዶ/ር በለጠ በላቸው ይሁን በፃፉት ‘’ጀቡቲ የጥገኝነታችን መስፈሪያ’’ በተሰኘ መጽሀፋቸው በደንብ ገልጸዋል።
ይሁን እንጂ ከዚህ ረጅም ዘመናት በሓላ የውጪ ወራሪ ሃይሎች ወደ ምስራቅ አፍሪካ መምጣት ከጀመሩበት ጊዜ ጀምሮ ኢሳዎች አፋሮችን ከወራሪዎች ጋር በመሆን እያጠቁ እንደመጡ በብዙ የታሪክ ምሁራን ይነገራል።

የኢሳ ሶማሌዎችም ሆነ አፋሮች ሁለቱም በአብዛኛው የአርብቶ አደር ኑሮ መሰረት ያደረጉ ስለሆኑ ለዘመናት በእነሱ መሃል የሚፈጠረው ጦርነት ሁሉ በዉሃና በግጦሽ የሚነሱ ግጭቶች በማለት አሳንሶ ማየትና ተገቢ የሆነ ትኩረት አለማገኘቱ ችግሩ እንዳይፈታ ካደረጉ ነገሮች አንዱ ነው።
ምንም እንኳ በየጊዜው የሚጋጩት አርብቶ አደሮች ቢሆኑም በተለይ የኢሳዎች የመሬት ማስፋፋት አካሄድ ከቅርብም ሆነ ከሩቅ ድብቅ አላማ ባላቸው ፖለቲከኞች የሚመራ መሆኑ ጉዳዩን ቀረብ ብሎ ላየ ግልጽ ነው።

በንጉሰ ነግስቱ በአፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመነ መንግስት በሶማሌ ኢሳዎችና አፋሮች መሃል ሲደረጉ የነበሩ ግጭቶች እና ሽምግልናዎች የሚያሳዩ ማስረጃዎች ላይ እንደተገለጸው በየጊዜው የሚደረጉ ስምምነቶችን አፍርሶ የተገኙት ኢሳዎች ነበሩ። ይሄም እስካሁን በማስረጃ ተቀምጧል።

በነገራችን ላይ አሁን ኢሳዎች የእኛ መሬት ነው እያሉ ያሉት በአፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመን የኢሳ-ሶማሌዎችና አፋሮች የግጦሽ ክልል ወሰን ከነበረበት 447 ኪ/ሜ ወደ አሁኑ የአፋር ክልል ገብቶ ነው።
የአሁኑ የኢሳ እና የአፋር ጉዳይ ከድሮ ለየት የሚያደርገው ግን ከግጦሽ ክልልነት ወደ አስተዳደር ክልልነት ከፍ ያለ የፖለቲካ ጥያቄ ለታላቋ ሶማሌ ህልም ማሳኪያ የሚደረግ የመሬት ማስፋፋት ነው።
የኢሳ ሶማሌ ጎሳዎች በህግ፣ በታሪክና በዕውቀት አያምኑም።

ብዙ ጊዜ በብዙ ምሁራኖችና የሀገር ሽማግለዎች፣ የሃይማኖት አባቶች ካሁን በሗላ ይህ ግጭት ማብቃት አለበት በማለት ለመነጋገር ተሞክሯል። በቁርዓን ሳይቀር ማሃላ ተፈጽሟል።
ይህም ኢሳዎች ብግልጽ እንደሚሉት በባህላቸው በሃይል መውሰድ እስከቻሉ ድረስ የማንም መሬት የእነሱ መሬት ይሆናል የሚል ባህላዊ ህግ እንዳላቸው ይናገራሉ ።

በየመንስታቱ የተለየያዩ አጀንዳዎች ቢቀያየሩም የኢሳዎች ዋና ህልም ግን አንድ መዳረሻ ነው።
እሱም በአዋሽ ወንዝ ዳርቻና በሌሎች የአፋር ክልል ስተራተጂክ የሆኑ መሬቶችን በብቼኝነት መቆጣጠር።
ለምሳሌ በአፄ ኃይለ ሥላሴ ጊዜ ከነበሩበት አከባቢ በጣም ገፍቶ በመግባት በተለይ በደርግ ጊዜ በነበረው ጦርነት ውስጥ ብዙ የአፋር መሬቶች ይዘዋል።
እንዲያዉም ኢሳዎች በደርግ ጊዜ በጣም ወደ አፋር እየገቡ ሲመጡ የወታደራዊ መንግስት አንድ አዋጅ አውጆ እንደነብረ ይነገራል።

እሳዎች ከመንገዱ 50 ኪ/ሜ ወደ አፋር መሬት ገብቶ ከተገኙ በወታደር እርምጃ እንዲወሰድባቸው ታውጆ እንደነበረም ይታወቃል።
የደርግ መንግስት ወድቆ የወያነ መንግስት ሲገባ ኢሳዎች አሁንም የመሬት ወረራ አካሀዱ።
ለኢህአዴግ መንግስት አቤት ቢባልም በጊዜው የኤርትራ ጦርነት እንደ ምክንያት ተነግሮ የአፋር ጥያቄ ሰሚ አጣ።

ጦርነቱ ካበቃ በኃላ ግን የወያነ መንግስት ከጀቡቲ ጋር ባደረገው የወደብ ስምምነት ጋር በተያያዘ ኢሳዎችና የወያነ ጀኔራሎች በዛ አከባቢ ሲፈልጉ ጦርነት፣ ሲፈልጉ ሌብነት፣ ሲፈልጉ ደግሞ እርቅ እየፈጸሙ የኮንትሮባድ ቀጠና አደረጉት።
እስካሁኑ ግጭት የነበረው ሁኔታ ይህን ይመስላል።
ባለፉት 28 አመታት ከወያነ ጋር በመሆን በእነ አባይ ጸሃዬ ወሳኝነት 3 ቦታዎች ልዩ ቀበሌ ተብሎ እንዲሰጣቸው ደረጓል።

እነዚህ ከተሞች ጋዳማይቱ፣ ኡንዳፎዖ እና አዳይቱ የሚባሉ ሲሆኑ ለ28 አመታት አንድ አፋር እዛ አከባቢ በሰላም እንዳይንቀሳቀስ፣ በሰላም እንዳይኖር የሽብር ቀጠና ተደርጎ በሌላ በኩል ደግሞ የአፋር ህዝብ እራሱን እና መሬቱን እንዳይከላከል በሪሞት እያስተዳደሩ እዚህ ላይ ተደርሷል።
አሁን ደግሞ አራተኛው የመንግስት ለውጥ ላይ ደርሰናልና ኢሳዎች በዚህ ሁኔታ የያዙትን መሬቶች ወደ ሶማሌ ይካለሉልን እያሉ ያሉበት ሁኔታ ተፈጥሯል።

ባለፉት አመታት ከወያነ ጋር በመሆን በእነ አባይ ጸሃዬ ወሳኝነት እነዚህ ቦታዎች ልዩ ቀበሌ ተብሎ እንዲሰጣቸው ደረጓል።
ይሁን እንንጂ ይህንን ውሳኔ በአፋር ህዝብ ዘንድ ምንም አይነት ተቀባይነት የለዉም። እንዲያዉም የኢትዮጲያ መንግስት ጉዳዩን በገለልተኛ አካል አጥንቶ ኢሳዎች በሃይል የያዙት የአፋር መሬቶች ሊያስማልስ ይገባል።

አሁን በሀግራችን ያለው ሁኔታ የለውጥ ባህሪ ነው እየተባለ ከቀን ወደ ቀን እየተባባሰ ይገኛል።
ከልቡ በኢትዮጲያዊነት የምያምን ሁሉ ስጋት ውስጥ ይገኛል።
ከብሔሮች ከፍ ብሎ ኢትዮጲያዊነት የሚል መሪ በተገኘበት፣ ከኢትዮጲያ ከፍ ብሎ አፍርካ በሚንልበት በአሁኑ ወቅት በለውጥ ሃይሎች ውስጥ እንኳ ይህንን ችግር እንዳይፈታ የሚሰሩ ሰዎች አሉ።
የአሁኑ ኢሳና የአፋር ግጭትም ለአሁኑ የኢትዮጲያ ሁኔታ ተጨማሪ ፈተና እንዲሆን ተደርጎ በሰልጠና እና በሎጂስትክ ተደግፎ የተዘጋጀ እንደሆነ በጣም እርግጠኛ በሆን የአፋር ህዘብ በማስረጃ ደግፎ የሶስት ሀገረ ጠልቃ ገብነት እንደለ ለማዕከላዊ መንግስት በተደጋጋሚ አቅረበዋል ።

ስለዚህ መንግስት አዲስ አበባ ላይ በሚቀርበለት ሪፖርት ብቻ ሳይሆን የተለየ ትኩረት በመስጠት ጉዳዩን ማርገብ ሳይሆን ዘላቂ መፍትሄ መስጠት አለበት።
የአፋር ክልል ልዩ ሃይል እዛ አከባቢ ላይ እንዳይሰፍር የሚያደርጉ የኦጋደን ነጻ አውጪ ግንባርና አልሸባብ የኢስመኤል ኡመር ጌለ የጀቡቲ ሀይሎች ና ሌሎች ታጣቂዎችን የፌደራል መንግስት ማስቆም አለበት።

ልዩ ሃይሉ ያልተመጣጠነ እርምጃ ይወስዳል ለሚለው ክስ የፌደራል መንግስት ልዩ ሃይሉ ከአከባቢው ሳይወጣ በቅንጅት ሊሰሩ በሚችሉበት ሁኔታ ላይ ከአፋር ክልል መንግስት ጋር መምከር ነበረበት ።
ከዚህ ዉጭ ግን በአፋር ክልል ለሚገኙ ኢሳዎች ጉዳይ ላይ የሶማሌ ክልል መንግስት የሚሳተፍበት ምክንያት ግልጽ መሆን አለበት።

ኢሳዎች እንደማንም ዜጋ በሰላም መኖር ካለባቸው የአፋር ክልል መንግስትና የፌደራል መንግስት ብቻ ሊመለከተው ይገባል።
ግልጽ ያልሆኑ ከጀቡቲ እስከ ዲሬ ዳዋ እንዲሁም ጂጂጋ የሚደረጉ ውይይቶች የህዝብን ጥርጣረ ከመጨመር ዉጭ ምንም ውጤት እንደሚያመጡ ማዕከላዊ መንግስት መገንዘብ ይኖርበታል ።

“”ሌለኛው የሶማሌ ክልል የጦርነት አዋጅና የጎንዮሽ ምልከታዎች “””
በጅቡቲ ከ85% በላይ የአፋር መሆኑ ይታወቃል።በታሪክ አጋጣሚና በሶማሊያን የማይወደደው የኢሳ ጎሳ በሶማሊያ ምድር ጭራሽ እንዳይኖር ሲባረር ይሸሸግበት ቦታ ይመረኮዝበት በትር ያጣው ተሳዳጁ ኢሳ ወደ ጅቡቲ በመፈርጠጥ ተለሳልሶና ተመሳስሎ ለተወሰነ ጊዜ ከተቀመጠ በኋላ የአፋሮችን የዋህነትና ደግነት እንደ መልካም አጋጣሚ በመጠቀም በስውር ሃይሉን በማደራጀት የመንግስትነትን ስልጣን ለብቻው በመቆጣጠር ለበርካታ አመታት የአፋርን ህዝብ በሃገራቸውና በመሬታቸው ባይተዋር ሊያደርጋቸው ችሏል።

ይህ የኢሳ የመስፋፋት አባዜና በጅቡቲ አፋሮች ላይ የሚያደርሰው ግፍና እንግልት ከእለት ወደ እለት እየከፋ በመምጣቱ የአፋር ህዝብ ለመብቱ ለመታገል ከምንጊዜውም በበለጠ መልኩ እየተንቀሳቀስ ይገኛል።

ይህ ትግል ተጠናክሮ ከቀጠለ ለዘመናት በጅቡቲ የተንሰራፋውን የኢሳ የግፍ የአገዛዝ ስልጣን እንደሚያከትም ሙስጠፋም የሶማሊያ ክልል ምክር ቤትና ሰይጣንም ጠንቅቀው ያውቁታል።

ይህ የአፋሮች የትግል እንቅስቃሴ እንቅልፍ እያሳጣቸው ቀንም ለሊትም እንዲቃዡ አድርጔቸዋል።ይህ የህዝብ ትግል እንደቀድሞው በቀላሉ የሚኮላሽ አለመሆኑን ሲረዱ በአፋር ትርያንግል ውስጥ የሚገኙ አካባቢዋችን ሰላምን ማደፍረስ ቀዳሚ ተግባራቸው መሆን እንደሚገባው እና ይህንንም ተግባራዊ ለማድረግ የተለያዩ ትንኮሳዎችንና ግጭቶችን ፈጥረዋል።

የአሁኑ የእነ ሙስጠፋ ውሳኔም የዚሁ አካል የሆነና እንዱፎ፣ ገዳማይቱና አዳይቱ አካባቢዎች የሶማሊያ ናቸው የሚል ጭፍን ሃሰትን በመነዛት በተለይ በጅቡቲ የሚገኙ አፋሮች የሚያነሱትን የመብትና የዴሞክራሲያዊ እኩልነትና ፍትሃዊነት እንቅስቃሴ አቅጣጫ ለማስቀየር ከኢሳዊነት ድጋፍ አንዱ መሆኑን መገንዘብ የግድ ይላል።

የአማራ አርሶ አደሮች የአፋር አርብቶ አደሮችበድርቅ ጊዜና በግጦሽ መመናመን ምክንያት በተለያዩ ወቅቶች ማንም ፈቃጅና ከልካይ ሳያስፈልጋቸው አንዱ ወደ አንዱ ክልል እየገቡ በሰላምና በፍቅር ከቆዩ በኋላ ተሸኛኝተው ወደመጡበት ይመለሳሉ። አንደኛቸውም በግጦሽ የተጠቀሙበትን መሬት የእኔ ነው የሚል የተስፋፊነት ስሜት አሳይተው አያውቁም።(አልፎ አልፎ በግል አለመግባባት ከሚፈጠሩ ቀላል ጸቦች በስተቀር)

ኢሳ ሽንቱን የሸናበትን፣ ያነጠሰበትን፣ እንቅፋት የመታበትን አካባቢ እያስታወሰ የእኔ ነው ማለት ከፍጥረቱ ጀምሮ።የተጠናወተው ሰይጣናዊ ባህርይው ነው።

የአፋር ህዝብ የዚህ የእነሙስጣፌ ቀጥተኛ ሰለባ ገፈት ቀማሽ ሊሆን ይችላል።ነገ ግን ማንኛውም የገቢና የወጭ የንግድ እንቅስቃሴ የሚወሰነው በጅቡቲ የኢሳ መንግስት ፣በሶማሊያ ክልል መንግስት፣ በአልሸባብ ስለሚሆን ዛሬ እንደቀላል የምናየው የእነ መስጠፋ ውሳኔ በኢትዮጵያ ህዝብ ላይ የሚያደርሰው ተጽእኖ የሞትና የህይዎት ጉዳይ መሆኑን ይበልጥ መረዳት ይገባናል።
ሳይቃጠል በቅጠል እንዲሉ አቅልለን የምናየው ጉዳይ “”ቁጭ ብለን የሰቀለነውን ቆመን ለማወርድ የማይቻል አድርገነው”” ታሪክና ዘመንን እየረገምን እንዳንኖር አሁኑኑ በህብረትና በአንድነት ሆነን እየተካሄደ ያለውን” ጸብ ያለሽ በዳቦ” ማስቆም ይኖርብናል።

ሌለው እነዚህ ሦስት ቀበሌዎችን ፀጥታ ለማስከበር የክልሉን ሀይል አስወጥቶ የሀገር መከላከያ ሰራዊት ያሰማራ ብሆንም ሀገሪቱ የወጭና ገቢ የሆነው መንገድ ላይ በተደጋጋሚ የሚደረገው የሽብር ጥቂት ከወትሮው በተለየ መንገድ ዜጎች በሠላም ወቶ መግባት አልቻሉም ።

የመከላከያ ሰራዊት የዜጎችን ሰላም ከማስከበር ይልቅ የኮንትሮባንድ ስራውን በስራት አሸባሪዎች ጋር የጥቅም ግንኘነት በመመስረት የአፋር ህዘብ ህይወት እየተከተፈ ዝምታ የመረጠበት ምክንያት ግልፅ ባለመሆኑ የአፋር ህዝብ በመከላከያ ሰራዊት ላይ እምነት እንድያጣ አድርጎታል ።

መንግስት የሀገር ሉአላዊነትን የማስከበርም ሆነ ዜጎችን ከአሸባሪዎች ጥቃት መጠበቅ አመቻሉ ብቻ ሳይሆን ሥራው እንዳሰራ እያስጓጎለ ይገኛል።
የአፋር ህዝብ የኢትዮጵያ ህዝብ ደህንነትና የሀገሪቱን አንድነት ለማረጋገጥ የሚያደርገው ተጋድሎ በመንግሥት በኩል እንቅፋት መግጠሙ በብዙዎቹ ዘንድ አስገራሚ ሆኗል፣ ግራ መጋባትም ፈጥሯል።

የአፋር ህዝብ አርበኝነት ትግል በመንግሥት የተደናቀፈበት ምከንያት የአማርኛ ቋንቋ የቃላት ፍች እንዳይሆን ስጋት አለኝ። ህዝብን የማዳን (ደህንነት መጠበቅ) ሥራ በመስራት ላይ ነን ስንል፣ ህዝብን የማደን (አደጋ ለመጣል መዋከብ) ሥራ መስሎአቸው ይሆን? አተረጓገም ላይ የተፈጠረው ያለመረዳዳት ችግር ከሆነ ይስተካከላል እንጂ ችግር የለውም። መንግሥት ሆን ብሎ ሽብርተኞችን የሚደገፍ ተግባር ላይ ተሰማርቶ ከሆነ ግን ይሄ አደገኛ አዝማሚያ ነው።
ዋና መንገዱን ከሽብርተኞች ለመጠበቅ የተሰማራው መከላከያን የሚመሩ የጦር ጀነራሎች ከሽብርተኞችና ኮንትሮባንድስቶች ጋር የጥቅም ግንኘነት በመፍጠር የሀገር ሉአላዊነት ከማጠበቅ ይልቅ ጥቅምን የማሳደድ ሥራ ላይ አትኩሯል።
አሁን በሚታየው ሁኔታ የፌዴራል መንግስት በዚህ መስመር ላይ የሚደርሰው አሰቃቂ ግዲያ ማስቆም አልቻለም። ለዚህ ምክንያቱ ደግሞ በአካባቢው ከሠፈረው ጦር በብዛት በመስመሩ በሚደረገው የህገወጥ ንግድ የጥቅም ተካፋይ በመሆኑ ለጉዳዩ ለዘብተኛ አቋም የሚያዙ ምስጢር ይሄው ነው። ሠራዊቱ እነዚህን ወንበዴዎች እገቡበበት ድረስ ገብቶ ስርዓት ማስያዝ ስገባው ከኮንትሮባንድ ጥቅም ስላገኘ ብቻ በአደባባይ የሚገደለው የንፁሃን የአፋር ልጆች ሞት ከቶም ምንም ሳይሰማው እነሆ ዜጎች በመንገድ እየተሸበሩ ካለምንም ጥፋታቸው የሞት ፅዋ እየቀመሱ ነው።

አሁን ምርጫው አንድ ብቻ ነው። እሱም መከላከያ የመንገድ ደህንነት መጠበቅ ባለመቻሉ የአፋር ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት ወደቦታው የፀጥታ ሐይሎች ወደቦታው መመለስ አሊያም በዜጎች ላይ ለሚደርሰው ሞትና ሽብር ከአካባቢው የአፋር ፀጥታ ሐይሎችን ያስወጣው የፌዴራል መከላከያ ሠራዊት ለሚደርሰው ጥፋት ሐላፊነቱን እንዲወስድ በማድረግ ተጠያቂ እንዲሆን ማድረግ።

ከሁለቱ አንድ መሳካት የማይቻል ከሆነ ግን የአፋር ህዝብ በወንበዴዎች የሚደርስበትን ሞት በፌዴራል መከላከያ እምነቱን ጥሎ ከመቀመጥ ይልቅ መብቱን የሚያስከብርበት እርምጃ ራሱን ለመከላከል ስል የሚወስድበት ሂደቶች ቀይሶ መንቀሳቀሱ የግድ የሚልበት ደረጃ ላይ ደርሰዋል።

~አገራችንን ከወራሪ የመጠበቅ አገራዊ ግዴታችንን እንወጣ!!!! (ድል ለአፋር ህዝብ )

መከላከያ የአፋር ጣላት ነው።

መከላከያ የአፋር ጣላት ነው።

አድሱ የሶማሌ ክልል ፕረዘደንት አክቲቪስት አቶ ሙስጠፋ የክልሉን መሪነት በሶሻል ሚዲያ በኩል ከጨበጠበት ዕለት አንስቶ በአፋር ክልል ገዳማይቱ፣ ኡንደፎኦ እና አዳይቱ ቀበሌዎች በተለያዩ የውጭ ኃይሎች ቅስቀሳ ገንዘብ እና የጦር መሣሪያ በመበተን የአከባቢውን ስላምና እና ጸጥታ በመረበሹ ምክንያት በአከባቢው የመከላከያ ሠራዊት የህዝቡንና የመንገዱን ሰላም እና ደህንነት ለመጠበቅና በአከባቢው ሰላምን ለማደፍረስ የሚንቀሳቀሱ የውጭ ኃይሎችን ተከታትሎ ለህግ ለማቅረብ በአከባቢው መሠማራታቸው የሚታወስ ነው።

ይሁን እንጂ በአከባቢው የሰላም እጦት ችግር ከግዜ ወደ ግዜ እየተባባሰና የሀገሪቱ የገቢና ወጭ ንግድ መተላለፊያ መስመር በሽብር እየተናጠ ባለበት ከዚያም አልፎ አሻባሪዎች ከወራሪዎች ተደምረው በከተሞችም ጭምር የሰው ህይወት በየዕለቱ በሚቀጥፉበት በአሁኑ ወቅት በህግ የተሰጠውን የመንገዱን ስላምና ድህንነት ማስከበሩን ትቶ በሌሎች የአፋር አከባቢዎች በሰላም የሚኖረውን ህዝቦችንን ሰላም ለማወክ እየተንቀሳቀሰ ይገኛል።

የአፋር ህዝብ በተለያዩ ግዜያት መከላከያ የመንገዱን ሰላም ለማስከበር ባለመቻሉ እና ከኮንትሮባንድስቶች ጋር ተመሣጥረው በየ ቀኑ የአፋር ህዝብ በሁለት ቤት(ገዋኔ-ሚሌ) መከከል በገዛ አገሩ እየተጋደለ በመሆኑ መከላከያ ሰላሙን ማስከበር ካልቻለ ከአከባቢው ይውጣልን የፌዴራል መንግሥት መፍትሄ ልሰጠን አልቻለም። የሚሉ መፈክሮችን ይዞ በአደባባይ መግለፁ የሚታወቅ ነው።

የመከላከያ ሠራዊት የአፋርን ህዝብን የአደባባይ ጩሀት ድምፅ ከምንም ሳይቆጥር ይህው ዛሬ በሰላም የሚኖረውን ህዝብ ለመጨፍጨፍ እና የህዝቡን ስነልቦና ለመረበሽ ፉፁም ሰላማዊ በሆኑ ገጠር አከባቢዎች በከባድ መሣሪያ እና ተሽከርካሪዎች ተግዞው ቤት ለቤት እየተንቀሳቀሱ ነው።

መከላከያ ከዚህ አስነዋሪ እና ከወታደራዊ ዲሲፕሊን ጋር የሚቃረን የአፋር ህዝብ ንቀት በአስቸኳይ ሊያቆም ይገባል። አንድን ግለሰብ ለህግ መቅረብ ያልቻለ ሠራዊት በአፋር ህዝብ ላይ ያነጣጠረ የጥፋት ሴራ የማያቆም ከሆነ ዋ! ዋ! ዋ!

ህቡዕ_የመከላከያ_ሰራዊት_ኮማንድ_ፖሰት_በአፋር_ህዝብ_ጫንቃ_ላይ።

#ህቡዕ_የመከላከያ_ሰራዊት_ኮማንድ_ፖሰት_በአፋር_ህዝብ_ጫንቃ_ላይ።

የአፋር ክልል በኢ.ፌ.ዲ.ሪ መከላከያ ሰራዊት ኮማንድ ፖስት የሚተዳደር ክልል ይሁን፣ በክልሉ መንግስት የሚተዳደር ክልል ይሆን በውል ያልተለየበት ሁኔታ በክልሉ መፈጠሩ በክልሉ ህዝብ ላይ ውዥንብር ፈጥሯል።

ሰሞኑን በኢሳ ጎሳዎች በዑንዳፎዖ አከባቢ በንፁሀን የትግራይ ወንድሞቻችን ላይ የተፈጠረውን የሽብር ተግባር የአፋር ህዝብ ከዳር እስከዳር ማውገዙን ተከትሎ በስፍራው በሰላም ማስከበር ስም የሰፈሩ የመከላከያ ሀይል በጥቃት ፈፃሚዎቹ ላይ ለይምሰል እርምጃ መውሰዳቸው ይታወሳል።
በዘመቻውም በርካታ የጦር መሳሪያዎች (23 ክላሽን ኮቭ፣40 ስናይፐሮች፣90 ሺ ጥይቶች) በኢሳ ጎሳ መኖሪያ በሆነችው #ጉሩሙድሊ መንደር በቁጥጥር ስር ሊውል ችሏል።
እርምጃው ወንጀለኞችን አድኖ ለመያዝና በቀጠናው በኮንትሮባንዲስት የኢሳ ጎሳ ታጣቂዎች በተደጋጋሚ የሚታወከውን ሰላም በዘላቂነት ለማስፍን ጉልህ ሚና የነበረው ቢሆንም፣ ጉደዩ ከገፋ ከጉደዩ ጋር በተያያዘ ረጃጅም እጆቹ እንዳሉበት የሚጠረጠረው የሶማሌ ብሄራዊ ክልል መንግስት ባለስልጣናት (የጨነቀው ነፍሰጡር ያገባል እንዲሉ)የዘመቻውን አቅጣጫ ለማሳት ግልፅ ህገ መንግስታዊ ጥሰት የተንፀባረቀበትን መግለጫ በማውጣት በአደባባይ ለሽብር ተግባሩ የነበረውን ድጋፍ ቢያሳይም፣በጉዳዩ ላይ በቂ መረጃ አግኝቻለሁ በማለት ዘመቻውን የጀመረው የፌደራል መንግስትና የመከላከያ ሀይል የሽብር ተግባሩን በፈፀሙ ታጣቂዎች ላይ የጀመረውን እርምጃ ከዳር ሳያደርስ በተራና ህገ ወጥ የሶማሌ ክልል ማወናበጃ መግለጫ መቋጨቱን ለማረጋገጥ ችለናል።
ይህ በመከላከያ ሰራዊት የተጀመረው የህግ ማስከበር እርምጃን መገተት ተከትሎ በኡንዱፎኦና በገዋኒ (ኢትዮ ጅቡቲ መስመር )ላይ ( የገዋኒ ከተማዋንም ጨምሮ) ቀደም ሲል ወንጀሉን በፈፀሙ በኢሳ ጎሳ ኮንትሮባንዲስት ታጣቂዎች በአደባባይ በሚከፈቱ የደፈጣ ተኩሶች ዛሬም የንፁሃን ህይወት እንደዋዛ እየረገፈ ይገኛል።

ለዚህም ማሳያው ትናንት ከገዋኒ ወደ አምአሳቡሪ የግብርና ኮሌጅ እለታዊ ስራውን ለመከወን ወደ ሚያስተምርበት ኮሌጅ በባጃጅ ሲጓዝ በነበረ የኮሌጁ መምህር ላይ በታጣቂዎቹ አልሞ ተኳሾች የተፈፀመው አሰቃቂ ግድያ በቀጠናው በታጣቂዎቹ ከሚፈፀሙ ወንጀሎች አነስተኛው ነው ቢባል ማጋነን አይሆንም።

በስፍራው ከክልሉ መንግስት ይሁንታ ይሁን፣ በጉልበትም ይሁን በውል ባልተለየበት ሁኔታ የክልሉን ፀጥታ አስከባሪዎች ከስፋራው በማስወጣት ህግን በማስከበር ስም የተሰማራው የመከላከያ ሃይል በአፍንጫው ስር በኢሳ ጎሳ በአደባባይ(በገዳማይቱ) የሚፈፀሙ የኮንትሮባንድ ንግድና በዋና አስፋልት መንገድ ላይ የሚፈፀሙ የግድያ ወንጀሎችን በመግታትና በስፍራው ህግን ከማስከበር ይልቅ ያልበላውን እያከከ ካደናገረው የክልሉ መንግስት ፈቃድና ይሁንታ ውጭ የህዝብ ቁጣን በሚቀሰቅሱ ተግባሮች ላይ በመሰማራት በክልሉ ሰላምና ፀጥታ ላይ አደጋ ሊደቅን የሚችሉ አደገኛ ሂደቶችን እየሄደ ይገኛል።

ስለሆነም የአፋር ወጣቶች ይህን መርህ አልባና ግልፅ ህገ መንግስታዊ ጥሰት ተደጋግሞ የሚንፀባረቅበትን የመከላከያ ሰራዊት እንቅስቃሴ በፅኑ ያወግዛል።
እንቅስቃሴው ለህዝባችንና ለክልላችን ብሎም በሀገሪቱ ሰላም ላይ ሊያስከትል የሚችለውን አደገኛ ኪሳራ በጥልቅ በመገምገም ጉዳዩ አሁንም ህግ መንግስቱን ብቻ ተከትሎ ቅድሚያ ከአድሎ የፀዳ የህግ ማስከበር ስራ ላይ እንዲቀረፅና ከጋርዮሽ የፖለቲካ ቡድኖች ጥቅም ይልቅ የዜጎችን በሰላም ወጥተው በሰላም የመግባት ህገ መንግስታዊ ዋስትና ላየደ ትኩረት ሰጥቶ የቀጠናውን ሰላም የሚያረጋግጥ ሊሆን እንደሚገባ ዱኮሂና በድጋሚ ያሳስባል።

ለመሆኑየአፋር ህዝብ መሠረታዊው ጥያቄ ምንድን ነው ? ጎልቶ የማይሰማውስ ለምንድን ነው?

ለመሆኑየአፋር ህዝብ መሠረታዊው ጥያቄ ምንድን ነው ? ጎልቶ የማይሰማውስ ለምንድን ነው?
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ሀሳን ዋሬ ነስሪ
12/07/2011 ዓ.ም
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇫🇷🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ወደ ዋናው ርእሰ ጉዳዬ ከመግባቴ በፊት እንደመግቢያ የሚከተለውን ልበል ።
በክልላችን እውነተኛ የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ለውጥ ለማምጣት ፣ ለመመሥረትና ለማጎልበት በሚደረግ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ እጅግ ፈታኝ ከሆኑብን ጉዳዮች አንዱ የምንቃወመውንና የምንደግፈውን አካል በተመለከተ የምንጠቀምበት አቀራረብ ነው። የምንጠላውን ሃይል (አካል) የሚያስታግስልንን ወይም ለማስወገድ የሚያስችለንን ሃይል (አካል) ተቀብሎ ድጋፍ መስጠትና ተገቢውን አድናቆት መግለፅ እጅግ በጣም ትክክል ነው ። እጅግ በጣም ትክክል ያልሆነው ግን ስንቀበልና ስናደንቅ የምጠቀምበት የአቀራረብ (የአመለካከት) ሁኔታ ከቁጥጥር ውጭ በሆነ ስሜታዊነት የተቃኘ በመሆኑ የምክንያታዊነት ኅይላችንን (አቅማችንን) በእጅጉ የሚያኮሰምን (የሚፈታተን) የመሆኑ ጉዳይ ነው ።
በዚህ የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ ሙሉ በሙሉ በሚያሰኝ አኳኋን እያየንና እየሰማን ያለነው ይህንኑ ከዘመን ጋር መዘመን ያቃተውን በስሜት የመንጎድን ወይም ምን ? ለምን ? እንዴት ? ከየት ወደየት? መቼና እስከመቼ ? ወዘተ ብሎ ከምር ሳይጠይቁ አደባባዩንና አዳራሹን በስሜታዊነት ፈረስ ቀውጢ የማድረግን ልማድ ነው።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የምንጠላውን (የበደለንን) አካል የምንታገልበት አቀራረብና ዘዴ በተቻለ መጠን እንታገልለታለን ከምንለው የዴሞክራሲ ሥርዓት ባህሪ ፣መርህና ተልእኮ ጋር የሚጣጣም መሆን ይኖርበታል ። በደለን እንደምንለው አካል የበደል መጠንና አይነት በሚኖረን አቀራረብ መሠረት ሃሳብን በሃሳብ ፣ ኢ-ፍትሃዊነት በፍትሃዊነት ፣ ህገ ወጥነትን በህጋዊነት ፣ ወንጀለኝነትን አግባብነት ባለው ህግና ደንብ ፣ ስሜታዊነትን በስክነት ፣ ብልግናን በጨዋነት ፣ የሞራል ድህነትን በሞራል ልዕልና ፣ አሳዳጅነትንና ተሳዳጅነትን በአቀራራቢነት ፣ የሃሳብ ጠማማነትን በሃሳብ ቀናነት ፣ ወዘተ የማስተናገድን (መፍትሄ የመስጠትን) የፖለቲካ ባህል ካላዳበርን በስተቀር የምንመኘው የእውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እንኳን እውን ሊሆን በጥሩ ህልምነትም አይጠጋንም ። ብንሞክረውም እንኳ አብሮን አይዘልቅም ።🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ለሚስማማን ወይም ይስማማናል ለምንለው አካል የምድሩንና የሰማዩን ሁሉ የቅዱስነት ማዕረግ ያለምንም ሂሳዊ አስተያየት እያጎናፀፍን ፣ በበደለን ወይም ይበድለናል በምንለው አካል ላይ ደግሞ በምድር ላይ ያለውን ሁሉ ጭራቃዊ ስም ከመስጠት አልፎ በህግ (በፍትህ ሥርዓት) ሳይሆን እኔ ባለፍኩበት አታልፍም/አታልፊም እየተባባልን ከምንፈልገው የሰለጠነ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ጋር የታረቀ የፖለቲካ ሰብዕና እንዴት ይኖረናል ? በጭራሽ አይኖረንም ። እንዴኖረን ከምር የምንሻ ከሆነ ወደ ኋላ የሚጉትተንን አስተሳሰብ ከቻልን እያስወገድን ቢያንስ ግን እየተቆጣጠርን መራመድ ይኖርብናል። ይህን ሆኖና አድርጎ ለመገኘት ደግሞ ከየራሳችን ህሊና ጋር ትግል ማካሄድ ግድ ይለናል። ለዘመናት ለዴሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብቶች እና ለበለፀገ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ህይወት ጨርሶ ባእዳን ሆነን ከዘለቅንበት ምክንያቶች አንዱ ወደ የጋራ ትግል ስንቀላቀል ከየራሳችን ጋር በመታገል ከራሱ ጋር የታረቀና ለጋራ የነፃነትና የፍትህ ትግል ከምር የተዘጋጀ የፖለቲካ ሰብእናን እና ቁመናን ተላብሰን ስለማንቀላቀል ነው ። ይህን ክፉ አባዜ ከምር በመታገል መሆንና ማድረግ የሚገባንን ሆነንና አድርገን ካልተገኘን እውነተኛውን ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን እናደርጋለን ማለታችን ቅዥት እንጅ የገሃዱ ዓለም ራእይ ከቶ ሊሆን አይችልም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

የአብዴፓን ጠርናፊ የፖለቲካ ሰንሰለት ሰብረው በመሪነት የለውጥ እንቅስቃሴውን የተቀላቀሉት ፖለቲከኞች ያሳደሩብንን አግራሞት በሰከነ አኳኋን ማስተናገድ አልሆንልን ብሎ ከቁጥጥራችን ውጭ በሆነ ስሜት ውስጥ በምንገኝበት በዚህ ወቅት ይህን ሂሳዊ አስተያየት ወደ አንባቢ ሳደርስ መሪዎችን መዳፈር እየመሰላቸው ምቾት የማይሰማቸው አንባቢዎች ሊኖሩ እንደሚችሉ እረዳለሁ ። የማይጠበቅ ነው የሚል የቂልነት/የድንቁርና እይታም የለኝም ። ነገር ግን ሁሌም አንዱ የሌላውን ሰብአዊ ተፈጥሮና ግላዊ ሰብእና እስካላጎሳቆለ ድረስ ሃሳብን ወይም አስተሳሰብን በደምሳሳው ሳይሆን በምክንያታዊነት ቢተች ፣ ቢሞግትና አስፈላጊም ከሆነ አካፋን አካፋ እስከ ማለት ቢሄድ በጣም ትክክል ነው የሚል ፅእኑ አስተሳሰብ አለኝ ። እንዲያውም ለዘመናት አጠቃላይ ውድቀታችን አንዱ ምክንያት በዚህ ረገድ ያለብን ከባድ ጉድለት ነውና ከምር ልንወስደው ይገባል ባይ ነኝ ።
በዚሁ መርህና እምነት መሠረት ልቀጥል ።
“We let go of the old to discover the new, as we let go of illusions to discover the real.” (“ተጨባጩን እውነት ለማግኘት የተሳሳተውን እምነት (አስተሳሰብ) እንደምናስወግድ ሁሉ አዲሱን ለማግኘትም አሮጌውን እንናስወግዳለን።”) THE Art of Original Thinking / the Making of a Thought Leader/🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
እንደ እኔ ግንዛቤና አረዳድ በክልላችን አፋር በመታየት ላይ ያለው የለውጥ እንቅስቃሴ የመነሻውና የመዳረሻው አውደ ቁም ነገር ይኸው ነው ። አዎ! አሁን ያለንበት የፖለቲካ አውደ ቁም ነገር ብዥታን ወይም የተሳሳተ አስተሳሰብንና እምነትን እያስወገድን በእውነቱ (በገሃዱ) ዓለም ምንነትና እንዴትነት ላይ የተመሠረተ አስተሳሰብንና እምነትን ከምር የምንቀበልበትና የምናጎለብትበት ነው ። የምንገኝበት አውደ ቁም ነገር ለሩብ ምዕተ ዓመት የመከራና የውርደት ምንጭ ሆኖ የዘለቀውን (ያረጀውን) እና አሁንም “ታይቶ የማይታወቅ” ጥገናዊ (ተሃድሷዊ) ለውጥን (reformismን ) ከራሱ ተፅዕኖ ባልወጣ (እንደ ሥርዓት በሚቀጥልበት) አኳኋን ለማስኬድ እየሞከረ ያለውን የአብዴፓ አገዛዝ አስወግደን አዲስና ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓተ ማህበረሰብ የመፍጠርና የመገንባት አውደ ቁም ነገር ። የአፋር ወጣቶች ዱኮ ሂና የጀመሩት የክልላችን እና የህዝቡን ጉዳይ ይመለከተኛል ባይነት በጋራ በአንድነት
እየተነጋገርን ያለነው እና የበኩላቸውን አውንታዊ ጥረትና አስተዋፅኦ እያደረጉ ያሉትን የአብዴፓ አዲሱ አመራር እና ቡድናቸውን ስለመውደድ ወይም ስለመጥላት አይደለም ። እየተነጋገርን ያለነው ክልልን ክልል የሚያሰኝ እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን የአገርና የወገን ጉዳይ ያገባኛል በሚል የፖለቲካና የሲቭል አካል (ድርጅት) ባለድርሻነት፣ ባለቤትነት ፣ እኩል ተሳታፊነትና ወሳኝነት ፣ ሃላፊነትና ግዴታ እውን ስለማድረግ ነው ። የአፋር ወጣቶች ዱኮ ሂና ወጣቶች ያደረጉት የለውጥ ስራ የተቀላቀሉ አዲሱ አመራር እና ነባር የአብዴፓ አመራር ደጋፊ ቡድናቸው ጥረት መታየት ያለበት በዚሁ እጅግ ውስብስብና ፈታኝ የፖለቲካ እውነታ ውስጥ እንጅ እራሱን ወሳኝ የለውጥ አካል ( agent) በማድረግና ኑ እና ተጨመሩ (ተደመሩ) በሚል የፖለቲካ ቅኝት መሆን የለበትም ነው የመነጋገሪያችን ቁም ነገር ።
እንደ እኔ ግንዛቤና እምነት የለውጡን እንቅስቃሴ ምንነትና እንዴትነት ከዚህ መሠረታዊ ጥያቄ ውጭ እንኳን መቀበል ለመቀበል ማሰብም በአፋር ዱኮ ሂና ወጣቶች በተከፈለ መሪርና ግዙፍ የነፃነትና የፍትህ መስዋዕትነት መቀለድ ወይም መነገድ ነው ። የረጅም ዘመን የፖለቲካ ታሪካችን እንደሚነግረን ደግሞ ለውጥ እየመጣ ነው ወይም በር ላይ ቆሟል በተባለ ቁጥር በእውን እውነተኛውን ህዝባዊ ተልእኮ እውን ለማድረግ እንዲያስችል ተቀብለን እንዴት እናስተናግደውና እንዴት ለዋናው የጋራ ግብ እናብቃው ?
የእኔስ/የእኛስ ሚና እና አስተዋፅኦ ምንድን ነው ? ብሎ ከመጠየቅ ይልቅ በተገኘው አጋጣሚ ሁሉ እንዴት የግል ወይም የቡድን ፍላጎቴን አረካለሁ በሚል ልክፍት የተለከፈው በቁጥር ቀላል የሚባል ሊሆን እንደማይችል እውነት መሆኑን ነው ። እጅግ አስቀያሚ ከሆኑትና አሁንም እየተናነቁን ከሚገኙ እውነታዎች አንዱም ይኸው ነው።

🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

አሁን በአፋር የሚታየው የለውጥ እንቅስቃሴ የታለመለትን ግብ (ተልዕኮ) ይመታ ዘንድ ከምር ልብ እንድንላቸው ግድ የሚሉን እጅግ መሠረታዊ ጉዳዮች መኖራቸውን በፖለቲካ ትኩሳት ሽምጥ የሚጋልበውን የስሜታዊነት ፈረስ ልጓሙን ገትተንና ትንፋሽ ወስደን ለመረዳት ቢያንስ የሞራል ድፍረት ሊኖረን ይገባል ። ልክ የሌለው ስሜታዊነትንና ልጓም አልባ የተስፈኝነት ፈረስ ግልቢያውን በቅጡ አድርገን ፈታኝ ሁኔታዎችን (ጉዳዮችን) በሰከነ አኳኋን ማየት ፣ መረዳትና ትክክለኛውን መፍትሄ ማግኘት ካልቻልን በስተቀር የምንመኘው የ አዲስና መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርና ግንባታ ምኞት ብቻ ሆኖ ነው የሚቀረው ።
“አይ ! ብልጥ ልጅ እየበላ ያለቅሳልና እኛም
በተሃድሶው ለውጥ (reformism) ያገኛናትን ረድኤት
እየኮመኮምን ጎደል ስትል ደግሞ እንጠይቃለን (እናለቅሳለን)” የምንል ከሆነ ደግሞ እንዲሁ የገዦቻችን እጅ እያየን ስናለቅሳት እኖራለን እንጅ የትም አንደርስም ። ከዚህ የከፋና የከረፋ እራስንና አገርን ውርደት የሚያከናንብ እኛነት ደግሞ የለም ።
ጨርሶ ሊከለስ ወይም ሊታጠፍ የማይገባውን የለውጥ እንቅስቃሴ ተልኮ (ግብ) በክፋት ተወልዶና አድጎ በክፋት ያረጀውን የፖለቲካ ሥርዓትን ጠጋግኖ እንደ ሥርዓት እንዲቀጥል በማስቻል የተሳካ ማድረግ አይቻልም ። የለውጡ እንቅስቃሴ ብቸኛ መዳረሻ አዲስና እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ የፖለቲካ ሥርዓት መመሥረት ነው ብሎ ለሚያምን የአፋር ህዘብ በቀጥታና በግልፅ የሚሞግቱ ጥያቄዎች መሪዎች በተገኙባቸው (በሚገኙባቸው) አደባባዮችና ሌሎች መድረኮች ጎልተው አለመስተጋባት ብቻ ሳይሆን ጨርሶ የሉም በሚያስብል ሁኔታ ላይ መገኘታችን በእውን ሊያሳስበው ይገባል ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በዚህ የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ የተካሄዱትንና እየተካሄዱ ያሉትን የአደባባይ ሹኩቻ / ሹክሹክታ ሆነ የአዳራሽ ውስጥ ውይይቶችን ከምር ለታዘበ ምን ? ለምን ? የት ?
ወዴት? መቼ? እንዴት ? በማን/በነማን ? ለነማን? የሚሉና የአንድን ጉዳይ የይዘት ጥራትና ብቃት ለማወቅ የግድ አስፈላጊ የሆኑ ጥያቂዎችና የሃሳብ ለውውጦች ከምር የተስተናገዱባቸው አልነበሩም (አይደሉም) ። ጥያቄዎችና መልሶች ወይም ወይይቶች አልነበሩም አይደለም እያልኩ ያለሁት ። እያልኩ ያለሁት ለረጀም ዘመን ለመጣንበት
የሁለንተናዊ የመከራና የውርደት አስከፊነትና አሁንም
ላለንበት ተስፋ ሰጭ ግን እጅግ ፈታኝ ወቅታዊ ሁኔታ
በጭራሽ የሚመጥኑ አልነበሩም(አይደሉም) ነው። እንዲያውም አንዳንዶቹ እንዴ ምን ነካ ? የሚያሰኙ ነበሩ (ናቸው) ። በዚህ ረገድ ደግሞ በጣም ቅጥ ያጣና የሚያስተዛዝብ የድራማ አይነት ትርምሱ እንደተጠበቀ ሆኖ ጉብኝቱን የተሳካ ነበር ማለት የሚቻለው ብዛትና ድምቀት ያላቸው ህዝቦችን ተቀብሎ በማስተናገዱ ረገድ ነው ።
እናም እውነተኛ ውበት ማለት የቅርፅና የይዘት ውህደት ነው በሚለው ከተስማማንና እነዚህ የለውጥ ፈላጊነት ትእይንቶችና ውይይቶች ከፍተኛ የይዘት ጉድለት አለባቸው ካልን ውበታቸው የተሟላ አልነበረም (አይደለም) ማለት ነው። 🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

አሁንም እያልኩ ያለሁት ኢትዮጵያውያን በህብረ ቀለም ባንዲራችንና የእኛ ብቻ በሆኑ ባህሎቻችን ደምቀንና በደስታ ስሜት ፈንድቀን መሪዎችን ስንቀበል አናምርም ወይም ውበት አይታይብንም አይደለም ። ማለት
የፈለግሁት እጅግ ግዙፍና ውስብስብ ከሆነው
የአገራችን የፖለቲካ አጣብቂኝ ለመውጣት
በምናደርገው ጥረት ውስጥ በይዘት ጥራትና ብቃት
ላይ ማድረግ ያለብን እልህ አስጨራሽ ሥራ ግብ ለይ መድረስ ነው ።🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ይህ የፖለቲካ ልፍስፍስነት ለራሳችን መልሶ የሚነግረን አስቀያሚ መልእክት ” አይ! መሠረታዊ ባይሆንም
አይተነው የማናውቅ ጥልቅ ጥገናዊ ለውጥ (reformism) ለአሁኑ ይበቃናል ፤ ቀሪው በሂደት ይሟላል” ከሚልና በእጅጉ ከኮሰመነ (ታች ከወረደ) የአስተሳሰብና የሥነ-ልቦና ሰለባነት ለመላቀቅ ያለብን ፈተና የዋዛ አለመሆኑን ነው ።🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸
ይህን የአስተሳሰብ ድህነታችን በድፍረት ቶሎ ካላረምነውና ወደ ትክክለኛው መስመር ካላስገባነው የለውጡን ባቡር የዘዋሪነት መቀመጫ ለድል አጥቢያ አለሁ ባዮችና በድክመታችን ተጠቃሚ ለመሆን ጭራቸውን ለሚቆሉ ወይም የፖለቲካ ሽርሙጥና ልማድ ለሆነባቸው ፖለቲከኞች ወይም ግለሰቦች ወይም ቡድኖች ማስረከባችን እንደማይቀር ከምር ሊያሳስበን ይገባል ። በሌላ አባባል በለውጡ እንቅስቃሴ ተልዕኮና ግብ ላይ ያለብንን ብዥታ አስወግደን በተጨባጩ በሀገር ላይ የተመሠረተ አስተሳሰብ (አመለካከት) ለመቀበልና ለማጎልበት ፈቃደኛና ዝግጁ ሆኖ መገኘት እንዳለብን ያለንበት ፖለቲካዊ እውነታ ግድ ይላል ። ካልሆነ ግን የለውጡን እንቅስቃሴ ለዉጡን በተቀላቀሉ አባሎቹ እና በዱኮ ሂና አማካኝነት ከመቃብር አፋፍ በተመለሰው የት-አዴ የበላይ መሪነት ወይም ዋነኛ ተዋናይነት በሚካሄድ ጥገናዊ ለውጥ (reformism) አማካኝነት የሚጣልልንን ፍርፋሪ በዝማሬና በውዳሴ ለመቀበል ዝግጁ ነን ማለት ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ለነገሩ እንኳንስ “ጠቀም ያለ” ፍርፋሪ ተለግሶልን ገና የለውጡ ጅማሮ ከዲስኩርና ከአንዳንድ አወንታዊ እርምጃዎች ማለትም 7ኛው ጉባኤ እና የመጀመሪያው የካቤኔ አደራጃጀት ባላለፈበት ሁኔታ ውስጥ ሆነንም የምንገኝበትን ፈታኝ ፖለቲካዊ ፣ ኢኮኖሚያዊ ፣ማህበራዊ፣ ሞራላዊ፣ ሥነ-ምግባራዊ እና መንፈሳዊ እውነታ እና የምንመኘውን ሥርዓት መዳረሻ ምንነትና እንዴትነት ባላገናዘበ አኳኋን “የአፋር ትንሳኤዋ ተፈፀመ!” በማለት የውዳሴውን ቅኔና ዝማሬ ማዥጎድጎድ ከጀመርን ሰነባብተናል። በእጅጉ የሚያሳስበው ደግሞ ልክ የሌለውን የስሜታዊነት ፈረስ ግልቢያችን እየተቆጣጠርን ወዴትና እንዴት እየነጎድን እንደሆነ እራሳችንን ለመጠየቅና ተገቢውን እርምት ለማድረግ እንኳ ከምር ፈቃደኞችና ዝግጁዎች ያለመሆናችን አባዜ ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ስንመኘው የኖርነው የአፋር ፖለቲካ ሥርዓት ታሪካዊ ትንሳኤ እውን ይሆን ዘንድ በሰከነና በሰለጠነ አኳኋን ተቀብለንና ተንከባክበን እውን እናደርገው ዘንድ ስንኝ ቋጥሮ መቀኘት ፣ ማዜም ፣እና ከሁሉም በላይ ደግሞ የተግባር ሰው ሆኖ መገኘት በእጅጉ ትክክል ነው ። ከዚህ አልፎ ግን ” የአፋር ትንሳኤ ተፈፀመ ! “ ብሎ አዋጅ ቢጤ መንገር እራስን መሸንገል ብቻ ሳይሆን እውነተኛ ነፃነት፣ ፍትህ ፣ ዴሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብት ፣ እኩልነት ፣ ሰላምና የጋራ ብልፅግና በሰፈነባት ክልል ውስጥ ለመኖር ይችል ዘንድ እልህ አስጨራሺ ትግል ውስጥ የሚገኝን የአፋር ዱኮ ሂና ወጣቶች ትግል በመቀየስ ትውልድ በተሳሳተ አስተሳሰብና እምነት ግራ ማጋባት ነው ። “ፖለቲከኞችን በአፋር ታርክ አድስ ምዕራፍ የጀመሩ ስለሆኑ ከተቻለ ያለምንም ሂሳዊ ትችት መደገፍና መደመር ፣ ይህ ካልሆነ ደግሞ ጊዜና ፋታ እየሰጡ ምክር ወይም ቅሬታ ቢጤ መሰንዘር ነው” የሚል አንድምታ ያለው ማሳመኛ አይሉት ወይ ተማፅኖ ጨርሶ ስሜት የሚሰጥ አይደለም ። በለውጡ እውነተኛ መዳረሻ ላይ ማተኮር ያለባቸው ጥያቄዎች ጎልተው እንዳይወጡ የማድረግ ተፅዕኖው ግን በእጅጉ የጎላ ነው ።
አንድ ህብረተስሰብ በአጠቃላይ እና በተለይ ደግሞ የተማረው የህብረተሰብ ክፍል ከባድ መስዋዕትነት የተከፈለበት የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ እውን ይሆን ዘንድ ፖለቲከኞችን ከምር መሞገት ይኖርበታል ። ከምር መመለስ ያለባቸውን ጥያቄዎች በየትኛውም አደባባይ ወይም መድረክ ፊት ለፊት በማምጣት ተገቢውን መልስ ማግኘታቸውን ማረጋገጥ አለበት ። እስከ ሚያረጋግጥም ፀንቶ መቆም አለበት ። ድንቅ ዲስኩር እየደሰኮሩና እያስደሰኮሩ በእልልታውና በጭብጨባው ድምቀት መክነፍ እንኳን እንደኛ በሁሉም የህይወት ዘርፎቻችን ጥልቅና ውስብስብ ፈተና ባለበት ክልል እጅግ በተሻለ ደረጃ ላይ ለሚገኙ ክልሎችም ፈፅሞ የሚበጅ አይደለም ። ለዚህ ነው ለስሜታችን እጅግ ቅርብ ከሆኑ ጥያቄዎች ወጥተን ፖለቲከኞቸን ከምር እንዲያስቡና ለህመም ጊዜያዊ ማስታገሻ ከሆነ የፖለቲካ ጨዋታ እንዲወጡ መሞገት የግድ ሊለን የሚገባው ። ተስፋና ስጋት ገና በቅጡ ያለዩበት የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደትን በተፈለገው መንገድና ደረጃ እውን የማድረጉ ጉዳይ የሚወሰነው በማይናወጥ መርህ ላይ በቆመ ፣ በሰከነ፣ በተጠና ፣ በታቀደ ፣ በተቀነባበረ ፣ አላስፈላጊ ሰበብን በተፀየፈ እና የነገውን አስቀድሞ ለማየት በሚያስችል እልህ አስጨራሽ የተግባር ውሎ እንጅ ከልክና ባለፈና በመሬት ላይ ያለብንን እጅግ ፈታኝ ሁኔታ በማያንፀባርቅ “የጎሮ ወሸባዬ” ትዕይንት አይደለም ። ሊሆንም አይገባም ።

በዚሁ በአፋርና ኢሳ ግጭት ወቅት እንኳን የእኔ ቢጤ አንድ ቀን መግለጫ ስሰጥ መላውን የአፈር ህዝብ ያስቆጣ እንጅ የህዝብን ስሜት እና የተደረገው የሀገር ወራሪውን ማስተባቢያ እና ከነበረው ሂዴት ያላለፈው ፕሬዘዳንት የሚባለው የህብረተሰብ ክፍልም መሪዎችንና አሁንም እንደ ሥርዓት በሥልጣን ላይ ያለውን ድርጅታቸውን (ግንባራቸውን) በተመለከተ እጅግ ወሳኝ በሆኑ ጥያቄዎች ዙሪያ እወቀቱንና የህይወት ተሞክሮውን በሚምጥን አኳኋን አለመሞገቱ በእጅጉ አሳፋሪ ነበር ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹

ፕሬዘዳንቱ በክልሉ ከሚገኙ የጎሳ መሪዎች እና የሀገር ሺማግሌዎች ጋር ያደረጉትን ውይይት በግልጽ ያላደረገ ሰው ለብዙ ዓመታት ለመጣንበት የግፍና የውርደት ፖለቲካ እና አሁን ላለንበት እጅግ ፈታኝ የለውጥ እንቅስቃሴ እንዴት ይመጥናል? ብሎ መጠየቁ አይቀርም። መማር (ትምህርት) ማለት እውነተኛ ትርጉሙ እንኳን በራስ ድክመት ጭምር የተበላሸውን የክልሉን ፖለቲካዊ ፣ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሰው ሠራሽ ቀውስ ይቅርና ተፈጥሮ ወለድ አደገኛ ክስተቶችንም ከተቻለ ለመከላከል ካልሆነም ጉዳቱን ለመቀነስ የሚያስችል አእምሮ ወለድ መሣሪያ ነው ። ይህ ግን ከጎሳ መሪዎችንም (ከልሂቃን) ከሚጠበቀው በታች ሆኖ ስናገኘው ቢያንስ ለምንና እንዴት ? ብለን መጠየቅ የጥሩ ዜግነት ሰብእና ነው። የዋሁ የአብዴፓ አዲሱ አመራርም
ይህ አሳፋሪ ሁኔታ ወይይትም እጅግ አሳፋሪ በሆነ መልኩ ተድግሟል ። ይህን የተከታተለ የአፈር ህዝብ ለምንና እንዴት ? ብሎ ሳይጠይቅ
“ከእንግዴህ አብዴፓ አዲሱ አመራር መከላከያ ሚነስትር እና ሰላም ሚንስትር ከሶማሌ ክልል ጋር በመሆን ያድርገው” ብሎን እርፍ!
አንዳንዶችማ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን እውን ለማድረግ እየተካሄደ ባለው እንቅስቃሴ ዙሪያ እጅግ ወሳኝ የሆኑ ጥያቄዎችን አንስቶ መሪዎችን መሞገቱን ጨርሶ ረስተውት “የእባከዎ እንደመር” ተማፅኗቸውን ከምርቃት ጋር ማቅረብ ሲቃጣቸው ታዝበናል ። ከሩብ ምዕተ ዓመት የመከራና የውርደት ተሞክሮ በኋላም በዚህ ሁኔታ ላይ መገኘታችን በእጅጉ ሊያሳስበንና ከጊዜውና ከሁኔታው ጋር የሚመጣጠን ሥራ እንድንሠራ በእልህ ልንነሳሳ ይገባል ።
ለመሆኑ፦የመሠረታዊ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ለውጥ ጥያቄ መናሻ ምክንያቱ ምንድነው ? የት-አዴ የጭቆና እና የመከራ አገዛዝ አይደል እንዴ ?
ታዲያ ከዚህ አስከፊ ሁኔታ መውጫ መንገዱ የሚቀየሰውና የሚዘረጋው በማን መሃንዲስነትና ሥራ አስኪያጅነት ነው ? ለሩብ ምዕተ ዓመት እኔ ከቀየስኩትና ከዘረጋሁት መንገድ ውጭ ለምን ሄዳችሁ በሚል የስቃይና የውርደት ዶፍ ሲያወርድ የኖረ ገዥ ቡድን የለውጡን እንቅስቃሴ በበላይነት መርቶ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ለማድረግ እንዴት የሞራልና የፖለቲካ ብቃት ሊኖረው ይችላል ?
በአንፃራዊ እይታ ከት-አዴ አስተሳሰብና አሠራር የተለየ አቋም የያዙ ፖለቲከኞች በመልካም የፖለቲካ ቋንቋ የታጀቡ አንዳንድ ይበል የሚያሰኙ እርምጃዎችን በመወሰዳቸው አብዴፓ እንደሥርዓት ለውጥ ሊይዝ እንደሚችልም እንደተጠበቀ ሆኖ) በግፍ ገዥነት የተዘፈቀ ማንነቱ በቅጡ ሳይፈተሽ አንዳንድ አባሎቹን ከቦታቸው በማንሳቱ ፣ ከስልጣን በማውረዱ ፣የሥራ ቦታ በመቀየሩ ፣ በእንደገና በመሾምና በመመደቡ ፣ጦረታ በማስወጣቱ ፣ አንዳንደ የተቀዋሚ ፖለቲካ ድርጅት ፖለቲከኞች ወደ ክልሉ እንዲመጡና ፖለቲካዊ መድረኮች እንድካሄ በመፈቀዱ ፣ ወዘተ በማለታቸው እንዴት ነው የአዲስ መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርን በበላይነት ለመምራት የሚያስችል የፖለቲካና የሞራል ብቃት የሚኖረቻው ?
ፕሮፓጋንዳ አስፈላጊ ከሆኑ የፖለቲካ አጀንዳ ማራመጃ ስልቶች አንዱ ቢሆንም በአግባቡ ካልተጠቀምንበት ግን ያሳስታል። በአብዴፓ ውሰጥ ለ27 አመት ከፈተኛ ስልጣን ለይ ከመጡ የለውጥ አራማጅ በምንላቸው ፖለቲከኞች እየተመራ ባለው የለውጥ እንቅስቃሴ ውስጥ በአንፃራዊ እይታ የተሻለ ራእይና አቅም አላቸው የተባሉ ተቃዋሚ የፖለቲካ ድርጅቶችን ጨምሮ ቀጥተኛ በሆነና ትርጉም ባለው ኦኳኋን ተሳታፊ ባልሆኑበት “ግንቡ ፈረሰና ድልድዩ ተዘረጋ” የሚል “የምሥራች አዋጅ” ከጠቀሜታው አሳሳችነቱ አይበልጥም እንዴ ?
የገደለና የዘረፈ ቅጣቱን ያገኝና የፍትህ ልዕልና ይረጋገጣል ። ትውልድም እየተቀባበለ የሚኖርበትን ሥርዓተ ማህበረሰብ የበለጠ ጤናማ ለማድረግ በትምህርታዊነቱ ይጠቀምበታል ። አብዴፓ ሩብ ምዕተ ዓመት ሙሉ ሥልጣን ላይ እንደቆየ የፖለቲካ ድርጅት መግለፅ የሚያስቸግር ኢሰብአዊ ወንጀል ፈፅሟል። አገርንም አዋርዷል። “አሁን በጥልቅ እየተለወጥኩ ነውና ሃላፊነት ከመውሰድ ጋር ይቅርታ ይደረግልኝ” የማለት ሞራል እንኳን የሌለው የፖለቲካ
ድርጅት የመሸጋገሪያ መንግሥት ባለድርሻ ሆነህ ሃላፊነትክን ከተወጣህ ለዘላቂው ሰላም ” ሲባል “አይ!ሽግግሩን በመሪነት ተያይዠዋለሁና እየመጣችሁ ተጨመሩ” ብሎን እርፍ ! ቢያንስ እንኳ አጀንዳው ትልቅና የጋራ ግንዛቤና ውሳኔ የሚጠይቅ ባልሆነበት ከሁሉም ባለድርሻ ወገን ጋር በሚደረስበት ስምምነት መሠረት በሚካሄድ የምክክር ጉባኤ የጋራ መግባባትና ስምምነት ላይ መድረስ ይቻላል የሚል ሃሳብ ጨርሶ አለማንሳት የሚያስተላልፈው መልክት በጭራሽ ጤናማ አይደለም ። ታዲያ አብዴፓ በዚህ የግብዝነት ፖለቲካዊ አስተሳሰብ እንዴት ሆኖ ነው የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርንና ምሥረታን በበላይነት መርቶ እውን እንዲሆን የሚያስችለው ?
ለመሆኑ “ የለውጡ እንቅስቃሴ ዋነኛ ግብ አብዴፓን በማሻሻያ ፕሮጀክትና ፕሮግራም (reformism) አጥምቆ በማስቀጠል የሚከናወን ሳይሆን በጋራ መግባባትና በንቁ ተሳትፎ በሚፈጠር የሽግግር አካል (መንግሥት) አማካኝነት መሆን አለበት ” የሚለውን የዘላቂ መፍትሄ አሰጣጥ ሃሳብ በማያወላዳ ሁኔታ ውድቅ የሚያስደርግ ምክንያት አለወይ ? የክልሉን ሁለንተናዊ የአቅም ውሱንነት እና አሁን እየተካሄደ ያለውን የለውጥ እንቅስቃሴ ያስተጓጉላል (አደጋ ላይ ይጥላል) የሚል መከራከሪያ ሊቀርብ ይችላል መቅረቡም ተገቢ ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በሌላ ወገን ደግሞ “ሽግግሩን በአብዴፓ የበላይ መሪነትና ትርጉም ያለው የወሳኝነት ድርሻ በሌላቸው የአፈር ሽመግሌዎች ተደማሪነት ማካሄድ በቀላሉ ሊታይ የማይችል ከወገናዊነት ነፃ የመሆንና የአስተማማኝነት ችግር ስለስለሚኖርበት ነገ ተመልሰን ወደ ንትርክና ዱላ መማዘዝ እንድንገባ ለማድረግ በር ይከፍታል ። ስለሆነም ለጊዜውም ቢሆን የሚከፈለውን ዋጋ ከፍሎ በሽግግር መንግሥት አማካኝነት ክፉውን የፖለቲካ አዙሪት ታሪክ ዘላቂና አስተማማኝ በሆነ መንገድ ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ በመዝጋትና ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ መሸጋገር የተሻለ ነው የሚል መከራከሪያ መቅረቡም ተገቢ ነውና ከምር ሊወሰድ ይገበዋል። ”
እናም እነዚህንና ተያያዥ ፈታኝ ጉዳዮችን (ጥያቄዎችን) በአግባቡ የሚያስተናግድ የምክክርና የጋራ መፍትሄ አፈላላጊ መድረክ ባልተፈጠረበት የፖለቲካ ሁኔታ “ እኛ
እናሸጋግራችኋለንና እየመጣችሁ ተደመሩ (ለውጥ ፋላጊ እኛ ነን )” ማለት ምን ማለት ነው ?
እነዚህንና ሌሎች ተያያዥ ጥያቄዎችን በአግባቡና ዘላቂነት ባለው አኳኋን ለማስተናገድና የለውጥ እንቅስቃሴውን በሚፈለገው ፍጥነትና ጥራት ከግቡ ለማድረስ ትኩረት ይሻሉ የምላቸውን ነጥቦች እንደሚከተለው ላቅርባቸው ።
በክልላችን የተሞከሩ የለውጥ እንቅስቃሴዎች (አብዮቶች) ሁሉ በጨካኝ አምባገነን የገዥ የት-አዴ ቡድኖች እየተነጠቁ (እየተጨፈለቁ) እስከአሁን የመከራና የውርደት ማንነት ተሸካሚ ሆነን የዘለቅነው ስለ ለውጥ እንቅስቃሴ መነሻ ምክንት ተመሳሳይ ቋንቋ (የነፃነትና የፍትህ እጦት መሆኑን) እየተናገርን በውስጥ የአስተሳብ ጓዳችን ግን የተደበቀና ከቁጥጥር ውጭ የሆነ የግል ወይም የቡድን የጎሳ ፍላጎት እርካታን እያሰላን ወደ ድርጊት ስለገባን (ስለምንገባ) ነው ። እንዲህ አይነቱ እኩይ አስተሳሰብ ደግሞ የለውጥ እንቅስቃሴን ገና ከሂደቱ ጀምሮ የየራስን ድብቅ ዓላማና ፍላጎት ከግቡ በሚያደርስ አኳኋን የመቆጣጠር የፖለቲካ ጨዋታ ሰለባ አድርጎ ማመን የሚያስቸግር መስዋእትነት አስከፍሎናል ።
የፖለቲካ ታሪካችንና ባህላችን የለውጥ እንቅስቃሴን ህዝብ እንደ ህዝብ እና ያገባናል የሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች ከመነሻው እስከ መዳረሻው በሚኖረው የእያንዳንዱ የሂደት ክንዋኔ ውስጥ በሙሉ የነፃነት ፣ የባለቤትና የሃላፊነት ስሜት የሚሳተፉበትን ሁኔታ የማመቻችት ሳይሆን ይባስ ብሎ የመጨፍለቅ ስለመሆኑ ከራሳችን በላይ ምስክር ሊኖር አይችልም ። የለውጥ እንቅስቃሴዎችን ሂደት ፣ አቅጣጫና ግብ የሚመሩትና የሚቆጣጠሩት ቀድመው መንበረ ሥልጣኑን የሚቆጣጠሩ የገዥ ቡድኖች በመሆናቸው የፖለቲካ ሥርዓት ታሪካችን ዴሞክራሲያዊና ሰባአዊ መብቶች እንዲያከብር የሚታሰብ አልነበረም ። በተለይ ደግሞ ያለፈው የግማሽ ምዕተ ዓመት የፖለቲካ ምዕራፋችን ፍፁም የሆነ ሰቆቃና ውርደት የተመዘገበት የአፋር ህዝብ መከራ ያሳለፉበት ዋናው ምክንያት የዴሞክራሲ ሀሁ የሆነው የተሟላና ያልተገደበ የተሳትፎ መብት ሥልጣን ላይ በወጡ ፖለቲከኞች እኛ ነን የምናውቅልህ ባይነት ስለተጨፈለቀ ነው ።
ከዚህ አዙሪት ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ለመውጣት የሚጠይቀን የጋራ ጥረት (ትግል) እጅግ ፈታኝ ነው ። በመሆኑም ይህ የአሁኑ የለውጥ ሂደት ጅማሮ ግቡን መምታት ካለበት በእውን በሰከነ ፣ እንደዘመኑ በዘመነ (በሰለጠነ)፣ በእውቀት ላይ በተመሠረተ ፣ታጋሺነትን በተላበሰ፣ ፍትህን እንጅ ቂምን ፍለጋ ላይ ባለተጠመደ የአስተሳሰብና የተግባር መንገድ መጓዝን ይጠይቃል ።
ገና ብዙ እልህ አስጨራሽ ሥራ እፊታችን ተደቅኖ ባለበት የድል ነጋሪቱን ያለቅጥ ከማስጮሁ ቀንሶ ነጋሪት ሳይጎሰምለት ብዙ በሚናገረው ተጨባጭ ድርጊት ላይ ባተኮረ ፣ የበደለን አካል “እየተበላሉ በመቀደስ” አስቀያሚ ፉከራ ሳይሆን በሰለጠነና ፍትህን በሚያስተምር አኳኋን በመሞገትና በመቃወም መራመድ አዋቂነት ነው ። በደልን ተፀይፎ ተበዳዩን (ህዝብን) በመሪነት የተቀላቀለውን ደግሞ ወደ ፍፁምነት (አምልኮ) የተጠጋ ሙገሳ መለገስና ልክ በሌለው ጎሮ ቡድኖችን ማጅብ ሳይሆን ከተገቢው ድጋፍና አክብሮት ጋር ገንቢ የሆነ ሂሳዊ አስተያየት በመለገስ እንድንራመድ ግድ ከሚለን ወቅትና ሁኔታ ላይ መሆናችን ከምር ልብ ልንለው ይገባል ።
ለዚህ ነው አስቀያሚ የአፋር ፖለቲካ ታሪክ ትርጉም ባለው አኳኋን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ዘግተንና ለታሪክ መዘክርነት አስቀምጠን የታሪክ ባለቤት በሆነው የህዝብ እና ዱኮ ሂና ፣ ያገባናል በሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች (ሰብሰቦች) ነፃና የተሟላ ተሳትፎ ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የሚያሸጋግር ድልድይ መዘርጋት ፍፁም አስፈላጊ የሚሆነው።
“ግንቡን አፍርሰን ድልድዩን እንዘረጋለን” የሚለው አስቸጋሪው ፈተና ያለው ወደ ዝርዝር የአተገባበር ሥራ ስንገባ ነው ። የጥላቻንና የጎሳ የቡድን ስብስብ ግንብ ማፍረስ ቀላል ባይሆንም ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊሥርዓት የሚያሸጋግረውን ድልድይ መዘርጋት ግን የበለጠ ፈታኝ በመሆኑ ስፋትና ጥልቀት ያለው የፖለቲካ ሥራ ይጠይቃል ።

“ለውጡ አግላይ ስይሆን ማነኛውምንም መሳተፍ የሚፈልግ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅት (ስብስብ) ተቀብለን እያነጋገርን ለማሳተፍ ዝግጁዎች በመሆን በዚሁ መሠረት እየመጣችሁ ተደመሩ” የሚለው ጥሪ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ ታሪካዊ የሆነ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ለማድረግ ለምናደርገው ቅድመ ዝግጅት ( ሽግግር) በፍፁም የሚመጥን በተግባር የመሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የሚያሳስበን ከሆነ ለ27 ዓመት የመከራና የውርደት ምንጭ ሆኖ የዘለቀው ሥርዓተ አብዴፓ እንደ ሥርዓት በቀጠለበትና የተወሰኑ ከፍተኛ አባሎቹ በአንፃራዊ መልኩ የሚያበረታታ የአስተሳሰብና የአሠራር ልዩነት አሳይተው ወደ መሪነቱ መንበር ስለመጡና ለስሜት የሚጥሙ ፖለቲካዊና ሞራላዊ ንግግሮችን ስለአስደመጡን ፊደል ያልቆጠረው የዋህ የአፋር ህዝብ ብቻ ሳይሆን በእውቀትና በልምድ መጥቂያለሁ የሚለው የህብረተሰብ ክፍልም “ከእነዚህ መላእክተ ለውጥ ፖለቲከኞች ውጭ ሌላ ፖለቲከኛ ማየትና መስማት አልፈልግም” የሚል አንድምታ ያለው አስተሳሰብ (አመለካከት) ሰለባ የመሆኑ ነገር ከምር ሊያሳስበን ይገባል ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በእርግጥ ገና ጀመርን እንጅ ገና የሆነብን ባለፉት አያሌ ዓመታት ከኖርንበት ሁለንተናዊ የሰቆቃ ህይውት ጋር በንፅፅር እያየነው እንደሆን እረዳለሁ ። በጅምሩም ቢሆን የደስታን ስሜት ከንቁ ተሳትፎ (ድጋፍ) ጋር መግለፅ አያስፈልግም የሚል የደንቁርና እና የጨለምተኝነት እይታ (አመለካከት) የለኝም። እያልኩ ያለሁት ደስታችንና ድጋፋችን ስንገልፅ ያለንበትን መልካም አጋጣሚና ፈታኝ ሁኔታ መድረስ ከምንፈልግበት መዳረሻ ጋር ባገናዘበና እሱንም
አብዴፓ ለበርካታ ዓመታት በንቃት የተሳተፉበት እና በለውጥ አራማጅነት ቢሆንም አሁንም የሚመሩት ድርጅትና መንግሥት ለእኩይ የፖለቲካ ዓላማው ሲል እንደአሸን የፈለፈላችውን የጎሳና የመንደር የፖለቲካ ድርጅቶች ወደ አዲስ ነገር ሲነግሩን እኛም አብረን እንድንገረምና እንደቀላል ነገር እውነትም ለውጥ ነው የሚል የቂልነት የፖለቲካ ፍርድ እንድንሰጥ የጠበቁም ይመስላል። “በእኔ አሸጋጋሪነት አሻግራችኋለሁና የሽግግር መንግሥት አስፈላጊነትን እርሱትና ተደመሩ” ሲሉ ለምን ? እንዴት ? በማነማን ወሳኝነትና ተሳትፎ ? ብለን ሳንጠይቅ መደመሩን አሜን ብለን እንድንቀበል የሚጠብቁም ይመስላል ። እንዲህ አይነቱ አቀራረብ ብዙም የሚያራምድ አይመስለኝም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹

የተሳሳተ የፖለቲካ አስተሳሰብን ወይም እምነትን አስወግዶ ገሃዱን የፖለቲካ ዓለም ፈልጎ ማግኘትና በአግባቡ መረዳትን ግድ ይላል ። በአሁኑ ወቅት የክልላችን የማያወላዳው የፖለቲካ እውነታ ለዘመናት በምንም አይነት ዋጋ የማይተመን መስዋዕትነት የተከፈለበትን የለውጥ ሂደት ለትክክለኛ ግቡ የማብቃት ወይም ባለው ሥርዓት ሥር በሚካሄድ የማስተካከያ ለውጥ (reformism) የምትገኘዋን ጥቅም ተቀብሎ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን እየናፈቁ የመኖር ጥያቄ ነው ። መኖር ከተባለ ።
ልክ በሌለው የስሜታዊነት ፈረስ የመጋለባችን ችግር እንዚህን ሁለት የለውጥ አካሄዶችና ግቦች በተመለከተ ያለብን የተሳሳተ አስተሳሰብ እያደር እንደመሻሻል እየባሰብን በመሄዱ ትክክለኛውንና ዘላቂውን የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግብ አውቀንም ሆነ ሳናውቀው መኖሩንም የረሳነው ይመስላል ። ይህ ደግሞ መሪዎችን ከማሞገስ (እንደማምለክም ይቃጣናል) አልፈን የለውጡ እንቅስቃሴ ግብ የአብዴፓን ሥርዓት ማሻሻል ነው ወይስ መሠረታዊ የሥርዓት ለውጥ ? የለውጡ አራማጅ መሪዎቸ በድፍረት ለውጡን እንደተቀላቀሉ ሁሉ የበሰበሰ ሥርዓታቸው ተወግዶ በሽግግር (transition) ፖለቲካ አግባብ ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የመግባቱን ሂደት ለመቀበልና ተገቢ ድርሻቸውን ለመወጣት በአስተሳሰበም ሆነ በድርጊት ምን ያህል ዝግጁ ናቸው? ከሆነስ ምን ሊያደርጉ አስበዋል ? ብለን እንዳንጠይቅና ግፊት እንዳናደርግ አሉታዊ ተፅዕኖ አሳድሮብናል ።
ለዚህ ነው የጥያቄዎቻችን ሁሉ እናት (the mother of all our questions) እጅግ አያሌ መስዋዕትነት የተከፈለበት ህዝባዊ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግቡ (goal) መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ የሥርዓት ለውጥ እንጅ ሩብ ምዕተ ዓመት ሙሉ የመከራና የውርደት ቀንበር አሸክሞን የዘለቀውን ሥርዓት የማደስ ወይም የማሻሻል ለውጥን (reformismን) እንኳን መቀበል ማሰብም አይቻልም የሚል መሆን ያለበት።
የሩብ ምዕተ ዓመቱ የመከራና የውርደት ሥርዓት ተወግዶ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ አዲስ የፖለቲካ ሥርዓትን እውን ወደ እሚያደርገው የሽግግር ሂደት ለመግባት የሚያስችለውን ሥራ ጊዜ ሳያባክኑ መጀመርና ዝግጁ ማድረግ የግድ ነው ። የፖለቲካ ተቀዋሚ ድርጅቶችን ሁሉ ለፖለቲካ አመችነት ( political convenience) ሲባል “ጥሪ አቅርበናል” ማለት የትም አያደርስም ። ጥሪውን ተቀብለው ቢቀርቡም የሚያሳድሩት ተፅዕኖ ጉልህ አይደለም ወይም ጨርሶ ደካማ ነው ተብለው የሚታሰቡትን ደግሞ በክብር ከመቀበልና በየቢሮው ተቀብሎ በወቅታዊ ክስተቶች ላይ ሃሳብን ከመስጠትና ከመቀበል የዘለለ ተግባራዊ እርምጃን ጊዜ ሳያባክኑና ሰበብ ሳየደረድሩ ተግባራዊ ማድረግን የምንገኝበት ሁኔታ ግድ ይላል ።
🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸

የተሃድሶ ወይም የማሻሻያ ፕሮግራም (reformism) የፖለቲካ ጨዋታ በጭራሽ የትግሉ መዳረሻ (ግብ) አልነበረም ። አይደለምም ። መሆንም የለበትም ። ከነእኩይ አስተሳሰቡና ተግባሩ ያረጀው የት-አዴ ሥርዓት ጨርሶ ሳይወገድ ወይም የሚወገድበት ሁኔታ በአንድ ወይም በሌላ መንገድ ሳይመቻች ከልክ ያለፈ “ የለውጥ ጎሮ ወሸባዬ” ማስተጋባት ጊዜያዊ ስሜትን ከማርካት አያልፍም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ከዚሁ ገዥ ቡድን የተለየ የመፍትሄ ሃሳብና መንገድ ይዘው የተነሱ ፖለቲከኞች ለውጡን በመሪነት ስለተቀላቀሉ እና በአንፃራዊ እይታ የሹም ሺር ቢያደርጉም “ የገዥውን ቡድን ሥርዓት ነቅሎ ማስወገድ ሳያስፈልግ በለውጥ ጠበል አጥምቆ ወይም አስጠምቆ ” ወደ አዲስና እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መለወጥ ይቻላል የሚል ነፃነትና ፍትህ ናፋቂ ከሌ የዋህ ነው መለት ነው ግን የሚያስብ ሰው የሚኖር አይመስለኝም።

🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇵🇸
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የአንድ ህዝብ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ስኬታማነት ዕውን የሚሆነው የእራሱ የሆነ እና በግልፅና በማይናወጥ መርህ ላይ የቆመ ስትራቴጅና ግብ ሲኖረው ብቻ ነው ። የህዝባዊው ተጋድሎ ምክንያት ( cause) የነፃነት ፣የፍትህ ፣ የሰብአዊ መብት/ክብር ፣ የዜግነት መብት ፣ የሰላም እና ኑሮን አሸንፎ የመኖር እድል እጦት ነው ። የዚህ እጅግ አስከፊ ማህበረሰባዊ ቀውስ ምንጩ (root cause) ደግሞ የማህበረሰቡ አባል የሆኑ አምባገነን ቡድኖች ወይም ግለሰቦች የሚዘረጉትና የሚቆጣጠሩት ፖለቲካዊ ፣ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሥርዓት ነው ።

እናም የህዝባዊው ተጋድሎ ግብ (goal) ይህን የአምባገነኖች የሰቆቃና የውርደት ሥርዓት አስወግዶ ለሁሉም ዜጋ የሚበጅ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት በመመሥረት ነፃነትን ፣ፍትህን፣ ሰብአዊ መብትን/ክብርን ፣ እኩልነትን ፣ ዘላቂ ሰላምንና ብልፅግናን ማረጋገጥ ነው ። አዎ! የዚህ ህዝባዊ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ መድረሻ (ግብ) በአይነትም ሆነ በይዘት የህዝብ እውነተኛ ለውጥ (transformational change) የሚረጋገጥበት ዴሞክራሲዊ ሥርዓትን እውን ማድረግ እንጅ በነበረው ሥርዓት ማዕቀፍ ሥር ለውጥ ወይም ማሻሻያ
(reformism ) የማካሄድ ወይም የማድረግ ጉዳይ አይደለም ። መሆንም የለበትም።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የለውጡ እንቅስቃሴ ዋናው ተልኮ (ግብ) እውነተኛና ትውልድ ተሻጋሪ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ማድረግ ነው ወይስ አብዴፓን የበላይነት በሚመራ ጥልቅ የማሻሻያ ፕሮግራም (reformism) የሚከናወኑ የለውጥ ትሩፋቶችን መቀራመት ነው? ብሎ መጠየቅ ግን ከቶውንም ሊታለፍ የሚችል አይደለም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የአፋር ህዝብ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግብ የአብዴፓን የመከራና የውርደት ሥርዓት አስወግዶ የሁሉንም የፖለቲካ ኅይል (ድርጅት) አመለካከትና አቋም በትእግሥትና በጥበብ በሚያስተናግድ አኳኋንና የህብረተሰቡን ፊላጎት እውን በሚያደርግ የመሸጋገሪያ ሥርዓት ወደ ዘላቂውና ታሪካዊው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና የማያቋርጥ ግንባታ መሸጋገር ነው።
ይህን መልካም እድል ወደ መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ የሥርዓት ለውጥ ትክክለኛ አቅጣጫና ግብ ለመወሰድ ከምንም በፊት ለአፋር ህዝብ ጉዳይ ቅድሚያ የመስጠት ሃላፊነትና ግዴታ አለብን የሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች በነፃነትና በእኩልነት የሚሳተፉበት ለውጥ ማድረግ የግድ ይላል።

በእውነት ስለእውነት እየተነጋገርን ከሆነ “እመኑኝ እኔ
ለውጥ ፈላጊ ነኝ ” የሚለው ለ27 አመት ዙፋን ለይ ሁኖ የምደሰኩር ከቅንነት የመጣ ነው ብሎ መቀበል የሚቻል ቢሆን ወደ መሬት ሲወርድ ግን ብዙም የሚያራምድ አይደለም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
እናም የሚበጀው በተስፋና በሥጋት መካከል ያለውን የለውጥ ጅማሮ “እኔና ድርጅቴ ከሥጋት ወደ
አስተማማኝ የተስፋ ዓለም እያሸጋገርነው ነውና
እየተደመራችሁ አግዙን” በሚል ፖለቲካ ጨዋታ በፍፁም እውን ማድረግ አይቻልም ። ቢሞከርም እንኳ ታጥቦ ጭቃነትን አያስቀርም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
በመሆኑም ዘላቂውንና አስተማማኙን መንገድ ሁሉም ባለድርሻና ያገባናል የሚሉ አካላት ተከራክረውና መክረው በሚበጀው ላይ በመስማማት ወደ እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሚያሸጋግረውን ድልድይ ሊዘረጉት ይገባል ። ይኸ በደፈናው የእንደመር (የእንጨመር) ቋንቋ አሁን ላለንበት እጅግ ግዙፍና ውስብስብ ለሆነ የጎሳ እና የቡድን ሹኪቻ መሳሳብ ይቅርና በኋላ እንገነበዋለን ለምንለው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትም ብዙም የሚያስኬድ አይደለም ።

ጨርሻለሁ ።ጨርሻለሁ ።ጨርሻለሁ ።ጨርሻለሁ ።
ጨርሻለሁ ። ጨርሻለሁ ።ጨርሻለሁ ።ጨርሻለሁ ።

*Inxica iyyaanam
*iyya canxoowaw
*Anke Maa disse
*woo yanguli wassaaka
*Atu kah abtanna
*Taway kah intannah
*Dumah iyyeenihih
*ku abto ceelisak
*ku kas koo sadah

ነቶቻችንውበታችን የሚሆኑት ስናስተናግዳቸው ብቻ ነው፤
አለበለዚያ ያወዛግቡናል ። ዩሱፍ ያሲን (አርቲክል 2012)
1. የማንነት ጥያቄዎች በየፈርጁና በየመልኩ
እገሌ የሚባል ስብስብ ለመንግሥት ምክር ቤት የማንነት ጥያቄ
አቀረበ። እገሌ የሚባለው ደግሞ በዚህ ክልል ሳይሆን በዚኛው ክልል
ልካለል አለ። ሌላው እኛ መታወቂያ መለያ አጠራሬ ይህ ነው እንጂ
ይህኛው አይደለም። አንደኛው ብሔረሰብ ልዩ ዞን (ኮንሶ) ሌለኛው
ክልል (ሲዳማ) ይሰጠኝ የሚል ጥያቄ አቀረበ። ስብስቦች የማንነት
ጥያቄያቸው በሕገ መንግሥት መሠረት ለመንግሥት ምክር ቤት
አቀረቡ ሲባል እንሰማለን። ይህንን ጥያቄ ያቀረቡ የቅማነት፣ የቁጫ፣
የወልቃይት፣ የዱቤ ብሔረሰብ አባላት ተገደሉ፣ ታሠሩ፣ ተቀጡ፣ ወዘተ
ሲባል እንሰማለን። ገሚሱ የማነት ጥያቄ ቀላል መልስ አለው።
ገሚሱ ቀላል መልስ የለውም።
ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች መልስና መፍትሔ
የሚጠበቀው አንዳንዴ ጊዜ ከመንግሥት አካል (የመንግሥት ምክር
ቤት፣ ክልል) ነው። በሌላ ጊዜ በባለጉዳዩ ስብስብ እንዲወሰን
ይፈለጋል፣ ይደረጋልም። አንዳንድ ጊዜ ችግሩ ማኅበራዊ በስብስቦች
መካከል ነው። ሌላ ጊዜ በመንግሥት አካልና ስብስቦች መሃል ነው።
የዛሬ 8 ወር ጀምሮ በኦሮሞ ክልል፣ ሰሞኑን ደግሞ በጎንደር
መሳሳቦች መንስኤቸው ማንነት ነው ተብሏል። ማንነት በሀገሪቷ ባሉት
ባለድርሻ ስብስቦች ቀጣይ አብሮነት ብቻ ሳይሆን ለቀጣይ
ሕልውናዋም ጭምር ከሁሉም ችግሮች በላይ ተፈታታኙ በታኝ
ተግዳሮት የጋረጠ ጉዳይ የሆነ ነው። ይህም ከቀርብ ጊዜው ወዲህ
እኛ ብቻ ሳንሆነ የገዢው ፓርቲ ወገን የነበሩ የቀድሞ ጀኔራሎችም
ጭምር እያሳሳባቸው መጥቷል። ሁሉም የማንነት ነክ ጥያቄዎች
ተመሳሳይ ይዘትም ሆነ ቅርጽ የላቸውም። በመዛኙ በማንነት ዙርያና
ሳቢያ የተነሱ ጥያቄዎችና ያስከተሉ ውዝግብ ዥንጉርጉር ቢሆንም
ቅሉ አብዛኛዎቹ ያነታርካሉ። አልፎ ተርፎ ያወዛግባሉ። አንዳንድ ጊዜም
ጦር ያማዝዛሉ። ለምን?
2. ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን ያነታርኩናል?
የዛሬ ስንት ዓመት ያውም መልስ ያላገኘ የማንነት ጥያቄ የለም
ከተባለ ጊዜ በኋላ። 50 ዓመት ዋልልኝ መኮነን የተባለ የፖለቲካል
ሳይንስ ተማሪ ሰመ ጥሪው አርቲክል ከጻፈ በኋላ። 23 ዓመት ሀገሪቱ
ብሔር፣ ብሔረሰቦች ጥያቄ መልስ የሰጠ ሕገ መንግሥት ከተረቀቀ
በኋላ። ታዲያ ስብስቦች ለምን ይወዛገባሉ? ስብስቦች እርስ በርስ
ይጋጫሉ፣ ከመንግሥት ጋር ያጋጫሉ። ድሮ አፋርና ኢሣ በውኃና
ግጦሽ ይጋጫሉ ይባል ነበር። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገበኛል
ጥያቄዎች ብቻ አይደሉም። የሥልጣን፣ የሃብትና የተጽእኖ ማሳረፍ
ዙሪያ የሚደረጉ ናቸው። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገባኛል ጥያቄዎች
ብቻ አይደሉም። ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን
ያነታርኩናል? ጥያቄን ከመመለሳችን በፊት በቅድሚያ ማንነት
ምንድነው የሚትለዋን ጥያቄ ባጭሩ ለመቃኘት ቢንሞክርስ!
3. ለመሆኑ፣ ማንነት ምንድነው?
በቀላሉ አማርኛ በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት መገለጫ
ነው። መለያ ነው፣ ካንድ ስብስብ አባለት ጋር የምገለጸው ልዩነት፣
ከሌላው ስብስብ አባለት ጋር አለን የሚንለው አንድነትና ወገንተኛነት
መሠረት ያደረገ ወገንተኛነት ነው። ማንነት፣ ባጭሩ አንድ ስብስብ
እሱን ከሌሎቹ ስብስቦች የሚለዩትን መታዋቂያ መለያዎቼ ናቸው
በሚላቸው ተጋሪዮሾች (COMMONNESS) ላይ ተሞርኩዞ
ወገንተኛነት የመፍጠር ክንዋኔ ነው። ሥልጤ ፣ ሥልጤ እንጂ ፣ ጉራጌ
አይደለም። ወልቃይት ጠገዴ አማራ እንጂ ትግራዊ አይደለም። የለም
ወልቃይት ትግራዊ ስለሆነ በትግራይ ክልል ውስጥ መካለል አለበት።
ቁጫ፣ ቁጫ እንጂ ጋሙም፣ ጎፋም፣ ወላይታም አይደለም። ኦሮሞ
ሀገሩ ኦሮሚያ እንጂ፣ ኢትዮጵያ አይደለም። ማንነት (identity)
በቀላሉ አማርኛ የመለያ መታወቂያ ሊባል ይችላል። “እነሱ” እና “እኛ”
ተባብለው “እኛን” “ከእነሱ” በሚለያቸው ተጋርዮሾች መግለጫዎች
ፈልገውና ላንዱ ወገን ወገንተኛት መፍጠር ነው። በሌላ በኩል “
የሌላኛውን” (The other) ዝምድና መካድ ብቻ ሳይሆን ከእሱ ጋር
መፋጠጥ ነው። ገሚሱ ማንነቴ ይታወቅ (እውቂያ ይሰጠው?) ነው
ጥያቄው፣ ገሚሱ ደግሞ በዚህ እውቂያ መሠረት ራሴን በራሴ
የማስተዳድርበት የራሴ ወረዳ፣ ዞን፣ ክልል ይሰጠኝ ይላል። ሌላው
በኢትዮጵያ ውስጥ ባንድነት እንኑር ወይስ ለእየብቻቻን የራሴ ጎጆ
እንቀልስ ባዮች ደግሞ አሉ። ሌላው በተለያዩ ምክንያቶች አብረን
መኖር ስለማንችል የራሳችን መንግሥት እንመሥረት ብሎ ይነሳል፣
ይቀሰቅሳል። ይህ ስሜት ወደ ኢዶሎጂ ብሎም ወደ እንቅስቃሴ
ያድጋል። ባንድ ላይ ብሔረተኛነት የሚሰኘው ይህው ስሜት፣
ኢድዮሎጂና እንቅስቃሴ ቢባል ያስኬዳል እንደዚህ ናቸው ማለት
ይቻላል። እነዚህና እነዚህ የመሳሰሉ ርእሰ ጉዳዮች ስብስቦችን
ያነታርካሉ፣ ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎ አቧድነው፣ ጎራ
አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል። ዛሬ በጎንደር የምንመለከተው
አተረማማሽ ሆኔታ መንስኤቸው ማንነትና ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ
ጥያቄዎች ናቸው።
የሰው ልጅ ስብስቦች እንጋራለን የሚሉትን የማንነት መገለጫዎች
መሠረት አድርገው የሚፈጥሩት የወገንተኛነት መገለጫዎች በርካታ
ናቸው። እዚህ ለመዘርዘር ያስቸግራል። ሁሉ ግን ባንድ ሚዛን
የሚመዘኑም አይደሉም። ሚዛን የሚደፉ አሉ። ሚዛን የማደይፉ
ተጋሪዮሾች ይኖራሉ። የሰው ልጆች ስብስቦችን መቧደን መነሻ
በማድረግ በመካከላቸው የሚፈጠረው አለመግባባት ፈረጀ ብዙ።
በተለያዩ ርእስ ግዳዮች ይጋጫሉ። አንዳንዱ ተጋሪዮሾቹ ከሌሎቹ
ይበልጥ ወሳኝ ናቸው። ይበልጥኑም ያወዛግባሉ። የዘር ወይም ያንድ
ቋንቋ ስብስብ ወይም ያንድ እምነት ወገንተኛት ላይ የተመሰረተው
“እኛ” እና “እነሱ” ተሰናኝተው መቧደን ነው እንግዲህ የዓለማችንን
ህዝቦች የሚያነታርከው ፤የሚራኩተውና አልፎ ተርፎ ጦር እያማዘዘ
የሚያገዳድለው። ገና ዓላማችን ያወዛግባሉ የተባሉትም እነዚሁ ሁለቱ
አናቋሪ የማንነት መግለጫዎች ናቸው።
4 መቧደንና ውዝግብ
• ማንነት በልዩነቶቻን ላይ የተመሠረት ወገንነተኛነት ነው እስከተባለ
ድረስ፣ ልዩነቶቻችን ማስተናገድና ማስተዳደር እስካልቻልን ድረስ
ያወዛግቡናል። ይህ ውዝግብ ነው ለቁሩቁሱ ምክንያት። ሰለዚህ
ማህበራዊ ስብስቦች በቡደን ቡደን መቧደናቸው አይደለም ወደ
ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ ወይም በጊዜው ተፃራሪ
የሚመስላቸው ግቦችን በየፊናቸው ለመምታት ወይም ለማሳካት
ማለማቸው እንጂ። ይህ ድርጊት ነው እንግዲህ ውዝግብ
የሚሰኘው። የውዝግብ (Conflict) አጥኚዎች፣ ውዝግብ ”ሁለት
ወይም ከዚያ በለይ የሆኑት ወገኖች ተፃራሪ ሆነው የሚታያቸውን
ዓላማዎች አንግበው አንዱ የሌላው ዓላማ ግብ መምታት
እንዳይይሳካ የማድረግ ክንዋኔ ነው” ይሉናል። በግለሰቦች መካከል
በነጠላ ማንነታቸው የሚነሱትን አለመግባባቶች ለጊዜው ከዚህ
ውጭ እናድርጋቸውና ሌላውን እንመልከት። ሰዎች ሕወታቸውን
ሲመሩ የተለያዩ ግቦች አንገበው እንደሚንቀሳቀሱ ይታወቃል። በዚያኑ
መጠን ተፃራሪ የሚመስሉ ፍላጎት ፤ ዓላማ ፤ ጥቅምና አመለካከቶችን
ያራምዳሉ። እነዚሁ ሌሎቹ ካነገቡትና ከሚያራምዱት ሳይጣጣሙና
የተቃረኑ ሲመስሏቸው ይሻኮታሉ፤ይሯኮታሉ፤ይቆራቆሳሉ። ባጭሩ ጠብ
ይፈጥራሉ። ባንድ ዓላማና ፍላጎት ተፃርረው ጎራ ላይተው ሁለቱም
የራሳቸውን ዓላማ ለማሳካትና በዚያኑ መጠን የሌለኛውን ዓለማ
ስኬት ለማደናቀፍ አልፎ ተርፎ ወድቅ ለማድረግ በየፊናቸው
ይፍጨረጨራሉ። በዚያኑ ወቅት ዓላማዎቹ ተፃራሪ ሰለሆኑ ወይም
ለግቡ አንጋቢዎች ተፃራሪ ዓላማዎቻቸን ማጣጣም የማይ

ቻል ሆነው
ሰለሚታዩዋቸው የግድ ጎራ ይለያሉ። ይፋጠጣሉ። ደረጃው ይለያያል
እንጂ ለውዝግብ ተመራማሪዎቹ ከቤተሰብ አለመግባባት እስከ
ሶማሊያው ዓይነቱ አመሰቃቃይ እርስ በእርስ ጦርነት የመሳሰሉት
ቁሩቁሶች ሁላ በውዝግብ ውስጥ ነው የሚጠቃለሉት። ሰለዚህ
በቡድን ቡድን መቧደኑ አይደለም ወደ ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ
ወይም ተፃራሪ የሚመስላቸው ግቦችን ለመምታት ማለማቸው እንጂ።
በመካከላቸው “ውዝግብ” ተፈጠረ የምንለው ይህው አለመግባባትና
አለመጣጣም ሲከር ነው።
• የማንነት ፖለቲካ መሠረቱ እነዚህን ልዩነቶቻችንን መሠረት አድርጎ
ወገን ለይቶ መደራጀትና አንዱ ከእነሱ የተለየውንና “ሌላው”
ከተሰኘው ጋር ተፃርሮ መፋጠጥ ነው። አንዳንድ ጊዜም በጦር ሜዳ
መግጠም ነው። ያን ጊዜ ልዩነቶቻችን ጌጦቶቻችን ሳይሆኑ የጠብ
መነሾ ሆነው ቁጭ ይሉና ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎም
አቧድነው፣ ጎራ አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል።
• ልዩነቶቻችን ጌጦቻችን ናቸው ከሚለው መፈክር አሸጋግረን
ልዩነቶቻችንን ማስተናገድና ማስተዳደር አልቻልንበትም፣ በረዥሙ
ታሪካችን። እስካሁን አላወቅንበትም ማለት ሳይሻል አይቀርም። እነሱን
ከማስተናገድና ማኔጅ ከማድረግ ይልቅ ልዩነቶቻችን ከእነጭራሹ
መካዱ ይቀናናል። እኛ አንድ ነን፤ የምን ልዩነት አመጣችሁብን ደግሞ
ማለቱን የምናዘወትርም አልጣፋንም። በእኛ መካከል ልዩነት
የሚፈጥሩት የውጭ ጠላቶቻችን ናቸው በማለት በሌላው ላይ
ማላከኩን የምንመርጥበት ጊዜም አለ ። ጉራማይሌነታችን
ከእነአካቴው ሽምጥጥ አድርጎ መካድም ብቻ ሳይሆን በጉልበት
እንዲወገዱ መጣሩ ሌለኛው አደገኛ አካሄድ ነው። በርካታ አብነቶችን
መጠቀስ ይቻላል። ከረዥሙ ታሪክችን በግድ አንድ የማድረግ
ሙከራዎች ውስጥ ሁለት አብነቶች ብቻ እንመልከት። በመንግሥታዊ
ሥልጣን የተደረጉ እምነትን በጉልበት አንድ የማድረግ ሙከራዎች።
መላው የሀገሪቷ ህዝብ በኃይማኖት አንድ ማድረጉ በኢማም አሕመድ
ግራኝ በ1529/1543 ተሞክሮዋል። የዛሬ 480 ገደማ። ብዙ ጥፋት
አደረሰ እንጂ የሀገሪቷን ህዝብ ማስለም ወይም በግድ ሙስሊም
እንዲሆን የተደረገው ሙከራ አልተሳካም። በ1877 በቦሩ ሜዳ አፄ
ዮሃንስ ሙስሊሞችን በሙሉ ክርስቲያን ሁኑ ወይም “ክስትኑ” ብለው
በንጉሣዊ አዋጅ ለማጥመቅ የተደረገው ሙካራም እንዲሁ
አልተሳካም። ዛሬ በግድ አንድ እንድርግ ብሎ የሚነሳ ወገን ባይኖርም
ማስተናገድ ተሳክቶልናል ማለትም በፍጹም አይቻልም።
ባንድ መንግሥት ሥር ለመተዳደር ከወሰኑ በኋላም ቢሆን
መንግሥቱን በምን መልክ እናደራጅ ጥያቄ ብሔረሰቦችን ያነጋግራል።
ባንድ ሀገር አብርን ለመኖር ብንወሰን አሁንም የወደፊቱ አብሮነታችን
በምን መልኩ ይደረጅ በሚለው ሃሳብ ላይም የሁሉም ስምምነት
ያስፈልጋል ። የተወሰነው ክፍል የራሴ እድል በራሴ ልወስን ካለ
አስቸጋሪ ሆኔታ ይፈጠራል። ያለፉ የታሪክ ስህተቶቻችን የወደፊቱ
አብሮነታችን አይታሰቤ አድርጎታል ከተባለም ለዚህ ችግር መፍትሔ
እንደሚያስፈልግ ከሀገራችን ተሞክሮ መገነዘብ አይገድም። አስቸጋሪ
ነው አልኩኝ እንጂ መፍትሔ የለውም ማለቴ አይደለም። ጉዳዩ
አስቸጋሪና የተወሳሰበ የሚሆነው ግን አንዳንድ ስብስቦች በአብሮነት
መኖሩን አሻፈረን ብለው የራስ መንግሥት መመሥረት አመለካከትና
እቅድ መንደፍ ሲጀመሩ ብሔረተኛነት ሥር እየሰደደ መጣ እንላለን።
ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
5. ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
አንድ ስብስብ የራሴ ናቸው የሚላቸውን አባላት ባንድ መንግሥት
አሃድ ወይም ትድድር ሥር እንዲጠቃለሉት ምኞቱን ተግባራዊ
ለማድረግ የሚያደረገው እንቅስቃሴ መግላጫ ተደረጎ እስከ ተወሰደ
ድረስ ከፖለቲካዊ ክውን ወይም አሃድ ውጭ ከቶ ሊታሰብ
አይችልም። ብሔርተኛነት ከመንግሥት ውጭ ሊታይ አይችልም።
በዚህ ጽሑፍ በዚህ አግባብ ነው እየተጠቀምኩበት ያለሁት።
ከመንግሥት ወይም ከብሔር ማዕቀፍ ውጭ ብሔርተኛትን ማሰቡ
አስቸጋሪ የሚያደረገው ይህ ይመስልኛል። በሌላ በኩል፣ በማንነቱ
ወገንተኛት የተደራጀ ኃይል ሁሉ የራሱን መንግሥት ወደ መመሥረቱ
አያመራም። ከላይ በሥልጤ ብሔረሰብ ምሳሌነት የተመለከትነው
ወገንተኛነት ዓላማውና ግቡ ሥልጤን ከኢትዮጵያ ገንጥሎ የራሱን
መንግሥት ወይም ፖለቲካዊ አሃድ የመስረት ግብና ዓላማ
አልነበረውም። የለውምም። የተወሰኑ ብሔረሰቦች ከራሳቸው ጋር
ለተያያዙ የአስተዳደር ጥያቄዎችና ችግሮች እልባት እንዲያገኙላቸው
መፈለጋቸው እንደተጠበቀ ሆኖ። ብሔርተኝነት እንደ ማንነት ማደራጃ፤
ብሔርተኛነት እንደ ስሜት ፤ብሔርተኛነት እንደ እንቅስቃሴና
ብሔርተኛት እንደ ኢድዮሎጂ በብዙ ትርጉም፤ፊቺና ደርዝ ያለው
ማስገንዘቢያ ንባበ ቃል ነው። ወደዚያ ዝርዝር እዚህ ላይ አንገባም።
6. የአብሮነት መፍትሔ ፍለጋ
• ማንነት በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት ነው ከተባለ፣
ልዩነቶቻችን ማስተናገድ ካልቻን ያለጥርጥር ያወዛግቡናል። የግድ
የአብሮነታችን መሠረት በመሆኑ የመንግሥት አደረጃጀት አማኻኝነት
አኗኗሪ ቀመር እንሻለን የምንለው ለዚህ ነው። ያልተማከለ ፌዴራላዊ
ሥርዓትም የተመረጠውም ለዚሁ ነው። ከላይ የተመለከትናቸው
በማንነት ዙሪያ ያጠነጠኑ ጥያቄዎች መልስ ማገኘት ይኖርባቸዋል፣
ከማንነት እውቂያ ጀምሮ፣ አከላለል፣ ራሳቸው በራሳቸው
የሚያስተዳድሩበት አሃድ ደረጃ፣ በራሳቸው ጉዳዮች ላይ የመወሰን
ሥልጣንና ተግባራዊነቱን ይመለከተል። በተለይም ባልተማከለ
የመንግሥት አወቃቀር። የተዘረጋው ፌዴራላዊ ስርአት በተለያዩ
ምክንያቶች የተተለመለትን ግብ ማሳካት አልቻለም።
• የተወሰኑትን ለመጠቃቀስ፣
o የገዢው ፓርቲና መንግሥት የማንነት ጥያቄን እንድ አንደ
ማተረማመሻና የሥልጣን እድሜ ማራዘሚያ አድርጎ
መጠቀሙ፣
o በዚህና በሌሎች ተዛማጅ ምክንያቶች ፌዴራልዊ ሥርዓትን
በቅጡ ተግባራዊ ማድረግ አለመቻል፣
o የአከላለል ችግሮች
o የመልካም አስተዳደር ችግሮች
• እነዚህን ችግሮች መፍታት በራሱ በቂ ሊሆን አይችልም። ባጭሩ፣
ለነዚህ ያልተማከለ ፈዴራላዊ አወቃቀርን ለተበተቡ ችግሮች መፍትሔ
መፈለጉ ነው የሚያዋጣው። እንደገና ወደ ተማከለ አሠራር አስወግዶ
ከማዕከል ለመተዳደር ተቀባይነት በብዙዎቹ ዘንድ በግምት መግባት
አለበት ። ስለዚህ ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አውቃቀር እንጂ
ወደ አሃዳዊ አሰራር መመለሱ ከምንፈታው ችግር ይልቅ
የሚያወሳሰባቸው ችግሮች ያሳስባሉ።
እነዚህን ልዩነቶች ማስተናገድ ነው በተለይም በመንግሥት
መንግሥታዊ አወቃቀር አማካኝነት አኗኗሪ መፍትሔና ፎርሙላ
መፈለጉ የግድ ነው ። በአጠቃልይ ሁሉም ራሱን የሚመለከቱ
ጉዳዮችን በራሱና በዚያው በአካባቢው በራሱ በተመረጡ ወኪሎች
እንዲወሰኑለት ፍላጎት ይስተወላል። ይህ ደግሞ ያልተማከለ አሰራር
ነው። ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አወቃቀር አንዱ ቅርጽ
ደግሞ ፌዴሬሸን ነው። በዓለም ከ25 ሀገራት በላይ ፌዴራላዊ
አደረጃጀት አላቸው። በህዝብ ብዛት ሲሰላ ግን ከዓለማችን ህዝብ
አብዛኛው ክፍል የያዙ ናቸው። በሀገራችን ላለፉት 24 ዓመታት
የተሞከረው ፌዴራል ሥርዓት ዝርጋታ ግን ካላይ ከተመለከትነው
ጉድለቶች በተጨማሪ በበርካታ የአከላለል መፋለሶች የተተበተበ ሆኖ
ተገኝቷል። ስለዚህ ፌዴራል ሥርዓቱን ማወጅ በራሱ በቂ አይደልም።
7. ከማነቶች መራኮት እስከ አኗኗሪ ቀመር አብሮ መንደፍ
“ልዩነቶቻችን ውበቶቻችን ናቸው” የተሰኘው ውብ መፈክር ተግባራዊ
ለማድረግ ብቻ ሳይሆን ዲሞክራሲን በቅጡ ለመማማር በቅድሚያ
ልዩነቶችን መቀበል ይኖርብናል። “ሌላኛው መቀበል” የዲሞክራሲ
“ሀ፣ ሁ” ነው ይላሉ ጠበብቶቹ። ምክንያቱም የሌላውን ግለሰብ
ወይም ስብስብ ፖለቲካዊና ኃይማኖታዊ አመለካከት

መቀበል አብሮ
መኖር የግድ የሚለው ግዴታችን ነው ለማለት ያስደፍራል። በሌላ
በኩል፣ ሌላኛው አለመቀበልና አመለካከቶችን ማስተናገድ አለመቻል
ራሱ ልዩነቶች ካለመቀበል ጋር በቅርብ የተቆራኘ አካሄድና አመለካከት
ነው። ከታሪክም ከዛሬው ተጨባጭ እውነታ። እንዲያውም አብዛኛው
ችግሮቻችንም የሚመነጩት ከዚህ ጉድለት ነው ማለቱ የቀላል።
ዲሞክራሲ በመሠረቱ ከእኛ የተለየውን “የሌለኛውን” አመለካከት
መቀበል ወይም ማስተናገድ የመቻል አካሄድና አግባብ ነው እስከ
ተባለ ድረስ። የራስን ጉዳዩ በየደረጃው በራስ በተመረጡ አካላትና
ግለሰቦች ማከናወንንም ይጨምራል። የዲሞክራሲያዊ አግባብነቱ
መሠረትም ይህ ምርጫና ተጠያቂነት ነው።
8. ማጠቃለያ
በቅድሚያ ልዩነቶቻችንን አስተናግደን ማስተዳደር ስንችል ብቻ ነው
ለዜግነታዊ መንግሥት መሰረት የምንጥለው። እሱም ተግባራዊ
የሚሆነው ገባር ወይም ቅርንጫፍ ማንነቶችን በአስባሳቢ ማንነት
ማቀናጀት ስንችል ነው። የዜግነት መብት ማዕከል ያደረገ አሰባሳቢ
ማንነት ብቻ ነው እነዚያ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑትን
የቅርንጫፍ ማንነቶቻችንም ሁላ አዋህዶ ልያስተሳስረን ብቃት ያለው።
ኢትዮጵያ እንደ ሀገር፣ የኢትዮጵያውያን እንደ ህዝብ ባንድነት
የሚያኗኑረን ቀመር ካለም እሱ ነው። እጣ ፋንታችንም እሱ ነው።
ባጭሩ ተቻችሎ መኖር መሠረቱ ፤ማገሩና ግርግዳው እሱ ነው።
ላለፉት 25 ዓመታት በኢትዮጵያ የምንመለከታቸው የብሔረሰብና
የኃይማኖት አለመግባባቶች የገዢው ፓርቲ የራሱን የሥልጣን እድሜ
ማራዘሚያ አድርጎ የተከተላቸውን ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው መባሉ
የተወሰነ እውነተኛነት ያለው አባል ነው። በከፊል ገዢው ፓርቲ
የተከተለው አግላይ ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው። በሥልጣን ያለው
መንግሥት ሆን ብሎ ልዩነቶቻችን እንዲሰፉ ሲያደርግ ተመልከተናል።
የሚያለያዩን ጉዳዮች እንጂ የሚያስተሳስሩን ችላ ሲባሉ አይተናል።
ማንነት በመሠረቱ ልዩነት ነው ካልን ይህ ልዩነት የሚገለጽባትውን
ፖለቲካዊና አመለካከታዊ አብዛሕነት (DIVERSITY) መቀበልና
ማክበር ነው ቀዳሚው። ስለዚህ በልዩነት ላይ የተመሠረተ
ወገንተኛነት መኖሩን እስተቀበልን ድረስ መፍትሔው ይህንን ልዩነት
መቀበልና ማስተናገድ ነው። በተለይ በመንግሥት መዋቅር ላይ ያለን
ግንኙነት ማስተዳደር መቻል ነው። ስለዚህ “It is NOT our
differences that divide us. It is our INABILITY to
recognize, accept and celebrate those DIFFERENCES”
የምትለው አባባል የተለየ ትኩረትን የምትሻ ናት። ከሁሉም በላይ
እነዚህት ልዩነቶች ማስተናገድና ማስተዳደር ሊኖርብን ነው፣
በተለይም በመንግሥት አደረጃጀትና በምንዘረጋው አኗኗሪ ፎርሙላ
አማኻኝነት። መሠረቱ በየደረጃው ራሱን በራሱ የሚያስተዳድርበት
የአብላጫው ይሁንታ በምርጫ የታከለበት ዲሞክራሲያዊ አግባብት
ነው። የማንነት እውቂያ የሚያቀርቡ ስብስቦች ፣ እውቂያን ከተቀዳጁ
በኋላ በደረጃዎ ራሳቸውን በራሳቸው የሚያስተዳድሩበት አሃድ
(ክልል፣ ዞን፣ ልዩ ወረዳ … ወዘተ) ይጠይቃሉ። ለነዚህ መልስ
መስጠቱ ለብቻው ግን በቂ አይደለም።
እነዚያ ከላይ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑ ቅርንጫፍ ማንነቶችን
ሁሉ አዋህዶ ሊያስተሳስረን ብቃት ያለው የዜግነትን መብት ማዕከል
ያደረገ አሰባሳቢ ማንነት ነው። የሚያለያይ ሳይሆን የሚያስተሳስርና
የሚያሰባሰብ እንሻለን ማንም ይግዛ ማንም ገዢው የዜጋውን መብት
ሊጥስ የማይችልበት ሕጋዊና ተቋማዊ ዋስትናዎች የሚያረጋግጥ
አዲስ መንግሥት፣ በአዲስ መሠረቶች መገንባቱ ነው ቅድሚያችን
መሆን ያለበት። ዜግነታዊ መንግሥት የምንለው እነዚህ ሁሉ አጣምሮ
የያዘ አግባብና ሥርዓት ነው በማለት ንግግሬን እዚሁ ልቋጭ።
ከላይ የውይይት መንደርደሪያ ማጠንጠኛ ያደርግኳቸው ማንነት፤
ውዝግብ፤ ብሔረተኛነትና የመሳሰሉ ፅነሰ ሃሳቦችና ማስገንዘቢያ ንባበ
ቃሎች ባለ ብዙ ፊቺ፤ትርጉምና ፈረጅ እንደ ሆኑ አልሳትኩም። በአጭር
ደቂቃዎች ንግግር እነዚህ ጽንሰ ሃሳቦች ተዛምዶ፤ ተያያዥነትና
መወሳሰብ በሚገባ አብራራለሁ የሚል የተሳሳተ ግምት የለኝም።
በጥያቄና ውይይት ጊዜ ልንዳብራቸው እንሞክር!!
አመሰግናለሁ!!
ማስታወሻ፡- ይህ ጽሑፍ የኢትዮጵያውያን ፎረም በአውሮፓ፤
“ፌዴራሊዝም እና የብሔር ጥያቄ በኢትዮጵያ” በሚል ርዕስ ሐምሌ
22 ቀን 2008 ዓ.ም. ደን ሐግ በተሰኘችው የኔዘርላንድ ከተማ
ባዘጋጀው ኮንፈረንስ ላይ በአቶ ዩሱፍ ያሲን ለውይይት የቀረበ ነው።

Afar information centers

የመሪነት ቀውስ (Lየመሪነት ቀውስ (Leadership Crisis)
የአመራር ቀውስ እሚፈጠረው በመሪዎች ተፈጥሯዊ ባህሪና ፣ ወቅቱ በሚፈጥራቸው ችግሮች የተነሳ ነው ። ሌላው ደግሞ በመሪው መሀከልና በተከታዮቹ ወይም በሚመራው ህዝብ መሀከል መረዳዳት በማይኖርበት ጊዜ አለመግባባትና የተከታዮች ተቃውሞ እሚከተለው ። መሪዎች የህዝባቸውን ፍላጎት ወይም ላይረዱ የሚችሉበት ምክንያት ካለማወቅ ወይንም ፣ ከራስ ፍላጎት አንፃር ብቻ ከማየት ፣ ሊሆን ይችላል ። ነገር ግን የመሪነትን ቀውስ ከሚያስከትሉ ነገሮች ዋነኛው ተደርጎ ሊወስድ የሚችለው ይኀው ጉዳይ ነው ።
ከዚህ ጋር ተያይዞ እንዳለ አንድን ችግር መጀመሪያ ላይ ሲፈጠር መለየት ቢያስቸግርም ችግሩ ከታወቀ ግን መፍትሄው ቀላል ነው ። ይሁን እንጂ ውሎ አድሮ ግን አንድ ችግር ሲነሳ ካልታወቀ ውሎ አድሮ ችግሩ ቢደረስበትም መፍትሄው ግን የራቀ ነው ፣ ለመፍትሄ በዘገየበት ሰአት ነው ። በዚህ ወቅት ሁሉም ሰው ችግሩን ቢረዳውም መፍትሄውን ለማግኘት ግን ዘግይቷል ። ስለዚህ ሲጀመር ችግሮችን የመለየትና የማወቅ ለአንድ መሪ የኋላ ዘመን ስኬት ቁልፍ ከሆኑ ጉዳዮች አንዱና ዋነኛው ነው ።
ቀውስን በተመለከተ የተለያዩ አመለካከቶች አሉ ። አንዳንድ ጊዜ የመሪነት ቀውስ መከሰት ችግሮች ፈጠው እንዲወጡና መፍትሄን እንዲያገኙ ያደርጋል ብለው አንዳንድ ባለሙያዎች ይናገራሉ ፤ በሀገርኛው አባባል ካልደፈረሰ አይጠራም እንደማለት ሲሆን ፤ ኔቼም ቀውስ ሲፈጠር ነገሮች ፈጠው ይወጡና ችግሮች መፍትሄን ያገኛሉ ተብሎ ይታመናል ። ነገር ግን ይሄ ሊሆን የሚችለው መሪው መፍትሄን መስጠት ካልቻለ ለሚመራው ተቋም እንደ አማራጭ ሊሆን ይችላል ። ይህም ቢሆንም ግን መሪው የሚሞገሰው ቀውስን መፍታት በመቻሉ ነው እንጂ በቀውሱ ተሸንፎ ከአቅሙ በላይ ሆኖ ነገሮች ሲለይላቸውና ሲፈነዱ አይደለም ፣ እንደው ማንም ሰው በሚረዳው ሁኔታ ከአቅሙ በላይ የሆነ ሁኔታ ካልተፈጠረ በስተቀር ።
ሌላው የመሪዎችን የመምራት ብቃትን የሚቀንስ ነገር መገለል(Isolation)ነው ። መሪነት ማለት በሰዎች መሀከል ማህበራዊ እንቅስቃሴ ባለበት ውስጥ የሚሰራ ነገር ነው ፣ እንጂ እንደ ሳይንቲስቶች በላብራቶሪ ውስጥ ለብቻቸው ሆነው እንደሚያደርጉት ምርምር የሚከናወን ነገር አይደለም ።መሪዎች በመገለል ውስጥ ካሉ ስራቸውን መስራት አይችሉም- መገለል የመሪውን የመምራት ብቃትም ሆነ አካባቢውን የመረዳትና የመቆጣጠር በንቃቱን በእጅጉ እንዲቀንስ ያደርገዋል ። መሪዎች ራሳቸውን ያገለሉ ከሆነ ወይንም ከሌሎች ጋር የማይቀላቀሉ ከሆነ ፈላጊያቸው እየቀነሰና በዙሪያቸው እየሆነ ያለውን ነገር የመቆጣጠርና የመረዳት ችሎታቸውን ያዳክማል ፤ በማንኛውም መንገድ መሪዎች ይህን መከላከልና የሚደረገውን ነገር ከስር ከስሩ ማየትና መረዳት መከታተልና አስፈላጊውን ማስተካከያ እያደረጉ መቀጠል አለባቸው ። መሪዎች ስራዎቻቸውን እሚያደናቅፉባቸውን በማጋለጥ እንዲገለሉና ፣ ከመንገዳቸው ገለል እንዲሉላቸው የሚያደርጉበት ስልትም እንደመሆኑ ፣ እነሱም በሌሎች ሆነ ተብሎ የመገለል ወጥመድ ውስጥ እንዳይገቡ ራሳቸውን ነቅተው የሚጠብቁበት ስልት ነው ።
ውድድር ያለበት ወይም ውድድር እንዲኖርበት በሚፈለግ ሁኔታ ፣ አንድ መሪ ውድድሩን ካጠፋ ፣ የራሱን የሚመራውን ተቋም እድገት ያቀጭጨዋል ። ለተቋሙ ወይም ለሀገሪቱ የፖለቲካ እድገት እገዛን ሊያደርግ ይችል የነበረውን ፣ እንዲሁም ለወደፊቱ ሽግግር ወቅት ሲመጣ ሰላማዊ ሽግግር እንዲኖር የሚያስችለውን ተቋማዊና ፣ እውቀትና የሰው ሀይል እድገት እንዲጫጭ ነው እሚያደርገው ። የጤናማ ውድድር መኖር ለተቋማትም ሆነ ለመንግስታት እድገትና ጥንካሬ አስፈላጊ ነው ። ለምሳሌ መሪው የሚመራው የንግድ ድርጅት ቢሆን እንኳን ተወዳዳሪ ድርጅቶችን በሙሉ ከገበያ ቢያስወጣና ብቻውን ገበያውን ቢቆጣጠር ራሱን በራሱ መልሶ መብላትና ፣ ብቸኛ የገበያው አቅራቢ ወይም ሻጭ መሆን ሲሆን ይህም በማህበረሰብ ደረጃ ሲታይ ከሚያስገኘው ትርፍ ይልቅ የሚያመጣው ጉዳት ሲያይል ነው ።
ያም ብቻ ሳይሆን በታሪክ በርካታ ግዙፍ በብቸኝነት ገበያውን የተቆጣጠሩ ሞኖፖሊዎች የተፈጠሩ ሲሆን ሞኖፖሊዎች ውድድር ስለሌለ ራሳቸውን በራሳቸው ወደ ማጥፋት እንደሚያመሩ ሲረጋገጥ ሞኖፖሊ የነበሩ ኩባንያዎችም በጊዜ ሂደት ህልውናቸውን እያጡ ወይም እየተዳከሙ በመሄድ በሌሎች በአዳዲስ ተተክዋል ሄደዋል ። ሞኖፖሊዎች ሌላም አደጋ አለባቸው ይኀውም የገበያው ሁኔታ በራሱ የሚቀየርበትና ሞኖፖሊ ኩባንያዎች ሳያስቡት የገበያ ድርሻቸው በሌሎች የሚወሰድበትና መወዳደር የሚያቅታቸው ሁኔታም ሊፈጠር ይችላል ።
አንድ መታወቅ ያለበት ለአንድ ሀገር ፖለቲካው ከምጣኔ – ሀብቱ እድገት በላይ ሲሆን ፣ ልዩነቶችን እሚያስተናግድ የፖለቲካ ስርአት ከጊዜያዊ የምጣኔ – ሀብት እድገት በረጅም ጊዜ ለአንድ ሀገር የበለጠ ጠቀሜታ ይኖረዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ልዩነችን ማስተናገድና የተለዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ልዩነቶችን ማስተናገድና የተለያዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ይልቅ የተሻለ ነው ።
በመሪነት ውስጥ በጣም የሚፈራው ጉዳይ የስርአት አልበኝነት (Anarcy) መፈጠር ነው ። ሌላው ደግሞ መሪው ለምሳሌ ተቃውሞ ቢነሳበት ወይንም ስርአት አልበኝነት ቢፈጠርበት ሀይልን በመጠቀም የተወሰኑ ሰዎችን መስዋእት (Scape goat) በማድረግ ያንን ተቃውሞ ለጊዜው ሊገታ ይችላል ፤ ነገር ግን ዋናው የነገሩ መነሻ ጉዳይን አውቆ ካላከመ በስተቀረ ከበሽታው ይልቅ ምልክቱን ማከም ይሆንበታል ፤ ነገር ግን ነገሩን ከስሩ ከፈታው ያ ችግር ዳግም ተመልሶ እንዳይመጣ ሊያደርግ ሲችል ፣ ምልክቱን ብቻ ማለትም ስርአት አልበኝነቱን ብቻ ሊያስቆም ቢችል እንኳን ያ ነገር በጊዜ ሂደት ውስጥ ተመልሶ አለመምጣቱን ማረጋገጥ አለበት ። ሌላው ለአንድ መሪ እንቅፋት የሚሆነው መልካም ስሙን መጠበቅ ካልቻለ ነው ። አለማችን በታሪክ ስማቸውን ባለመጠበቃቸው ለውድቀት የተዳረጉ በርካታ መሪዎችን አስተናግዳለች ።
አንድ መሪ ችግሮች ገና ብቅ ሲሉ መለየት ካልቻለ ፣ የመሪነት ብቃት እንደሚጎድለው ሊገመት ይችላል ። ነገር ግን ይህ ክህሎት በብዙ መሪዎች ዘንድ ጎድሎ የሚገኝ ብቃት ነው ። አንድ ችግር ገና ሲፈጠር አውቆ ችግሩን ማስተካከል ቀላል ሲሆን ፣ በአንፃሩ መለየቱ ግን ከበድ ይላል ። ነገር ግን ያ ችግር አድጎ እና ጎልምሶ በቀላሉ በማንም ሰው ሊታይ የሚችልበት ደረጃ ላይ ሲደርስ ፣ ማስተካከል አዳጋች ይሆናል ። ልክ አንድ በሽታን ሀኪም ሲጀምር ህመምተኛውም ሆነ ሀኪሙ በቀላሉ ለመለየት እንደ ሚያስቸግራቸው ነገር ግን በሽታው ቢታወቅ ግን ማከም ቀላል እንደሆው ሁሉ ፣ በሽታው ከተንሰራፋና ከተስፋፋ በኋላ ግን ሀኪሙና ህመምተኛው ብቻ ሳይሆኑ ማንም ሰው በቀላሉ የሚያየው ይሆናል ፣ለማዳን ግን ጊዜው ረፍዷል -የማይድንበት ደረጃ ላይ ደርሷል።
ልዩነቶችንም መጠበቅ እንዲሁ አስፈላጊ ሲሆን ፣ ለምሳሌ በእንግሊዝ ሀገር የሌበር ፓርቲው ምንም እንኳን ግራ ዘመም ቢሆንም ፣ ነገር ግን የወሰዳቸው እርምጃዎች ለምሳሌለንደንን የፋይናንስ ማእከል ማድረጉና ፣ በርካታ የወግ አጥባቂዎቹንም ርእዮተ – አለም በመውሰድ የተለያዩ እርምጃዎችን መውሰዱ በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል ያለውን ልዩነትን አጥቧል ። ሌላውም እንዲሁ በአሜሪካን አገር ምንም እንኳን ሁለቱም ፓርቲዎች ዲሞክራቶችም ሆኑ ሪፐብሊካኖች አንዱ ስልጣን ሲይዝ አንዱ ሲቃወም የተለየ መስሎ ለመራጩ ቢታይም በተግባር ግን አዲሶቹ መሪዎች ከቀድሞው ፖሊሲ አለመከተላቸው መሪ የተለየ አለመሆኑ በተደጋጋሚ ታይቷል ። ጉልህ የሆነ ልዩነት በሁለቱ መሀከል የሚታየው በግብርን መጨመርና አለመጨመር ጉዳይ ላይ ሲሆን በሌሎች ጉዳዮች ላይ ግን የሚጠበቀው ልዩነት በተግባር አይታይም ። ቀድሞ ቡሽ አሸባሪዎችን በጓንታናሞ ቤይ ሲያስሩ ፣ የቡሽን ድርጊቶች ነቅፈው ወደ ስልጣን የመጡት ኦባማ ደግሞ በስልጣን ዘመናቸው ፣አሻባሪዎች ናቸው የሚሏቸውን በሰው አልባ አውሮፕላኖች መግደልን አማራጭ አድርገው ወስደውት ቆይተዋል ። ስለዚህ ሁለቱም አስተዳደሮች በቅርፅ ጦርነት ውስጥ ይበልጥ እየተዘፈቁ መጡ እንጂ ከጦርነት ራስን የማውጣትና ሌላ አቅጣጫን የመያዝ አዝማሚያ አላሳዩም ። ይህም በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል በዚህ ዘርፍ ልዩነት የሚል አስተሳሰብን በመራጩ ህዝብ ዘንድ እንዲያድርና ሁለቱንም አንድ አድርጎ እንዲያያቸው ያደርጋል ለመራጩ ህዝብም አማራጭን ያሳጣል ።
ይህ ብቻ ሳይሆን ለድርድር ክፍት የሆኑ ስርአቶች በአጭር ጊዜ በድርድሩ የተወሰነ ስልጣናቸው ሊቀነስ ቢችልም እና የፖሊሲ ለውጥን ወይም ማሻሻያን እንዲያደርጉ ቢገደዱም ፣ ውሎ አድሮ ግን በድርድር ያጣውን መልሶ ለማግኘት ይችላል ። ለድርድር ክፍት ያልሆኑ ስርአቶች ግን ምንም እንኳን ለድርድር (Compromising) ፈቃደኛ ስለማይሆኑ ለወቅቱ ምንም ስልጣናቸው ባይቀነስና የፖሊሲ ማሻሻያን ወይም ለጊዜው ለውጥን ባያደርጉም ፣ ውሎ አድሮ ግን ነባር ችግሮችና ልዩነቶች ጉልበት ጨምረው ይመጡባቸዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ሙሉ ሽግግር የሚደረግበት ሁኔታ ከተፈጠረ ፣ቀድሞ ነገሮች በተወሰነ ደረጃ የለዘቡ ስለሚሆን ሽግግሩን ቀላል ሲያደርግ እንደ አብዮት የመሳሰሉ ስር ነቅል የስርአት ለውጦችን ከማድረግ ያድናል ።
አንድ መሪ የሚያደርገውን ነገር የሚያስከትለውንም ሆነ ያሚያደርገውን ነገር መዘዙንም ሆነ ጠንቁን ክፉንናደጉን በሚገባ የሚረዳ ነው መሆን አለበት ። ይህም ንቃተ – ህሊናው (Consciousness) ሊኖረው ሲገባ ነው ። ንቃተ – ህሊና ማለት አሁን እሚደረግ ነገር በወደፊቱ ላይ በራሱም ሆነ በሌሎች ላይ ያለውን አንድምታ በበጎም ይሁን መጥፎ ከሌሎችበተሻለ መረዳት መቻል እንዲሁም ፣ በሌላ አነጋገር ንቃተ – ህሊና ማለት ሌሎችንም ሆነ ራስን በሚገባ ማወቅ (Self – Consciousness) ማለት ነው ።አንድ ሰው ራሱ በሌሎች ላይ የሚያሳድረውን ተፅእኖ መረዳት ፣ እንዲሁም ሌሎች በሱ ላይ የሚኖራቸውን ተፅእኖ በአግባቡ መረዳት ራስን ለማወቅ በእጅጉ ይረዳል ። ራስን ማወቅ ማለት በተዘዋዋሪ መንገድ ሌሎችን ጠንቅቆ መረዳት ማለት በመሆኑ ፣ ራሳቸውን ሆነ ሌሎችን ጠንቅቀው የሚያውቁ መሪዎች የተሻሉ ውጤታማ መሪዎች መሆናቸው በአስተዳደር ባለሙያዎች በተደጋጋሚ የታረጋገጠ ነገር ነው ።
በሰው ልጅ ዘንድ ሁለት አይነት ህሊናዊ ንቃቶች አሉ ተብሎ ይታመናል ። አንደኛው አእምሯዊ – ንቃተ – ህሊና (Mind Consciousness) የሚባለው ሲሆን ። ይህ ህሊናዊ ንቃት አለምን በየቀኑ የሚመራና የሚያስተዳድር ምክንያታዊ በሆነው የአእምሮ ክፍል የሚመራ ነው ። ይህም በአብዛኛው በዘመናዊ ትምህረት የሚሰጥና የተለያዩ ሙያዎችም ማለትም ምጣኔ – ሀብትን ፣ ፖለቲካን ፣ ሳይንስን ፣ስፖርት ፣ ስነ – ጥብብን ወዘተ የሚመራ ነው ። ይህም በትምህርት ስርአቱ ውስጥ የሚሰጥና በአለም ዙሪያ ባሉ ሀገራት በሙሉ ትምህርት መልክ የሚሰጥ ነው ።
ሌላኛው ሁለተኛው እንዲሁም የበለጠው መንፈሳዊ ህሊናዊ ንቃት (Spritual Consciousness) ነው ። ይህ በአብዛኛው በሀይማኖት መስራቾችና በሀይማኖት ሰዎች የሚታወቅ ነው ። መንፈሳዊ መገለጥ ተደርጎም ሊወሰድ ይችላል ። በአለም ላይ ታላላቅ ሀይማኖቶችን የመሰረቱ ሰዎች የዚህ ህሊናዊ ንቃት ባለቤቶች የነበሩ ናቸው ።እነኚህ መንፈሳውያን «ሚስቲክ» የሚባሉ ናቸው ። በየትኛውም ዘመን ግን የዚህ አይንት ሰዎች ቁጥራቸው ብዙም አይደለም ። በብዙ ክፍለ – ዘመናት ውስጥ ፣ ለሰዎች ብርሀን ለመሆን አንድ ጊዜ የሚከሰቱ ክስተቶች ናቸው ። ቡድሀ ፣ ክርስቶስ ፣ ሙሴ፣ ባሁላን የመሳሰሉ ሰዎች የዚህ የሚጠቀሱ ናቸው ። የዚህ አይነቱ ህሊናዊ – ንቃት የንቃት ከፍተኛው ደረጃ ሲሆን የዚህ አይነት ህሊናዊ – ንቃት ላይ ለመድረስ እዝነት (Compassion) እንዲሁም አለምን እንዳለችው መቀበል መቻልን ፣ ለመለወጥ አለመታገል እንዲሁም ያለውን ነባራዊውን ሁኔታ መቀበል (Surrender) ማለት ነው ። ይህም በምክንያት የተሞላው አእመሯዊ ከሆነው ህሊናዊ ንቃት በእጅጉ የተለየ ነው ። ለምሳሌ በአንድ ጉዳይ ላይ የፖለቲካ ሰውንና አንድ የሀይማኖት ሰውን ብንጠይቅ ሁለቱ የሚሰጡት መልሶች የተለያዩ ናቸው ። በአሁኑ ወቅት የአለም የፖለቲካ መሪዎች ህሊናዊ ንቃት እንዲኖራቸው ይመከራል ። ይህም ለአለም ሰላም አስፈላጊ ጉዳይ ስለሆነና
ለምሳሌ መሪው በሚመራው ክፍል ውስጥ አንድ ችግር ቢፈጠር ለምሳሌ አንዱን ምንም ስህተት መስራት የለበትም ቢባል ፣ ወይንም አንዱ የሰራውን ስህተት አንደኛው አጉልቶ ቢያይበት ሰውየው ካደረገው በላይ እንዲቀጣ ቢፈልግ የፖለቲካ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ። ይህም እስከ ፍርድ ቤት ድረስ መካሰስ ደረጃ የሚያዳርስ ሲሆን ፣ ይህም የፖለቲካ ወይም የህግ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ፣ ይህም ጠለቅ ያለ የመረዳት ችሎታን ይጠይቃል ። ይህም ማለት ጉዳዩ በፖለቲካ ወይንም በህግ መታየት ያለበትና በዛ መንገድ ብቻ መፍትሄን የሚፈልግ ነውማለት ነው ።
ሌላው መሪነትን ቀውስ እሚያስከትል ነገር መሪው በስሩ የሚመራአቸው ተቋማት ከእርሱ ስልጣንና ቁጥጥር ወሰን ውጪ መሆን የሌለባቸው ሲሆን ፣ የአንዱ ተቋም ስልጣን ወሰን ከሌላኛው በግልፅ የተለየ መሆን አለበት። በአሜሪካ ለምሳሌ ሲአይ ኤንና ኤፍ ቢ አይን የስልጣን ወሰን በመለየት አሻሚ እንዳይሆን ማድረግ ችለዋል ። የዚህ አይነት ግልፅ የሆነ የስልጣን ወሰን ከሌለ አንድ ችግር በሚፈጠርበት ወቅት የሚጠየቅ ስለማይኖር አንዱ በአንዱ ላይ ጣቱን እንዲጠቁም እና በአንድ ተቋም (መንግስት) ውስጥ ለአንድ አላማ የሚሰሩ ተቋማት መካከል አለመተማመን እንዲፈጠር ያደርጋል ፣ሌላው ደግሞ መሪው በስሩ በአግባቡ ሊመራቸው ይገቡ የነበሩትን ሰዎችን ወይንም ተቋማትን በአግባቡ መምራት ካልቻለ ስርአት አልበኝነት ወይንም (Anarchy) ይፈጠራል ። ስርአት አልበኝነት በዘርፉ ባለሙያዎች በጣም የሚፈራ እና እንዳይከሰት በጥብቅ ጥረት የሚደረግበት ሲሆን መሪም ይህንን ሊፈጠር የሚችል ስርአት አልበኝነት አጥብቆ መከላከል አለበት ። ባሀኡላ እንደሚለው « እውቀቱ ለሌለው ሰው ነፃነትን ከመስጠት በላይ የበለጠ አደገኛ ነገር የለም» ።
ይህ አባባል በመፅሀፍ ቅዱስ ላይ እየሱስ ክርስቶስ ደቀመዛሙርቱን ለማስተማር ከተናገረው በመዋስ ፣ የተከፋፈለ ቤት አይቆምም እንዲል መፅሀፉ ፤ ይህንን አባባል አብረሀም ሊንከን በአሜሪካን አገር ሰሜኑ ከባርነት ነፃ በሆነበትና ደቡቡ የአሜሪካ ክፍል ከባርነት ነፃ በነበረበት ወቅት ማለትም በአንድ ሀገር ላይ ሁለት ስርአትና ህግ በነበረበት ወቅት ይህን አባባል ተጠቅሞበታል ።እየሱስ ክርስቶስም እንዲሁ አንድ ሰው ለሁለት ጌቶች መታዘዝ አይችልም ሲል አንድ ሰው ለሁለት አለቆች በአንድ ጊዜ ሊያገለግል አይችልም ማለት ነው ። አንድ መሪ ከሁለት አለቆች ትእዛዝን እሚቀበልበት ሁኔታ ሲፈጠር ቦታውን እልቀበልም ቢል ይመረጣል የሚል አስተሳሰብ አለ ።
ሌላው ደግሞ መሪዎች ነገሮችን መቆጣጠር ሲያቅታቸው ፣ ወይንም በአግባቡ መምራት ሲያስቸግራቸው ወይንም አመፅ ሲያጋጥማቸው በሽብር (Terror) ለመምራት ሊሞክሩ ይችላሉ ።ነገር ግን ይህ ስልት ለአጭር ጊዜ ሊሰራ ቢችልም በረጅም ጊዜ ግን ስኬታማነቱ እየቀነሰ ስለሚሄድ አዋጪ ስልት አይደለም ፣ውሎ አድሮ በመሪው ላይ ተቃራኒ ውጤትን ማስከተሉም አይቀሬ ነው ። ይህ ብቻ ሳይሆን ጎጂናበረጅም ጊዜ በቀላሉ የማይስተካከል ከባድ ዋጋንና ጥፋትን የሚያስከትል ሆኖ ሊገኝ ይችላል ። እንዲሁም የመሪዎቹን በታሪክ ትተውት በሚያልፉት አሻራ ላይ ጥቁር ነጥብን ጥሎ ያልፋል ።
በመሪነት ውስጥ የመሪነትን ቀውስን ከሚያስከትሉ ነገሮች አንዱ የበላይ አመራር እርስ በእርስ መከፋፈል ነው ። ሌላው ደግሞ የአመራር መፈረካከስ ነው ። አንድ አመራር በራሱ ውስጣዊ ችግር ምክንያት ሊፈረካከስ ይችላል ። ለምሳሌ እርስ በእርሱ ከተከፋፈለና ያንን ልዩነቱን በውይይት መፍታት ካልቻለ ፣ እንዲሁም ለምሳሌ መሪው ቢታመምና መምራት ቢያቅተውና አግባብ ባለው መንገድ አዲስ አመራርን መተካት ካልቻለ ፣ እንዲሁም የመሪው ማርጀት ፣መጃጀትና እንዲሁም በአዲስ ለመተካት ፈቃደኛ በማይሆንበት ወቅት የአመራር መፈረካከስ ሲፈጠር እንዲሁም ይህ በበኩሉ የአመራር እና የስልጣን ክፍተትን ይፈጥራል ። ይህ የስልጣን ክፍተትን የስልጣን ሽኩቻንና የአመራር አቅጣጫ መሳትንና መዋለልን ያስከትላል ።
ሌላው ለመሪነት ቀውስ አስተዋፅኦ የሚያደርገው ነገር ፣ መሪው የሚመራበት ዘመን ራሱ ይወስነዋል ። ለምሳሌ የሰላም ዘመን መሪ ፣ ለጦርነት ጊዜ ላይሆን ይችላል ። የጦርነት ጊዜ መሪ ደግሞ የሰላም ዘመን መሪ ላይሆን ይችላል ።ለዚህ አይነተኛ ምሳሌ የሆኑት ዊኒስተን ቸርችል ሲሆኑ እንግሊዝን ከናዚ መንጋጋ ማዳን ቢችሉም በሰላሙ ጊዜ ግን በምርጫ ተሸንፈዋል ። በእርግጥ መራጩን ህዝብ ውለታ ቢስ ስለሆነ ሳይሆን በጦርነት ጊዜ አንድ መሪ የተከተለው ስረትራቴጂና በሰላም ወይም ትልቅ ችግር በሌለበት ሰአት የሚኖረው የአመራር ስልት የተለያየ ስለሆነና መሪው ራሱን ለሁኔታዎች ጋር ካለማዛመድና ካለመረዳት የሚመነጭ ነው ።
እንዲሁም ፈረንሳይን ከናዚዎች በጀግንነት ተዋግተው ነፃ ያወጡት ቻርልስ ደጎልም ፈረንሳይን ነፃ ካወጡ በኋላ በፊት በጦርነቱ ሰአት እንደነበራቸው ተወዳጅነታቸውን ጠብቀው አልዘለቁም ፤ ብዙም ተወዳጅ አልነበሩም ።ደጎልም እንደ ቸርችል ሀሉ በምርጫ ተሸንፈዋል ።
በመሪነት ውስጥ ያለውን ከፍተኛ የህልውና ጉዳይን ለመረዳት በሁለተኛው የአለም ጦርነት ወቅት ሩዝቬልት እንዲሁም ቸርችል የእንግሊዝ መሪዎች ባይሆኑ ኖሮ አሜሪካ በኮሚኒስቶች ወይንም በፋሺስቶች እጅ ውስጥ መግባቷ አይቀርም ነበረ ፣ አውሮፓም የናዚ ጀርመን መፈንጫ ልትሆን ትችል ነበረ ፣ በእንደዛ ሁኔታም ናዚዎችን ከአለም ላይ ማጥፋት አይቻልም ነበረ ማለት ይቻላል የሚሉ የታሪክ ሰዎች አሉ ፤ ይህም መሪዎች ምንያህል የታሪክን አቅጣጫ በበጎም ይሁን በመጥፎ ሊቀይሩ እንደሚችሉ የሚያመለክት ነው።
ይህ ብቻ ሳይሆን በአብዮት ጊዜና በሰላም ጊዜም የመሪዎች ስራ ይለያያል ። የአብዮት ጊዜ መሪዎች የሰላም ጊዜ መሪዎች ሆነው ላይገኙ ይችላሉ ።
ተመራማሪዎች ባደረጉት ጥናት የሰው ልጅ አእምሮ ጥሩ ጥሩውን ነው እንጂ አሉታዊ ወይም ክፉ የሆነውን ነገር ወደ ውስጥ አያስገባውም ያወጣዋል የሚል ግኝት አግኝተዋል ። ማለትም አንድ ሰው ጥሩ ጥሩውን ብቻ ነው እንጂ ክፉውን ወይም አሉታዊ የሆኑ ነገሮችን መስማት ወይም ማየት ወይም ቢያየውና ቢሰማውም፣ እንዳለ አድርጎ ግን እውቅና መስጠትን አይፈልግም ። ይህም የሰው ልጅ ተፈጥሮ ነው ፣ ሁሉንም ነገሮች መጥፎ አድርጎ መመልከት ለሰዎች በጣም አሰልቺና የማይፈለግ ስለሆነ ነው ። መሪም ይህን መረዳት እውነታዊውና ነባራዊ የሆኑ ነገሮችን ለመረዳት ሊጋርደው የሚችለውን ነገር ለመረዳት ሊያግዘው ይችላል ።
ሌላው አንድ መሪ ራሱን ተፈላጊ ማድረግ በረጅም ጊዜ አንዱን ሀላፊነት ከጨረሰ በኋላ ሌሎች የበላለጡ እድሎች እንዲከፈቱለት ያደርጋል ይህም የሚሆነው መልካም ስሙንና ተአማኒነቱን የጠበቀ መሪ ከሆነ በማንኛውም ጊዜና ቦታ ተፈላጊ ያደርገዋል ።መልካም ስም ውስጥ ክተተው ።የመሪነት ቀውስ (Leadership Crisis)
የአመራር ቀውስ እሚፈጠረው በመሪዎች ተፈጥሯዊ ባህሪና ፣ ወቅቱ በሚፈጥራቸው ችግሮች የተነሳ ነው ። ሌላው ደግሞ በመሪው መሀከልና በተከታዮቹ ወይም በሚመራው ህዝብ መሀከል መረዳዳት በማይኖርበት ጊዜ አለመግባባትና የተከታዮች ተቃውሞ እሚከተለው ። መሪዎች የህዝባቸውን ፍላጎት ወይም ላይረዱ የሚችሉበት ምክንያት ካለማወቅ ወይንም ፣ ከራስ ፍላጎት አንፃር ብቻ ከማየት ፣ ሊሆን ይችላል ። ነገር ግን የመሪነትን ቀውስ ከሚያስከትሉ ነገሮች ዋነኛው ተደርጎ ሊወስድ የሚችለው ይኀው ጉዳይ ነው ።
ከዚህ ጋር ተያይዞ እንዳለ አንድን ችግር መጀመሪያ ላይ ሲፈጠር መለየት ቢያስቸግርም ችግሩ ከታወቀ ግን መፍትሄው ቀላል ነው ። ይሁን እንጂ ውሎ አድሮ ግን አንድ ችግር ሲነሳ ካልታወቀ ውሎ አድሮ ችግሩ ቢደረስበትም መፍትሄው ግን የራቀ ነው ፣ ለመፍትሄ በዘገየበት ሰአት ነው ። በዚህ ወቅት ሁሉም ሰው ችግሩን ቢረዳውም መፍትሄውን ለማግኘት ግን ዘግይቷል ። ስለዚህ ሲጀመር ችግሮችን የመለየትና የማወቅ ለአንድ መሪ የኋላ ዘመን ስኬት ቁልፍ ከሆኑ ጉዳዮች አንዱና ዋነኛው ነው ።
ቀውስን በተመለከተ የተለያዩ አመለካከቶች አሉ ። አንዳንድ ጊዜ የመሪነት ቀውስ መከሰት ችግሮች ፈጠው እንዲወጡና መፍትሄን እንዲያገኙ ያደርጋል ብለው አንዳንድ ባለሙያዎች ይናገራሉ ፤ በሀገርኛው አባባል ካልደፈረሰ አይጠራም እንደማለት ሲሆን ፤ ኔቼም ቀውስ ሲፈጠር ነገሮች ፈጠው ይወጡና ችግሮች መፍትሄን ያገኛሉ ተብሎ ይታመናል ። ነገር ግን ይሄ ሊሆን የሚችለው መሪው መፍትሄን መስጠት ካልቻለ ለሚመራው ተቋም እንደ አማራጭ ሊሆን ይችላል ። ይህም ቢሆንም ግን መሪው የሚሞገሰው ቀውስን መፍታት በመቻሉ ነው እንጂ በቀውሱ ተሸንፎ ከአቅሙ በላይ ሆኖ ነገሮች ሲለይላቸውና ሲፈነዱ አይደለም ፣ እንደው ማንም ሰው በሚረዳው ሁኔታ ከአቅሙ በላይ የሆነ ሁኔታ ካልተፈጠረ በስተቀር ።
ሌላው የመሪዎችን የመምራት ብቃትን የሚቀንስ ነገር መገለል(Isolation)ነው ። መሪነት ማለት በሰዎች መሀከል ማህበራዊ እንቅስቃሴ ባለበት ውስጥ የሚሰራ ነገር ነው ፣ እንጂ እንደ ሳይንቲስቶች በላብራቶሪ ውስጥ ለብቻቸው ሆነው እንደሚያደርጉት ምርምር የሚከናወን ነገር አይደለም ።መሪዎች በመገለል ውስጥ ካሉ ስራቸውን መስራት አይችሉም- መገለል የመሪውን የመምራት ብቃትም ሆነ አካባቢውን የመረዳትና የመቆጣጠር በንቃቱን በእጅጉ እንዲቀንስ ያደርገዋል ። መሪዎች ራሳቸውን ያገለሉ ከሆነ ወይንም ከሌሎች ጋር የማይቀላቀሉ ከሆነ ፈላጊያቸው እየቀነሰና በዙሪያቸው እየሆነ ያለውን ነገር የመቆጣጠርና የመረዳት ችሎታቸውን ያዳክማል ፤ በማንኛውም መንገድ መሪዎች ይህን መከላከልና የሚደረገውን ነገር ከስር ከስሩ ማየትና መረዳት መከታተልና አስፈላጊውን ማስተካከያ እያደረጉ መቀጠል አለባቸው ። መሪዎች ስራዎቻቸውን እሚያደናቅፉባቸውን በማጋለጥ እንዲገለሉና ፣ ከመንገዳቸው ገለል እንዲሉላቸው የሚያደርጉበት ስልትም እንደመሆኑ ፣ እነሱም በሌሎች ሆነ ተብሎ የመገለል ወጥመድ ውስጥ እንዳይገቡ ራሳቸውን ነቅተው የሚጠብቁበት ስልት ነው ።
ውድድር ያለበት ወይም ውድድር እንዲኖርበት በሚፈለግ ሁኔታ ፣ አንድ መሪ ውድድሩን ካጠፋ ፣ የራሱን የሚመራውን ተቋም እድገት ያቀጭጨዋል ። ለተቋሙ ወይም ለሀገሪቱ የፖለቲካ እድገት እገዛን ሊያደርግ ይችል የነበረውን ፣ እንዲሁም ለወደፊቱ ሽግግር ወቅት ሲመጣ ሰላማዊ ሽግግር እንዲኖር የሚያስችለውን ተቋማዊና ፣ እውቀትና የሰው ሀይል እድገት እንዲጫጭ ነው እሚያደርገው ። የጤናማ ውድድር መኖር ለተቋማትም ሆነ ለመንግስታት እድገትና ጥንካሬ አስፈላጊ ነው ። ለምሳሌ መሪው የሚመራው የንግድ ድርጅት ቢሆን እንኳን ተወዳዳሪ ድርጅቶችን በሙሉ ከገበያ ቢያስወጣና ብቻውን ገበያውን ቢቆጣጠር ራሱን በራሱ መልሶ መብላትና ፣ ብቸኛ የገበያው አቅራቢ ወይም ሻጭ መሆን ሲሆን ይህም በማህበረሰብ ደረጃ ሲታይ ከሚያስገኘው ትርፍ ይልቅ የሚያመጣው ጉዳት ሲያይል ነው ።
ያም ብቻ ሳይሆን በታሪክ በርካታ ግዙፍ በብቸኝነት ገበያውን የተቆጣጠሩ ሞኖፖሊዎች የተፈጠሩ ሲሆን ሞኖፖሊዎች ውድድር ስለሌለ ራሳቸውን በራሳቸው ወደ ማጥፋት እንደሚያመሩ ሲረጋገጥ ሞኖፖሊ የነበሩ ኩባንያዎችም በጊዜ ሂደት ህልውናቸውን እያጡ ወይም እየተዳከሙ በመሄድ በሌሎች በአዳዲስ ተተክዋል ሄደዋል ። ሞኖፖሊዎች ሌላም አደጋ አለባቸው ይኀውም የገበያው ሁኔታ በራሱ የሚቀየርበትና ሞኖፖሊ ኩባንያዎች ሳያስቡት የገበያ ድርሻቸው በሌሎች የሚወሰድበትና መወዳደር የሚያቅታቸው ሁኔታም ሊፈጠር ይችላል ።
አንድ መታወቅ ያለበት ለአንድ ሀገር ፖለቲካው ከምጣኔ – ሀብቱ እድገት በላይ ሲሆን ፣ ልዩነቶችን እሚያስተናግድ የፖለቲካ ስርአት ከጊዜያዊ የምጣኔ – ሀብት እድገት በረጅም ጊዜ ለአንድ ሀገር የበለጠ ጠቀሜታ ይኖረዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ልዩነችን ማስተናገድና የተለዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ልዩነቶችን ማስተናገድና የተለያዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ይልቅ የተሻለ ነው ።
በመሪነት ውስጥ በጣም የሚፈራው ጉዳይ የስርአት አልበኝነት (Anarcy) መፈጠር ነው ። ሌላው ደግሞ መሪው ለምሳሌ ተቃውሞ ቢነሳበት ወይንም ስርአት አልበኝነት ቢፈጠርበት ሀይልን በመጠቀም የተወሰኑ ሰዎችን መስዋእት (Scape goat) በማድረግ ያንን ተቃውሞ ለጊዜው ሊገታ ይችላል ፤ ነገር ግን ዋናው የነገሩ መነሻ ጉዳይን አውቆ ካላከመ በስተቀረ ከበሽታው ይልቅ ምልክቱን ማከም ይሆንበታል ፤ ነገር ግን ነገሩን ከስሩ ከፈታው ያ ችግር ዳግም ተመልሶ እንዳይመጣ ሊያደርግ ሲችል ፣ ምልክቱን ብቻ ማለትም ስርአት አልበኝነቱን ብቻ ሊያስቆም ቢችል እንኳን ያ ነገር በጊዜ ሂደት ውስጥ ተመልሶ አለመምጣቱን ማረጋገጥ አለበት ። ሌላው ለአንድ መሪ እንቅፋት የሚሆነው መልካም ስሙን መጠበቅ ካልቻለ ነው ። አለማችን በታሪክ ስማቸውን ባለመጠበቃቸው ለውድቀት የተዳረጉ በርካታ መሪዎችን አስተናግዳለች ።
አንድ መሪ ችግሮች ገና ብቅ ሲሉ መለየት ካልቻለ ፣ የመሪነት ብቃት እንደሚጎድለው ሊገመት ይችላል ። ነገር ግን ይህ ክህሎት በብዙ መሪዎች ዘንድ ጎድሎ የሚገኝ ብቃት ነው ። አንድ ችግር ገና ሲፈጠር አውቆ ችግሩን ማስተካከል ቀላል ሲሆን ፣ በአንፃሩ መለየቱ ግን ከበድ ይላል ። ነገር ግን ያ ችግር አድጎ እና ጎልምሶ በቀላሉ በማንም ሰው ሊታይ የሚችልበት ደረጃ ላይ ሲደርስ ፣ ማስተካከል አዳጋች ይሆናል ። ልክ አንድ በሽታን ሀኪም ሲጀምር ህመምተኛውም ሆነ ሀኪሙ በቀላሉ ለመለየት እንደ ሚያስቸግራቸው ነገር ግን በሽታው ቢታወቅ ግን ማከም ቀላል እንደሆው ሁሉ ፣ በሽታው ከተንሰራፋና ከተስፋፋ በኋላ ግን ሀኪሙና ህመምተኛው ብቻ ሳይሆኑ ማንም ሰው በቀላሉ የሚያየው ይሆናል ፣ለማዳን ግን ጊዜው ረፍዷል -የማይድንበት ደረጃ ላይ ደርሷል።
ልዩነቶችንም መጠበቅ እንዲሁ አስፈላጊ ሲሆን ፣ ለምሳሌ በእንግሊዝ ሀገር የሌበር ፓርቲው ምንም እንኳን ግራ ዘመም ቢሆንም ፣ ነገር ግን የወሰዳቸው እርምጃዎች ለምሳሌለንደንን የፋይናንስ ማእከል ማድረጉና ፣ በርካታ የወግ አጥባቂዎቹንም ርእዮተ – አለም በመውሰድ የተለያዩ እርምጃዎችን መውሰዱ በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል ያለውን ልዩነትን አጥቧል ። ሌላውም እንዲሁ በአሜሪካን አገር ምንም እንኳን ሁለቱም ፓርቲዎች ዲሞክራቶችም ሆኑ ሪፐብሊካኖች አንዱ ስልጣን ሲይዝ አንዱ ሲቃወም የተለየ መስሎ ለመራጩ ቢታይም በተግባር ግን አዲሶቹ መሪዎች ከቀድሞው ፖሊሲ አለመከተላቸው መሪ የተለየ አለመሆኑ በተደጋጋሚ ታይቷል ። ጉልህ የሆነ ልዩነት በሁለቱ መሀከል የሚታየው በግብርን መጨመርና አለመጨመር ጉዳይ ላይ ሲሆን በሌሎች ጉዳዮች ላይ ግን የሚጠበቀው ልዩነት በተግባር አይታይም ። ቀድሞ ቡሽ አሸባሪዎችን በጓንታናሞ ቤይ ሲያስሩ ፣ የቡሽን ድርጊቶች ነቅፈው ወደ ስልጣን የመጡት ኦባማ ደግሞ በስልጣን ዘመናቸው ፣አሻባሪዎች ናቸው የሚሏቸውን በሰው አልባ አውሮፕላኖች መግደልን አማራጭ አድርገው ወስደውት ቆይተዋል ። ስለዚህ ሁለቱም አስተዳደሮች በቅርፅ ጦርነት ውስጥ ይበልጥ እየተዘፈቁ መጡ እንጂ ከጦርነት ራስን የማውጣትና ሌላ አቅጣጫን የመያዝ አዝማሚያ አላሳዩም ። ይህም በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል በዚህ ዘርፍ ልዩነት የሚል አስተሳሰብን በመራጩ ህዝብ ዘንድ እንዲያድርና ሁለቱንም አንድ አድርጎ እንዲያያቸው ያደርጋል ለመራጩ ህዝብም አማራጭን ያሳጣል ።
ይህ ብቻ ሳይሆን ለድርድር ክፍት የሆኑ ስርአቶች በአጭር ጊዜ በድርድሩ የተወሰነ ስልጣናቸው ሊቀነስ ቢችልም እና የፖሊሲ ለውጥን ወይም ማሻሻያን እንዲያደርጉ ቢገደዱም ፣ ውሎ አድሮ ግን በድርድር ያጣውን መልሶ ለማግኘት ይችላል ። ለድርድር ክፍት ያልሆኑ ስርአቶች ግን ምንም እንኳን ለድርድር (Compromising) ፈቃደኛ ስለማይሆኑ ለወቅቱ ምንም ስልጣናቸው ባይቀነስና የፖሊሲ ማሻሻያን ወይም ለጊዜው ለውጥን ባያደርጉም ፣ ውሎ አድሮ ግን ነባር ችግሮችና ልዩነቶች ጉልበት ጨምረው ይመጡባቸዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ሙሉ ሽግግር የሚደረግበት ሁኔታ ከተፈጠረ ፣ቀድሞ ነገሮች በተወሰነ ደረጃ የለዘቡ ስለሚሆን ሽግግሩን ቀላል ሲያደርግ እንደ አብዮት የመሳሰሉ ስር ነቅል የስርአት ለውጦችን ከማድረግ ያድናል ።
አንድ መሪ የሚያደርገውን ነገር የሚያስከትለውንም ሆነ ያሚያደርገውን ነገር መዘዙንም ሆነ ጠንቁን ክፉንናደጉን በሚገባ የሚረዳ ነው መሆን አለበት ። ይህም ንቃተ – ህሊናው (Consciousness) ሊኖረው ሲገባ ነው ። ንቃተ – ህሊና ማለት አሁን እሚደረግ ነገር በወደፊቱ ላይ በራሱም ሆነ በሌሎች ላይ ያለውን አንድምታ በበጎም ይሁን መጥፎ ከሌሎችበተሻለ መረዳት መቻል እንዲሁም ፣ በሌላ አነጋገር ንቃተ – ህሊና ማለት ሌሎችንም ሆነ ራስን በሚገባ ማወቅ (Self – Consciousness) ማለት ነው ።አንድ ሰው ራሱ በሌሎች ላይ የሚያሳድረውን ተፅእኖ መረዳት ፣ እንዲሁም ሌሎች በሱ ላይ የሚኖራቸውን ተፅእኖ በአግባቡ መረዳት ራስን ለማወቅ በእጅጉ ይረዳል ። ራስን ማወቅ ማለት በተዘዋዋሪ መንገድ ሌሎችን ጠንቅቆ መረዳት ማለት በመሆኑ ፣ ራሳቸውን ሆነ ሌሎችን ጠንቅቀው የሚያውቁ መሪዎች የተሻሉ ውጤታማ መሪዎች መሆናቸው በአስተዳደር ባለሙያዎች በተደጋጋሚ የታረጋገጠ ነገር ነው ።
በሰው ልጅ ዘንድ ሁለት አይነት ህሊናዊ ንቃቶች አሉ ተብሎ ይታመናል ። አንደኛው አእምሯዊ – ንቃተ – ህሊና (Mind Consciousness) የሚባለው ሲሆን ። ይህ ህሊናዊ ንቃት አለምን በየቀኑ የሚመራና የሚያስተዳድር ምክንያታዊ በሆነው የአእምሮ ክፍል የሚመራ ነው ። ይህም በአብዛኛው በዘመናዊ ትምህረት የሚሰጥና የተለያዩ ሙያዎችም ማለትም ምጣኔ – ሀብትን ፣ ፖለቲካን ፣ ሳይንስን ፣ስፖርት ፣ ስነ – ጥብብን ወዘተ የሚመራ ነው ። ይህም በትምህርት ስርአቱ ውስጥ የሚሰጥና በአለም ዙሪያ ባሉ ሀገራት በሙሉ ትምህርት መልክ የሚሰጥ ነው ።
ሌላኛው ሁለተኛው እንዲሁም የበለጠው መንፈሳዊ ህሊናዊ ንቃት (Spritual Consciousness) ነው ። ይህ በአብዛኛው በሀይማኖት መስራቾችና በሀይማኖት ሰዎች የሚታወቅ ነው ። መንፈሳዊ መገለጥ ተደርጎም ሊወሰድ ይችላል ። በአለም ላይ ታላላቅ ሀይማኖቶችን የመሰረቱ ሰዎች የዚህ ህሊናዊ ንቃት ባለቤቶች የነበሩ ናቸው ።እነኚህ መንፈሳውያን «ሚስቲክ» የሚባሉ ናቸው ። በየትኛውም ዘመን ግን የዚህ አይንት ሰዎች ቁጥራቸው ብዙም አይደለም ። በብዙ ክፍለ – ዘመናት ውስጥ ፣ ለሰዎች ብርሀን ለመሆን አንድ ጊዜ የሚከሰቱ ክስተቶች ናቸው ። ቡድሀ ፣ ክርስቶስ ፣ ሙሴ፣ ባሁላን የመሳሰሉ ሰዎች የዚህ የሚጠቀሱ ናቸው ። የዚህ አይነቱ ህሊናዊ – ንቃት የንቃት ከፍተኛው ደረጃ ሲሆን የዚህ አይነት ህሊናዊ – ንቃት ላይ ለመድረስ እዝነት (Compassion) እንዲሁም አለምን እንዳለችው መቀበል መቻልን ፣ ለመለወጥ አለመታገል እንዲሁም ያለውን ነባራዊውን ሁኔታ መቀበል (Surrender) ማለት ነው ። ይህም በምክንያት የተሞላው አእመሯዊ ከሆነው ህሊናዊ ንቃት በእጅጉ የተለየ ነው ። ለምሳሌ በአንድ ጉዳይ ላይ የፖለቲካ ሰውንና አንድ የሀይማኖት ሰውን ብንጠይቅ ሁለቱ የሚሰጡት መልሶች የተለያዩ ናቸው ። በአሁኑ ወቅት የአለም የፖለቲካ መሪዎች ህሊናዊ ንቃት እንዲኖራቸው ይመከራል ። ይህም ለአለም ሰላም አስፈላጊ ጉዳይ ስለሆነና
ለምሳሌ መሪው በሚመራው ክፍል ውስጥ አንድ ችግር ቢፈጠር ለምሳሌ አንዱን ምንም ስህተት መስራት የለበትም ቢባል ፣ ወይንም አንዱ የሰራውን ስህተት አንደኛው አጉልቶ ቢያይበት ሰውየው ካደረገው በላይ እንዲቀጣ ቢፈልግ የፖለቲካ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ። ይህም እስከ ፍርድ ቤት ድረስ መካሰስ ደረጃ የሚያዳርስ ሲሆን ፣ ይህም የፖለቲካ ወይም የህግ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ፣ ይህም ጠለቅ ያለ የመረዳት ችሎታን ይጠይቃል ። ይህም ማለት ጉዳዩ በፖለቲካ ወይንም በህግ መታየት ያለበትና በዛ መንገድ ብቻ መፍትሄን የሚፈልግ ነውማለት ነው ።
ሌላው መሪነትን ቀውስ እሚያስከትል ነገር መሪው በስሩ የሚመራአቸው ተቋማት ከእርሱ ስልጣንና ቁጥጥር ወሰን ውጪ መሆን የሌለባቸው ሲሆን ፣ የአንዱ ተቋም ስልጣን ወሰን ከሌላኛው በግልፅ የተለየ መሆን አለበት። በአሜሪካ ለምሳሌ ሲአይ ኤንና ኤፍ ቢ አይን የስልጣን ወሰን በመለየት አሻሚ እንዳይሆን ማድረግ ችለዋል ። የዚህ አይነት ግልፅ የሆነ የስልጣን ወሰን ከሌለ አንድ ችግር በሚፈጠርበት ወቅት የሚጠየቅ ስለማይኖር አንዱ በአንዱ ላይ ጣቱን እንዲጠቁም እና በአንድ ተቋም (መንግስት) ውስጥ ለአንድ አላማ የሚሰሩ ተቋማት መካከል አለመተማመን እንዲፈጠር ያደርጋል ፣ሌላው ደግሞ መሪው በስሩ በአግባቡ ሊመራቸው ይገቡ የነበሩትን ሰዎችን ወይንም ተቋማትን በአግባቡ መምራት ካልቻለ ስርአት አልበኝነት ወይንም (Anarchy) ይፈጠራል ። ስርአት አልበኝነት በዘርፉ ባለሙያዎች በጣም የሚፈራ እና እንዳይከሰት በጥብቅ ጥረት የሚደረግበት ሲሆን መሪም ይህንን ሊፈጠር የሚችል ስርአት አልበኝነት አጥብቆ መከላከል አለበት ። ባሀኡላ እንደሚለው « እውቀቱ ለሌለው ሰው ነፃነትን ከመስጠት በላይ የበለጠ አደገኛ ነገር የለም» ።
ይህ አባባል በመፅሀፍ ቅዱስ ላይ እየሱስ ክርስቶስ ደቀመዛሙርቱን ለማስተማር ከተናገረው በመዋስ ፣ የተከፋፈለ ቤት አይቆምም እንዲል መፅሀፉ ፤ ይህንን አባባል አብረሀም ሊንከን በአሜሪካን አገር ሰሜኑ ከባርነት ነፃ በሆነበትና ደቡቡ የአሜሪካ ክፍል ከባርነት ነፃ በነበረበት ወቅት ማለትም በአንድ ሀገር ላይ ሁለት ስርአትና ህግ በነበረበት ወቅት ይህን አባባል ተጠቅሞበታል ።እየሱስ ክርስቶስም እንዲሁ አንድ ሰው ለሁለት ጌቶች መታዘዝ አይችልም ሲል አንድ ሰው ለሁለት አለቆች በአንድ ጊዜ ሊያገለግል አይችልም ማለት ነው ። አንድ መሪ ከሁለት አለቆች ትእዛዝን እሚቀበልበት ሁኔታ ሲፈጠር ቦታውን እልቀበልም ቢል ይመረጣል የሚል አስተሳሰብ አለ ።
ሌላው ደግሞ መሪዎች ነገሮችን መቆጣጠር ሲያቅታቸው ፣ ወይንም በአግባቡ መምራት ሲያስቸግራቸው ወይንም አመፅ ሲያጋጥማቸው በሽብር (Terror) ለመምራት ሊሞክሩ ይችላሉ ።ነገር ግን ይህ ስልት ለአጭር ጊዜ ሊሰራ ቢችልም በረጅም ጊዜ ግን ስኬታማነቱ እየቀነሰ ስለሚሄድ አዋጪ ስልት አይደለም ፣ውሎ አድሮ በመሪው ላይ ተቃራኒ ውጤትን ማስከተሉም አይቀሬ ነው ። ይህ ብቻ ሳይሆን ጎጂናበረጅም ጊዜ በቀላሉ የማይስተካከል ከባድ ዋጋንና ጥፋትን የሚያስከትል ሆኖ ሊገኝ ይችላል ። እንዲሁም የመሪዎቹን በታሪክ ትተውት በሚያልፉት አሻራ ላይ ጥቁር ነጥብን ጥሎ ያልፋል ።
በመሪነት ውስጥ የመሪነትን ቀውስን ከሚያስከትሉ ነገሮች አንዱ የበላይ አመራር እርስ በእርስ መከፋፈል ነው ። ሌላው ደግሞ የአመራር መፈረካከስ ነው ። አንድ አመራር በራሱ ውስጣዊ ችግር ምክንያት ሊፈረካከስ ይችላል ። ለምሳሌ እርስ በእርሱ ከተከፋፈለና ያንን ልዩነቱን በውይይት መፍታት ካልቻለ ፣ እንዲሁም ለምሳሌ መሪው ቢታመምና መምራት ቢያቅተውና አግባብ ባለው መንገድ አዲስ አመራርን መተካት ካልቻለ ፣ እንዲሁም የመሪው ማርጀት ፣መጃጀትና እንዲሁም በአዲስ ለመተካት ፈቃደኛ በማይሆንበት ወቅት የአመራር መፈረካከስ ሲፈጠር እንዲሁም ይህ በበኩሉ የአመራር እና የስልጣን ክፍተትን ይፈጥራል ። ይህ የስልጣን ክፍተትን የስልጣን ሽኩቻንና የአመራር አቅጣጫ መሳትንና መዋለልን ያስከትላል ።
ሌላው ለመሪነት ቀውስ አስተዋፅኦ የሚያደርገው ነገር ፣ መሪው የሚመራበት ዘመን ራሱ ይወስነዋል ። ለምሳሌ የሰላም ዘመን መሪ ፣ ለጦርነት ጊዜ ላይሆን ይችላል ። የጦርነት ጊዜ መሪ ደግሞ የሰላም ዘመን መሪ ላይሆን ይችላል ።ለዚህ አይነተኛ ምሳሌ የሆኑት ዊኒስተን ቸርችል ሲሆኑ እንግሊዝን ከናዚ መንጋጋ ማዳን ቢችሉም በሰላሙ ጊዜ ግን በምርጫ ተሸንፈዋል ። በእርግጥ መራጩን ህዝብ ውለታ ቢስ ስለሆነ ሳይሆን በጦርነት ጊዜ አንድ መሪ የተከተለው ስረትራቴጂና በሰላም ወይም ትልቅ ችግር በሌለበት ሰአት የሚኖረው የአመራር ስልት የተለያየ ስለሆነና መሪው ራሱን ለሁኔታዎች ጋር ካለማዛመድና ካለመረዳት የሚመነጭ ነው ።
እንዲሁም ፈረንሳይን ከናዚዎች በጀግንነት ተዋግተው ነፃ ያወጡት ቻርልስ ደጎልም ፈረንሳይን ነፃ ካወጡ በኋላ በፊት በጦርነቱ ሰአት እንደነበራቸው ተወዳጅነታቸውን ጠብቀው አልዘለቁም ፤ ብዙም ተወዳጅ አልነበሩም ።ደጎልም እንደ ቸርችል ሀሉ በምርጫ ተሸንፈዋል ።
በመሪነት ውስጥ ያለውን ከፍተኛ የህልውና ጉዳይን ለመረዳት በሁለተኛው የአለም ጦርነት ወቅት ሩዝቬልት እንዲሁም ቸርችል የእንግሊዝ መሪዎች ባይሆኑ ኖሮ አሜሪካ በኮሚኒስቶች ወይንም በፋሺስቶች እጅ ውስጥ መግባቷ አይቀርም ነበረ ፣ አውሮፓም የናዚ ጀርመን መፈንጫ ልትሆን ትችል ነበረ ፣ በእንደዛ ሁኔታም ናዚዎችን ከአለም ላይ ማጥፋት አይቻልም ነበረ ማለት ይቻላል የሚሉ የታሪክ ሰዎች አሉ ፤ ይህም መሪዎች ምንያህል የታሪክን አቅጣጫ በበጎም ይሁን በመጥፎ ሊቀይሩ እንደሚችሉ የሚያመለክት ነው።
ይህ ብቻ ሳይሆን በአብዮት ጊዜና በሰላም ጊዜም የመሪዎች ስራ ይለያያል ። የአብዮት ጊዜ መሪዎች የሰላም ጊዜ መሪዎች ሆነው ላይገኙ ይችላሉ ።
ተመራማሪዎች ባደረጉት ጥናት የሰው ልጅ አእምሮ ጥሩ ጥሩውን ነው እንጂ አሉታዊ ወይም ክፉ የሆነውን ነገር ወደ ውስጥ አያስገባውም ያወጣዋል የሚል ግኝት አግኝተዋል ። ማለትም አንድ ሰው ጥሩ ጥሩውን ብቻ ነው እንጂ ክፉውን ወይም አሉታዊ የሆኑ ነገሮችን መስማት ወይም ማየት ወይም ቢያየውና ቢሰማውም፣ እንዳለ አድርጎ ግን እውቅና መስጠትን አይፈልግም ። ይህም የሰው ልጅ ተፈጥሮ ነው ፣ ሁሉንም ነገሮች መጥፎ አድርጎ መመልከት ለሰዎች በጣም አሰልቺና የማይፈለግ ስለሆነ ነው ። መሪም ይህን መረዳት እውነታዊውና ነባራዊ የሆኑ ነገሮችን ለመረዳት ሊጋርደው የሚችለውን ነገር ለመረዳት ሊያግዘው ይችላል ።
ሌላው አንድ መሪ ራሱን ተፈላጊ ማድረግ በረጅም ጊዜ አንዱን ሀላፊነት ከጨረሰ በኋላ ሌሎች የበላለጡ እድሎች እንዲከፈቱለት ያደርጋል ይህም የሚሆነው መልካም ስሙንና ተአማኒነቱን የጠበቀ መሪ ከሆነ በማንኛውም ጊዜና ቦታ ተፈላጊ ያደርገዋል ።መልካም ስም ውስጥ ክተተው ።eadership Crisis)
የአመራር ቀውስ እሚፈጠረው በመሪዎች ተፈጥሯዊ ባህሪና ፣ ወቅቱ በሚፈጥራቸው ችግሮች የተነሳ ነው ። ሌላው ደግሞ በመሪው መሀከልና በተከታዮቹ ወይም በሚመራው ህዝብ መሀከል መረዳዳት በማይኖርበት ጊዜ አለመግባባትና የተከታዮች ተቃውሞ እሚከተለው ። መሪዎች የህዝባቸውን ፍላጎት ወይም ላይረዱ የሚችሉበት ምክንያት ካለማወቅ ወይንም ፣ ከራስ ፍላጎት አንፃር ብቻ ከማየት ፣ ሊሆን ይችላል ። ነገር ግን የመሪነትን ቀውስ ከሚያስከትሉ ነገሮች ዋነኛው ተደርጎ ሊወስድ የሚችለው ይኀው ጉዳይ ነው ።
ከዚህ ጋር ተያይዞ እንዳለ አንድን ችግር መጀመሪያ ላይ ሲፈጠር መለየት ቢያስቸግርም ችግሩ ከታወቀ ግን መፍትሄው ቀላል ነው ። ይሁን እንጂ ውሎ አድሮ ግን አንድ ችግር ሲነሳ ካልታወቀ ውሎ አድሮ ችግሩ ቢደረስበትም መፍትሄው ግን የራቀ ነው ፣ ለመፍትሄ በዘገየበት ሰአት ነው ። በዚህ ወቅት ሁሉም ሰው ችግሩን ቢረዳውም መፍትሄውን ለማግኘት ግን ዘግይቷል ። ስለዚህ ሲጀመር ችግሮችን የመለየትና የማወቅ ለአንድ መሪ የኋላ ዘመን ስኬት ቁልፍ ከሆኑ ጉዳዮች አንዱና ዋነኛው ነው ።
ቀውስን በተመለከተ የተለያዩ አመለካከቶች አሉ ። አንዳንድ ጊዜ የመሪነት ቀውስ መከሰት ችግሮች ፈጠው እንዲወጡና መፍትሄን እንዲያገኙ ያደርጋል ብለው አንዳንድ ባለሙያዎች ይናገራሉ ፤ በሀገርኛው አባባል ካልደፈረሰ አይጠራም እንደማለት ሲሆን ፤ ኔቼም ቀውስ ሲፈጠር ነገሮች ፈጠው ይወጡና ችግሮች መፍትሄን ያገኛሉ ተብሎ ይታመናል ። ነገር ግን ይሄ ሊሆን የሚችለው መሪው መፍትሄን መስጠት ካልቻለ ለሚመራው ተቋም እንደ አማራጭ ሊሆን ይችላል ። ይህም ቢሆንም ግን መሪው የሚሞገሰው ቀውስን መፍታት በመቻሉ ነው እንጂ በቀውሱ ተሸንፎ ከአቅሙ በላይ ሆኖ ነገሮች ሲለይላቸውና ሲፈነዱ አይደለም ፣ እንደው ማንም ሰው በሚረዳው ሁኔታ ከአቅሙ በላይ የሆነ ሁኔታ ካልተፈጠረ በስተቀር ።
ሌላው የመሪዎችን የመምራት ብቃትን የሚቀንስ ነገር መገለል(Isolation)ነው ። መሪነት ማለት በሰዎች መሀከል ማህበራዊ እንቅስቃሴ ባለበት ውስጥ የሚሰራ ነገር ነው ፣ እንጂ እንደ ሳይንቲስቶች በላብራቶሪ ውስጥ ለብቻቸው ሆነው እንደሚያደርጉት ምርምር የሚከናወን ነገር አይደለም ።መሪዎች በመገለል ውስጥ ካሉ ስራቸውን መስራት አይችሉም- መገለል የመሪውን የመምራት ብቃትም ሆነ አካባቢውን የመረዳትና የመቆጣጠር በንቃቱን በእጅጉ እንዲቀንስ ያደርገዋል ። መሪዎች ራሳቸውን ያገለሉ ከሆነ ወይንም ከሌሎች ጋር የማይቀላቀሉ ከሆነ ፈላጊያቸው እየቀነሰና በዙሪያቸው እየሆነ ያለውን ነገር የመቆጣጠርና የመረዳት ችሎታቸውን ያዳክማል ፤ በማንኛውም መንገድ መሪዎች ይህን መከላከልና የሚደረገውን ነገር ከስር ከስሩ ማየትና መረዳት መከታተልና አስፈላጊውን ማስተካከያ እያደረጉ መቀጠል አለባቸው ። መሪዎች ስራዎቻቸውን እሚያደናቅፉባቸውን በማጋለጥ እንዲገለሉና ፣ ከመንገዳቸው ገለል እንዲሉላቸው የሚያደርጉበት ስልትም እንደመሆኑ ፣ እነሱም በሌሎች ሆነ ተብሎ የመገለል ወጥመድ ውስጥ እንዳይገቡ ራሳቸውን ነቅተው የሚጠብቁበት ስልት ነው ።
ውድድር ያለበት ወይም ውድድር እንዲኖርበት በሚፈለግ ሁኔታ ፣ አንድ መሪ ውድድሩን ካጠፋ ፣ የራሱን የሚመራውን ተቋም እድገት ያቀጭጨዋል ። ለተቋሙ ወይም ለሀገሪቱ የፖለቲካ እድገት እገዛን ሊያደርግ ይችል የነበረውን ፣ እንዲሁም ለወደፊቱ ሽግግር ወቅት ሲመጣ ሰላማዊ ሽግግር እንዲኖር የሚያስችለውን ተቋማዊና ፣ እውቀትና የሰው ሀይል እድገት እንዲጫጭ ነው እሚያደርገው ። የጤናማ ውድድር መኖር ለተቋማትም ሆነ ለመንግስታት እድገትና ጥንካሬ አስፈላጊ ነው ። ለምሳሌ መሪው የሚመራው የንግድ ድርጅት ቢሆን እንኳን ተወዳዳሪ ድርጅቶችን በሙሉ ከገበያ ቢያስወጣና ብቻውን ገበያውን ቢቆጣጠር ራሱን በራሱ መልሶ መብላትና ፣ ብቸኛ የገበያው አቅራቢ ወይም ሻጭ መሆን ሲሆን ይህም በማህበረሰብ ደረጃ ሲታይ ከሚያስገኘው ትርፍ ይልቅ የሚያመጣው ጉዳት ሲያይል ነው ።
ያም ብቻ ሳይሆን በታሪክ በርካታ ግዙፍ በብቸኝነት ገበያውን የተቆጣጠሩ ሞኖፖሊዎች የተፈጠሩ ሲሆን ሞኖፖሊዎች ውድድር ስለሌለ ራሳቸውን በራሳቸው ወደ ማጥፋት እንደሚያመሩ ሲረጋገጥ ሞኖፖሊ የነበሩ ኩባንያዎችም በጊዜ ሂደት ህልውናቸውን እያጡ ወይም እየተዳከሙ በመሄድ በሌሎች በአዳዲስ ተተክዋል ሄደዋል ። ሞኖፖሊዎች ሌላም አደጋ አለባቸው ይኀውም የገበያው ሁኔታ በራሱ የሚቀየርበትና ሞኖፖሊ ኩባንያዎች ሳያስቡት የገበያ ድርሻቸው በሌሎች የሚወሰድበትና መወዳደር የሚያቅታቸው ሁኔታም ሊፈጠር ይችላል ።
አንድ መታወቅ ያለበት ለአንድ ሀገር ፖለቲካው ከምጣኔ – ሀብቱ እድገት በላይ ሲሆን ፣ ልዩነቶችን እሚያስተናግድ የፖለቲካ ስርአት ከጊዜያዊ የምጣኔ – ሀብት እድገት በረጅም ጊዜ ለአንድ ሀገር የበለጠ ጠቀሜታ ይኖረዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ልዩነችን ማስተናገድና የተለዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ልዩነቶችን ማስተናገድና የተለያዩ ሀሳቦች እሚገለፁበት መንገድና እድል መኖር ከማፈን ይልቅ የተሻለ ነው ።
በመሪነት ውስጥ በጣም የሚፈራው ጉዳይ የስርአት አልበኝነት (Anarcy) መፈጠር ነው ። ሌላው ደግሞ መሪው ለምሳሌ ተቃውሞ ቢነሳበት ወይንም ስርአት አልበኝነት ቢፈጠርበት ሀይልን በመጠቀም የተወሰኑ ሰዎችን መስዋእት (Scape goat) በማድረግ ያንን ተቃውሞ ለጊዜው ሊገታ ይችላል ፤ ነገር ግን ዋናው የነገሩ መነሻ ጉዳይን አውቆ ካላከመ በስተቀረ ከበሽታው ይልቅ ምልክቱን ማከም ይሆንበታል ፤ ነገር ግን ነገሩን ከስሩ ከፈታው ያ ችግር ዳግም ተመልሶ እንዳይመጣ ሊያደርግ ሲችል ፣ ምልክቱን ብቻ ማለትም ስርአት አልበኝነቱን ብቻ ሊያስቆም ቢችል እንኳን ያ ነገር በጊዜ ሂደት ውስጥ ተመልሶ አለመምጣቱን ማረጋገጥ አለበት ። ሌላው ለአንድ መሪ እንቅፋት የሚሆነው መልካም ስሙን መጠበቅ ካልቻለ ነው ። አለማችን በታሪክ ስማቸውን ባለመጠበቃቸው ለውድቀት የተዳረጉ በርካታ መሪዎችን አስተናግዳለች ።
አንድ መሪ ችግሮች ገና ብቅ ሲሉ መለየት ካልቻለ ፣ የመሪነት ብቃት እንደሚጎድለው ሊገመት ይችላል ። ነገር ግን ይህ ክህሎት በብዙ መሪዎች ዘንድ ጎድሎ የሚገኝ ብቃት ነው ። አንድ ችግር ገና ሲፈጠር አውቆ ችግሩን ማስተካከል ቀላል ሲሆን ፣ በአንፃሩ መለየቱ ግን ከበድ ይላል ። ነገር ግን ያ ችግር አድጎ እና ጎልምሶ በቀላሉ በማንም ሰው ሊታይ የሚችልበት ደረጃ ላይ ሲደርስ ፣ ማስተካከል አዳጋች ይሆናል ። ልክ አንድ በሽታን ሀኪም ሲጀምር ህመምተኛውም ሆነ ሀኪሙ በቀላሉ ለመለየት እንደ ሚያስቸግራቸው ነገር ግን በሽታው ቢታወቅ ግን ማከም ቀላል እንደሆው ሁሉ ፣ በሽታው ከተንሰራፋና ከተስፋፋ በኋላ ግን ሀኪሙና ህመምተኛው ብቻ ሳይሆኑ ማንም ሰው በቀላሉ የሚያየው ይሆናል ፣ለማዳን ግን ጊዜው ረፍዷል -የማይድንበት ደረጃ ላይ ደርሷል።
ልዩነቶችንም መጠበቅ እንዲሁ አስፈላጊ ሲሆን ፣ ለምሳሌ በእንግሊዝ ሀገር የሌበር ፓርቲው ምንም እንኳን ግራ ዘመም ቢሆንም ፣ ነገር ግን የወሰዳቸው እርምጃዎች ለምሳሌለንደንን የፋይናንስ ማእከል ማድረጉና ፣ በርካታ የወግ አጥባቂዎቹንም ርእዮተ – አለም በመውሰድ የተለያዩ እርምጃዎችን መውሰዱ በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል ያለውን ልዩነትን አጥቧል ። ሌላውም እንዲሁ በአሜሪካን አገር ምንም እንኳን ሁለቱም ፓርቲዎች ዲሞክራቶችም ሆኑ ሪፐብሊካኖች አንዱ ስልጣን ሲይዝ አንዱ ሲቃወም የተለየ መስሎ ለመራጩ ቢታይም በተግባር ግን አዲሶቹ መሪዎች ከቀድሞው ፖሊሲ አለመከተላቸው መሪ የተለየ አለመሆኑ በተደጋጋሚ ታይቷል ። ጉልህ የሆነ ልዩነት በሁለቱ መሀከል የሚታየው በግብርን መጨመርና አለመጨመር ጉዳይ ላይ ሲሆን በሌሎች ጉዳዮች ላይ ግን የሚጠበቀው ልዩነት በተግባር አይታይም ። ቀድሞ ቡሽ አሸባሪዎችን በጓንታናሞ ቤይ ሲያስሩ ፣ የቡሽን ድርጊቶች ነቅፈው ወደ ስልጣን የመጡት ኦባማ ደግሞ በስልጣን ዘመናቸው ፣አሻባሪዎች ናቸው የሚሏቸውን በሰው አልባ አውሮፕላኖች መግደልን አማራጭ አድርገው ወስደውት ቆይተዋል ። ስለዚህ ሁለቱም አስተዳደሮች በቅርፅ ጦርነት ውስጥ ይበልጥ እየተዘፈቁ መጡ እንጂ ከጦርነት ራስን የማውጣትና ሌላ አቅጣጫን የመያዝ አዝማሚያ አላሳዩም ። ይህም በሁለቱ ፓርቲዎች መሀከል በዚህ ዘርፍ ልዩነት የሚል አስተሳሰብን በመራጩ ህዝብ ዘንድ እንዲያድርና ሁለቱንም አንድ አድርጎ እንዲያያቸው ያደርጋል ለመራጩ ህዝብም አማራጭን ያሳጣል ።
ይህ ብቻ ሳይሆን ለድርድር ክፍት የሆኑ ስርአቶች በአጭር ጊዜ በድርድሩ የተወሰነ ስልጣናቸው ሊቀነስ ቢችልም እና የፖሊሲ ለውጥን ወይም ማሻሻያን እንዲያደርጉ ቢገደዱም ፣ ውሎ አድሮ ግን በድርድር ያጣውን መልሶ ለማግኘት ይችላል ። ለድርድር ክፍት ያልሆኑ ስርአቶች ግን ምንም እንኳን ለድርድር (Compromising) ፈቃደኛ ስለማይሆኑ ለወቅቱ ምንም ስልጣናቸው ባይቀነስና የፖሊሲ ማሻሻያን ወይም ለጊዜው ለውጥን ባያደርጉም ፣ ውሎ አድሮ ግን ነባር ችግሮችና ልዩነቶች ጉልበት ጨምረው ይመጡባቸዋል ። ይህ ብቻ ሳይሆን ሙሉ ሽግግር የሚደረግበት ሁኔታ ከተፈጠረ ፣ቀድሞ ነገሮች በተወሰነ ደረጃ የለዘቡ ስለሚሆን ሽግግሩን ቀላል ሲያደርግ እንደ አብዮት የመሳሰሉ ስር ነቅል የስርአት ለውጦችን ከማድረግ ያድናል ።
አንድ መሪ የሚያደርገውን ነገር የሚያስከትለውንም ሆነ ያሚያደርገውን ነገር መዘዙንም ሆነ ጠንቁን ክፉንናደጉን በሚገባ የሚረዳ ነው መሆን አለበት ። ይህም ንቃተ – ህሊናው (Consciousness) ሊኖረው ሲገባ ነው ። ንቃተ – ህሊና ማለት አሁን እሚደረግ ነገር በወደፊቱ ላይ በራሱም ሆነ በሌሎች ላይ ያለውን አንድምታ በበጎም ይሁን መጥፎ ከሌሎችበተሻለ መረዳት መቻል እንዲሁም ፣ በሌላ አነጋገር ንቃተ – ህሊና ማለት ሌሎችንም ሆነ ራስን በሚገባ ማወቅ (Self – Consciousness) ማለት ነው ።አንድ ሰው ራሱ በሌሎች ላይ የሚያሳድረውን ተፅእኖ መረዳት ፣ እንዲሁም ሌሎች በሱ ላይ የሚኖራቸውን ተፅእኖ በአግባቡ መረዳት ራስን ለማወቅ በእጅጉ ይረዳል ። ራስን ማወቅ ማለት በተዘዋዋሪ መንገድ ሌሎችን ጠንቅቆ መረዳት ማለት በመሆኑ ፣ ራሳቸውን ሆነ ሌሎችን ጠንቅቀው የሚያውቁ መሪዎች የተሻሉ ውጤታማ መሪዎች መሆናቸው በአስተዳደር ባለሙያዎች በተደጋጋሚ የታረጋገጠ ነገር ነው ።
በሰው ልጅ ዘንድ ሁለት አይነት ህሊናዊ ንቃቶች አሉ ተብሎ ይታመናል ። አንደኛው አእምሯዊ – ንቃተ – ህሊና (Mind Consciousness) የሚባለው ሲሆን ። ይህ ህሊናዊ ንቃት አለምን በየቀኑ የሚመራና የሚያስተዳድር ምክንያታዊ በሆነው የአእምሮ ክፍል የሚመራ ነው ። ይህም በአብዛኛው በዘመናዊ ትምህረት የሚሰጥና የተለያዩ ሙያዎችም ማለትም ምጣኔ – ሀብትን ፣ ፖለቲካን ፣ ሳይንስን ፣ስፖርት ፣ ስነ – ጥብብን ወዘተ የሚመራ ነው ። ይህም በትምህርት ስርአቱ ውስጥ የሚሰጥና በአለም ዙሪያ ባሉ ሀገራት በሙሉ ትምህርት መልክ የሚሰጥ ነው ።
ሌላኛው ሁለተኛው እንዲሁም የበለጠው መንፈሳዊ ህሊናዊ ንቃት (Spritual Consciousness) ነው ። ይህ በአብዛኛው በሀይማኖት መስራቾችና በሀይማኖት ሰዎች የሚታወቅ ነው ። መንፈሳዊ መገለጥ ተደርጎም ሊወሰድ ይችላል ። በአለም ላይ ታላላቅ ሀይማኖቶችን የመሰረቱ ሰዎች የዚህ ህሊናዊ ንቃት ባለቤቶች የነበሩ ናቸው ።እነኚህ መንፈሳውያን «ሚስቲክ» የሚባሉ ናቸው ። በየትኛውም ዘመን ግን የዚህ አይንት ሰዎች ቁጥራቸው ብዙም አይደለም ። በብዙ ክፍለ – ዘመናት ውስጥ ፣ ለሰዎች ብርሀን ለመሆን አንድ ጊዜ የሚከሰቱ ክስተቶች ናቸው ። ቡድሀ ፣ ክርስቶስ ፣ ሙሴ፣ ባሁላን የመሳሰሉ ሰዎች የዚህ የሚጠቀሱ ናቸው ። የዚህ አይነቱ ህሊናዊ – ንቃት የንቃት ከፍተኛው ደረጃ ሲሆን የዚህ አይነት ህሊናዊ – ንቃት ላይ ለመድረስ እዝነት (Compassion) እንዲሁም አለምን እንዳለችው መቀበል መቻልን ፣ ለመለወጥ አለመታገል እንዲሁም ያለውን ነባራዊውን ሁኔታ መቀበል (Surrender) ማለት ነው ። ይህም በምክንያት የተሞላው አእመሯዊ ከሆነው ህሊናዊ ንቃት በእጅጉ የተለየ ነው ። ለምሳሌ በአንድ ጉዳይ ላይ የፖለቲካ ሰውንና አንድ የሀይማኖት ሰውን ብንጠይቅ ሁለቱ የሚሰጡት መልሶች የተለያዩ ናቸው ። በአሁኑ ወቅት የአለም የፖለቲካ መሪዎች ህሊናዊ ንቃት እንዲኖራቸው ይመከራል ። ይህም ለአለም ሰላም አስፈላጊ ጉዳይ ስለሆነና
ለምሳሌ መሪው በሚመራው ክፍል ውስጥ አንድ ችግር ቢፈጠር ለምሳሌ አንዱን ምንም ስህተት መስራት የለበትም ቢባል ፣ ወይንም አንዱ የሰራውን ስህተት አንደኛው አጉልቶ ቢያይበት ሰውየው ካደረገው በላይ እንዲቀጣ ቢፈልግ የፖለቲካ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ። ይህም እስከ ፍርድ ቤት ድረስ መካሰስ ደረጃ የሚያዳርስ ሲሆን ፣ ይህም የፖለቲካ ወይም የህግ ችግር ተፈጥሯል ማለት ነው ፣ ይህም ጠለቅ ያለ የመረዳት ችሎታን ይጠይቃል ። ይህም ማለት ጉዳዩ በፖለቲካ ወይንም በህግ መታየት ያለበትና በዛ መንገድ ብቻ መፍትሄን የሚፈልግ ነውማለት ነው ።
ሌላው መሪነትን ቀውስ እሚያስከትል ነገር መሪው በስሩ የሚመራአቸው ተቋማት ከእርሱ ስልጣንና ቁጥጥር ወሰን ውጪ መሆን የሌለባቸው ሲሆን ፣ የአንዱ ተቋም ስልጣን ወሰን ከሌላኛው በግልፅ የተለየ መሆን አለበት። በአሜሪካ ለምሳሌ ሲአይ ኤንና ኤፍ ቢ አይን የስልጣን ወሰን በመለየት አሻሚ እንዳይሆን ማድረግ ችለዋል ። የዚህ አይነት ግልፅ የሆነ የስልጣን ወሰን ከሌለ አንድ ችግር በሚፈጠርበት ወቅት የሚጠየቅ ስለማይኖር አንዱ በአንዱ ላይ ጣቱን እንዲጠቁም እና በአንድ ተቋም (መንግስት) ውስጥ ለአንድ አላማ የሚሰሩ ተቋማት መካከል አለመተማመን እንዲፈጠር ያደርጋል ፣ሌላው ደግሞ መሪው በስሩ በአግባቡ ሊመራቸው ይገቡ የነበሩትን ሰዎችን ወይንም ተቋማትን በአግባቡ መምራት ካልቻለ ስርአት አልበኝነት ወይንም (Anarchy) ይፈጠራል ። ስርአት አልበኝነት በዘርፉ ባለሙያዎች በጣም የሚፈራ እና እንዳይከሰት በጥብቅ ጥረት የሚደረግበት ሲሆን መሪም ይህንን ሊፈጠር የሚችል ስርአት አልበኝነት አጥብቆ መከላከል አለበት ። ባሀኡላ እንደሚለው « እውቀቱ ለሌለው ሰው ነፃነትን ከመስጠት በላይ የበለጠ አደገኛ ነገር የለም» ።
ይህ አባባል በመፅሀፍ ቅዱስ ላይ እየሱስ ክርስቶስ ደቀመዛሙርቱን ለማስተማር ከተናገረው በመዋስ ፣ የተከፋፈለ ቤት አይቆምም እንዲል መፅሀፉ ፤ ይህንን አባባል አብረሀም ሊንከን በአሜሪካን አገር ሰሜኑ ከባርነት ነፃ በሆነበትና ደቡቡ የአሜሪካ ክፍል ከባርነት ነፃ በነበረበት ወቅት ማለትም በአንድ ሀገር ላይ ሁለት ስርአትና ህግ በነበረበት ወቅት ይህን አባባል ተጠቅሞበታል ።እየሱስ ክርስቶስም እንዲሁ አንድ ሰው ለሁለት ጌቶች መታዘዝ አይችልም ሲል አንድ ሰው ለሁለት አለቆች በአንድ ጊዜ ሊያገለግል አይችልም ማለት ነው ። አንድ መሪ ከሁለት አለቆች ትእዛዝን እሚቀበልበት ሁኔታ ሲፈጠር ቦታውን እልቀበልም ቢል ይመረጣል የሚል አስተሳሰብ አለ ።
ሌላው ደግሞ መሪዎች ነገሮችን መቆጣጠር ሲያቅታቸው ፣ ወይንም በአግባቡ መምራት ሲያስቸግራቸው ወይንም አመፅ ሲያጋጥማቸው በሽብር (Terror) ለመምራት ሊሞክሩ ይችላሉ ።ነገር ግን ይህ ስልት ለአጭር ጊዜ ሊሰራ ቢችልም በረጅም ጊዜ ግን ስኬታማነቱ እየቀነሰ ስለሚሄድ አዋጪ ስልት አይደለም ፣ውሎ አድሮ በመሪው ላይ ተቃራኒ ውጤትን ማስከተሉም አይቀሬ ነው ። ይህ ብቻ ሳይሆን ጎጂናበረጅም ጊዜ በቀላሉ የማይስተካከል ከባድ ዋጋንና ጥፋትን የሚያስከትል ሆኖ ሊገኝ ይችላል ። እንዲሁም የመሪዎቹን በታሪክ ትተውት በሚያልፉት አሻራ ላይ ጥቁር ነጥብን ጥሎ ያልፋል ።
በመሪነት ውስጥ የመሪነትን ቀውስን ከሚያስከትሉ ነገሮች አንዱ የበላይ አመራር እርስ በእርስ መከፋፈል ነው ። ሌላው ደግሞ የአመራር መፈረካከስ ነው ። አንድ አመራር በራሱ ውስጣዊ ችግር ምክንያት ሊፈረካከስ ይችላል ። ለምሳሌ እርስ በእርሱ ከተከፋፈለና ያንን ልዩነቱን በውይይት መፍታት ካልቻለ ፣ እንዲሁም ለምሳሌ መሪው ቢታመምና መምራት ቢያቅተውና አግባብ ባለው መንገድ አዲስ አመራርን መተካት ካልቻለ ፣ እንዲሁም የመሪው ማርጀት ፣መጃጀትና እንዲሁም በአዲስ ለመተካት ፈቃደኛ በማይሆንበት ወቅት የአመራር መፈረካከስ ሲፈጠር እንዲሁም ይህ በበኩሉ የአመራር እና የስልጣን ክፍተትን ይፈጥራል ። ይህ የስልጣን ክፍተትን የስልጣን ሽኩቻንና የአመራር አቅጣጫ መሳትንና መዋለልን ያስከትላል ።
ሌላው ለመሪነት ቀውስ አስተዋፅኦ የሚያደርገው ነገር ፣ መሪው የሚመራበት ዘመን ራሱ ይወስነዋል ። ለምሳሌ የሰላም ዘመን መሪ ፣ ለጦርነት ጊዜ ላይሆን ይችላል ። የጦርነት ጊዜ መሪ ደግሞ የሰላም ዘመን መሪ ላይሆን ይችላል ።ለዚህ አይነተኛ ምሳሌ የሆኑት ዊኒስተን ቸርችል ሲሆኑ እንግሊዝን ከናዚ መንጋጋ ማዳን ቢችሉም በሰላሙ ጊዜ ግን በምርጫ ተሸንፈዋል ። በእርግጥ መራጩን ህዝብ ውለታ ቢስ ስለሆነ ሳይሆን በጦርነት ጊዜ አንድ መሪ የተከተለው ስረትራቴጂና በሰላም ወይም ትልቅ ችግር በሌለበት ሰአት የሚኖረው የአመራር ስልት የተለያየ ስለሆነና መሪው ራሱን ለሁኔታዎች ጋር ካለማዛመድና ካለመረዳት የሚመነጭ ነው ።
እንዲሁም ፈረንሳይን ከናዚዎች በጀግንነት ተዋግተው ነፃ ያወጡት ቻርልስ ደጎልም ፈረንሳይን ነፃ ካወጡ በኋላ በፊት በጦርነቱ ሰአት እንደነበራቸው ተወዳጅነታቸውን ጠብቀው አልዘለቁም ፤ ብዙም ተወዳጅ አልነበሩም ።ደጎልም እንደ ቸርችል ሀሉ በምርጫ ተሸንፈዋል ።
በመሪነት ውስጥ ያለውን ከፍተኛ የህልውና ጉዳይን ለመረዳት በሁለተኛው የአለም ጦርነት ወቅት ሩዝቬልት እንዲሁም ቸርችል የእንግሊዝ መሪዎች ባይሆኑ ኖሮ አሜሪካ በኮሚኒስቶች ወይንም በፋሺስቶች እጅ ውስጥ መግባቷ አይቀርም ነበረ ፣ አውሮፓም የናዚ ጀርመን መፈንጫ ልትሆን ትችል ነበረ ፣ በእንደዛ ሁኔታም ናዚዎችን ከአለም ላይ ማጥፋት አይቻልም ነበረ ማለት ይቻላል የሚሉ የታሪክ ሰዎች አሉ ፤ ይህም መሪዎች ምንያህል የታሪክን አቅጣጫ በበጎም ይሁን በመጥፎ ሊቀይሩ እንደሚችሉ የሚያመለክት ነው።
ይህ ብቻ ሳይሆን በአብዮት ጊዜና በሰላም ጊዜም የመሪዎች ስራ ይለያያል ። የአብዮት ጊዜ መሪዎች የሰላም ጊዜ መሪዎች ሆነው ላይገኙ ይችላሉ ።
ተመራማሪዎች ባደረጉት ጥናት የሰው ልጅ አእምሮ ጥሩ ጥሩውን ነው እንጂ አሉታዊ ወይም ክፉ የሆነውን ነገር ወደ ውስጥ አያስገባውም ያወጣዋል የሚል ግኝት አግኝተዋል ። ማለትም አንድ ሰው ጥሩ ጥሩውን ብቻ ነው እንጂ ክፉውን ወይም አሉታዊ የሆኑ ነገሮችን መስማት ወይም ማየት ወይም ቢያየውና ቢሰማውም፣ እንዳለ አድርጎ ግን እውቅና መስጠትን አይፈልግም ። ይህም የሰው ልጅ ተፈጥሮ ነው ፣ ሁሉንም ነገሮች መጥፎ አድርጎ መመልከት ለሰዎች በጣም አሰልቺና የማይፈለግ ስለሆነ ነው ። መሪም ይህን መረዳት እውነታዊውና ነባራዊ የሆኑ ነገሮችን ለመረዳት ሊጋርደው የሚችለውን ነገር ለመረዳት ሊያግዘው ይችላል ።
ሌላው አንድ መሪ ራሱን ተፈላጊ ማድረግ በረጅም ጊዜ አንዱን ሀላፊነት ከጨረሰ በኋላ ሌሎች የበላለጡ እድሎች እንዲከፈቱለት ያደርጋል ይህም የሚሆነው መልካም ስሙንና ተአማኒነቱን የጠበቀ መሪ ከሆነ በማንኛውም ጊዜና ቦታ ተፈላጊ ያደርገዋል ።መልካም ስም ውስጥ ክተተው ።

ልዩነቶቻችን ውበታችን የሚሆኑት ስናስተናግዳቸው ብቻ ነው፤
አለበለዚያ ያወዛግቡናል ። (አርቲክል 2012)
1. የማንነት ጥያቄዎች በየፈርጁና በየመልኩ
እገሌ የሚባል ስብስብ ለመንግሥት ምክር ቤት የማንነት ጥያቄ
አቀረበ። እገሌ የሚባለው ደግሞ በዚህ ክልል ሳይሆን በዚኛው ክልል
ልካለል አለ። ሌላው እኛ መታወቂያ መለያ አጠራሬ ይህ ነው እንጂ
ይህኛው አይደለም። አንደኛው ብሔረሰብ ልዩ ዞን (ኮንሶ) ሌለኛው
ክልል (ሲዳማ) ይሰጠኝ የሚል ጥያቄ አቀረበ። ስብስቦች የማንነት
ጥያቄያቸው በሕገ መንግሥት መሠረት ለመንግሥት ምክር ቤት
አቀረቡ ሲባል እንሰማለን። ይህንን ጥያቄ ያቀረቡ የቅማነት፣ የቁጫ፣
የወልቃይት፣ የዱቤ ብሔረሰብ አባላት ተገደሉ፣ ታሠሩ፣ ተቀጡ፣ ወዘተ
ሲባል እንሰማለን። ገሚሱ የማነት ጥያቄ ቀላል መልስ አለው።
ገሚሱ ቀላል መልስ የለውም።
ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች መልስና መፍትሔ
የሚጠበቀው አንዳንዴ ጊዜ ከመንግሥት አካል (የመንግሥት ምክር
ቤት፣ ክልል) ነው። በሌላ ጊዜ በባለጉዳዩ ስብስብ እንዲወሰን
ይፈለጋል፣ ይደረጋልም። አንዳንድ ጊዜ ችግሩ ማኅበራዊ በስብስቦች
መካከል ነው። ሌላ ጊዜ በመንግሥት አካልና ስብስቦች መሃል ነው።
የዛሬ 8 ወር ጀምሮ በኦሮሞ ክልል፣ ሰሞኑን ደግሞ በጎንደር
መሳሳቦች መንስኤቸው ማንነት ነው ተብሏል። ማንነት በሀገሪቷ ባሉት
ባለድርሻ ስብስቦች ቀጣይ አብሮነት ብቻ ሳይሆን ለቀጣይ
ሕልውናዋም ጭምር ከሁሉም ችግሮች በላይ ተፈታታኙ በታኝ
ተግዳሮት የጋረጠ ጉዳይ የሆነ ነው። ይህም ከቀርብ ጊዜው ወዲህ
እኛ ብቻ ሳንሆነ የገዢው ፓርቲ ወገን የነበሩ የቀድሞ ጀኔራሎችም
ጭምር እያሳሳባቸው መጥቷል። ሁሉም የማንነት ነክ ጥያቄዎች
ተመሳሳይ ይዘትም ሆነ ቅርጽ የላቸውም። በመዛኙ በማንነት ዙርያና
ሳቢያ የተነሱ ጥያቄዎችና ያስከተሉ ውዝግብ ዥንጉርጉር ቢሆንም
ቅሉ አብዛኛዎቹ ያነታርካሉ። አልፎ ተርፎ ያወዛግባሉ። አንዳንድ ጊዜም
ጦር ያማዝዛሉ። ለምን?
2. ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን ያነታርኩናል?
የዛሬ ስንት ዓመት ያውም መልስ ያላገኘ የማንነት ጥያቄ የለም
ከተባለ ጊዜ በኋላ። 50 ዓመት ዋልልኝ መኮነን የተባለ የፖለቲካል
ሳይንስ ተማሪ ሰመ ጥሪው አርቲክል ከጻፈ በኋላ። 23 ዓመት ሀገሪቱ
ብሔር፣ ብሔረሰቦች ጥያቄ መልስ የሰጠ ሕገ መንግሥት ከተረቀቀ
በኋላ። ታዲያ ስብስቦች ለምን ይወዛገባሉ? ስብስቦች እርስ በርስ
ይጋጫሉ፣ ከመንግሥት ጋር ያጋጫሉ። ድሮ አፋርና ኢሣ በውኃና
ግጦሽ ይጋጫሉ ይባል ነበር። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገበኛል
ጥያቄዎች ብቻ አይደሉም። የሥልጣን፣ የሃብትና የተጽእኖ ማሳረፍ
ዙሪያ የሚደረጉ ናቸው። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገባኛል ጥያቄዎች
ብቻ አይደሉም። ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን
ያነታርኩናል? ጥያቄን ከመመለሳችን በፊት በቅድሚያ ማንነት
ምንድነው የሚትለዋን ጥያቄ ባጭሩ ለመቃኘት ቢንሞክርስ!
3. ለመሆኑ፣ ማንነት ምንድነው?
በቀላሉ አማርኛ በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት መገለጫ
ነው። መለያ ነው፣ ካንድ ስብስብ አባለት ጋር የምገለጸው ልዩነት፣
ከሌላው ስብስብ አባለት ጋር አለን የሚንለው አንድነትና ወገንተኛነት
መሠረት ያደረገ ወገንተኛነት ነው። ማንነት፣ ባጭሩ አንድ ስብስብ
እሱን ከሌሎቹ ስብስቦች የሚለዩትን መታዋቂያ መለያዎቼ ናቸው
በሚላቸው ተጋሪዮሾች (COMMONNESS) ላይ ተሞርኩዞ
ወገንተኛነት የመፍጠር ክንዋኔ ነው። ሥልጤ ፣ ሥልጤ እንጂ ፣ ጉራጌ
አይደለም። ወልቃይት ጠገዴ አማራ እንጂ ትግራዊ አይደለም። የለም
ወልቃይት ትግራዊ ስለሆነ በትግራይ ክልል ውስጥ መካለል አለበት።
ቁጫ፣ ቁጫ እንጂ ጋሙም፣ ጎፋም፣ ወላይታም አይደለም። ኦሮሞ
ሀገሩ ኦሮሚያ እንጂ፣ ኢትዮጵያ አይደለም። ማንነት (identity)
በቀላሉ አማርኛ የመለያ መታወቂያ ሊባል ይችላል። “እነሱ” እና “እኛ”
ተባብለው “እኛን” “ከእነሱ” በሚለያቸው ተጋርዮሾች መግለጫዎች
ፈልገውና ላንዱ ወገን ወገንተኛት መፍጠር ነው። በሌላ በኩል “
የሌላኛውን” (The other) ዝምድና መካድ ብቻ ሳይሆን ከእሱ ጋር
መፋጠጥ ነው። ገሚሱ ማንነቴ ይታወቅ (እውቂያ ይሰጠው?) ነው
ጥያቄው፣ ገሚሱ ደግሞ በዚህ እውቂያ መሠረት ራሴን በራሴ
የማስተዳድርበት የራሴ ወረዳ፣ ዞን፣ ክልል ይሰጠኝ ይላል። ሌላው
በኢትዮጵያ ውስጥ ባንድነት እንኑር ወይስ ለእየብቻቻን የራሴ ጎጆ
እንቀልስ ባዮች ደግሞ አሉ። ሌላው በተለያዩ ምክንያቶች አብረን
መኖር ስለማንችል የራሳችን መንግሥት እንመሥረት ብሎ ይነሳል፣
ይቀሰቅሳል። ይህ ስሜት ወደ ኢዶሎጂ ብሎም ወደ እንቅስቃሴ
ያድጋል። ባንድ ላይ ብሔረተኛነት የሚሰኘው ይህው ስሜት፣
ኢድዮሎጂና እንቅስቃሴ ቢባል ያስኬዳል እንደዚህ ናቸው ማለት
ይቻላል። እነዚህና እነዚህ የመሳሰሉ ርእሰ ጉዳዮች ስብስቦችን
ያነታርካሉ፣ ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎ አቧድነው፣ ጎራ
አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል። ዛሬ በጎንደር የምንመለከተው
አተረማማሽ ሆኔታ መንስኤቸው ማንነትና ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ
ጥያቄዎች ናቸው።
የሰው ልጅ ስብስቦች እንጋራለን የሚሉትን የማንነት መገለጫዎች
መሠረት አድርገው የሚፈጥሩት የወገንተኛነት መገለጫዎች በርካታ
ናቸው። እዚህ ለመዘርዘር ያስቸግራል። ሁሉ ግን ባንድ ሚዛን
የሚመዘኑም አይደሉም። ሚዛን የሚደፉ አሉ። ሚዛን የማደይፉ
ተጋሪዮሾች ይኖራሉ። የሰው ልጆች ስብስቦችን መቧደን መነሻ
በማድረግ በመካከላቸው የሚፈጠረው አለመግባባት ፈረጀ ብዙ።
በተለያዩ ርእስ ግዳዮች ይጋጫሉ። አንዳንዱ ተጋሪዮሾቹ ከሌሎቹ
ይበልጥ ወሳኝ ናቸው። ይበልጥኑም ያወዛግባሉ። የዘር ወይም ያንድ
ቋንቋ ስብስብ ወይም ያንድ እምነት ወገንተኛት ላይ የተመሰረተው
“እኛ” እና “እነሱ” ተሰናኝተው መቧደን ነው እንግዲህ የዓለማችንን
ህዝቦች የሚያነታርከው ፤የሚራኩተውና አልፎ ተርፎ ጦር እያማዘዘ
የሚያገዳድለው። ገና ዓላማችን ያወዛግባሉ የተባሉትም እነዚሁ ሁለቱ
አናቋሪ የማንነት መግለጫዎች ናቸው።
4 መቧደንና ውዝግብ
• ማንነት በልዩነቶቻን ላይ የተመሠረት ወገንነተኛነት ነው እስከተባለ
ድረስ፣ ልዩነቶቻችን ማስተናገድና ማስተዳደር እስካልቻልን ድረስ
ያወዛግቡናል። ይህ ውዝግብ ነው ለቁሩቁሱ ምክንያት። ሰለዚህ
ማህበራዊ ስብስቦች በቡደን ቡደን መቧደናቸው አይደለም ወደ
ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ ወይም በጊዜው ተፃራሪ
የሚመስላቸው ግቦችን በየፊናቸው ለመምታት ወይም ለማሳካት
ማለማቸው እንጂ። ይህ ድርጊት ነው እንግዲህ ውዝግብ
የሚሰኘው። የውዝግብ (Conflict) አጥኚዎች፣ ውዝግብ ”ሁለት
ወይም ከዚያ በለይ የሆኑት ወገኖች ተፃራሪ ሆነው የሚታያቸውን
ዓላማዎች አንግበው አንዱ የሌላው ዓላማ ግብ መምታት
እንዳይይሳካ የማድረግ ክንዋኔ ነው” ይሉናል። በግለሰቦች መካከል
በነጠላ ማንነታቸው የሚነሱትን አለመግባባቶች ለጊዜው ከዚህ
ውጭ እናድርጋቸውና ሌላውን እንመልከት። ሰዎች ሕወታቸውን
ሲመሩ የተለያዩ ግቦች አንገበው እንደሚንቀሳቀሱ ይታወቃል። በዚያኑ
መጠን ተፃራሪ የሚመስሉ ፍላጎት ፤ ዓላማ ፤ ጥቅምና አመለካከቶችን
ያራምዳሉ። እነዚሁ ሌሎቹ ካነገቡትና ከሚያራምዱት ሳይጣጣሙና
የተቃረኑ ሲመስሏቸው ይሻኮታሉ፤ይሯኮታሉ፤ይቆራቆሳሉ። ባጭሩ ጠብ
ይፈጥራሉ። ባንድ ዓላማና ፍላጎት ተፃርረው ጎራ ላይተው ሁለቱም
የራሳቸውን ዓላማ ለማሳካትና በዚያኑ መጠን የሌለኛውን ዓለማ
ስኬት ለማደናቀፍ አልፎ ተርፎ ወድቅ ለማድረግ በየፊናቸው
ይፍጨረጨራሉ። በዚያኑ ወቅት ዓላማዎቹ ተፃራሪ ሰለሆኑ ወይም
ለግቡ አንጋቢዎች ተፃራሪ ዓላማዎቻቸን ማጣጣም የማይ

ቻል ሆነው
ሰለሚታዩዋቸው የግድ ጎራ ይለያሉ። ይፋጠጣሉ። ደረጃው ይለያያል
እንጂ ለውዝግብ ተመራማሪዎቹ ከቤተሰብ አለመግባባት እስከ
ሶማሊያው ዓይነቱ አመሰቃቃይ እርስ በእርስ ጦርነት የመሳሰሉት
ቁሩቁሶች ሁላ በውዝግብ ውስጥ ነው የሚጠቃለሉት። ሰለዚህ
በቡድን ቡድን መቧደኑ አይደለም ወደ ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ
ወይም ተፃራሪ የሚመስላቸው ግቦችን ለመምታት ማለማቸው እንጂ።
በመካከላቸው “ውዝግብ” ተፈጠረ የምንለው ይህው አለመግባባትና
አለመጣጣም ሲከር ነው።
• የማንነት ፖለቲካ መሠረቱ እነዚህን ልዩነቶቻችንን መሠረት አድርጎ
ወገን ለይቶ መደራጀትና አንዱ ከእነሱ የተለየውንና “ሌላው”
ከተሰኘው ጋር ተፃርሮ መፋጠጥ ነው። አንዳንድ ጊዜም በጦር ሜዳ
መግጠም ነው። ያን ጊዜ ልዩነቶቻችን ጌጦቶቻችን ሳይሆኑ የጠብ
መነሾ ሆነው ቁጭ ይሉና ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎም
አቧድነው፣ ጎራ አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል።
• ልዩነቶቻችን ጌጦቻችን ናቸው ከሚለው መፈክር አሸጋግረን
ልዩነቶቻችንን ማስተናገድና ማስተዳደር አልቻልንበትም፣ በረዥሙ
ታሪካችን። እስካሁን አላወቅንበትም ማለት ሳይሻል አይቀርም። እነሱን
ከማስተናገድና ማኔጅ ከማድረግ ይልቅ ልዩነቶቻችን ከእነጭራሹ
መካዱ ይቀናናል። እኛ አንድ ነን፤ የምን ልዩነት አመጣችሁብን ደግሞ
ማለቱን የምናዘወትርም አልጣፋንም። በእኛ መካከል ልዩነት
የሚፈጥሩት የውጭ ጠላቶቻችን ናቸው በማለት በሌላው ላይ
ማላከኩን የምንመርጥበት ጊዜም አለ ። ጉራማይሌነታችን
ከእነአካቴው ሽምጥጥ አድርጎ መካድም ብቻ ሳይሆን በጉልበት
እንዲወገዱ መጣሩ ሌለኛው አደገኛ አካሄድ ነው። በርካታ አብነቶችን
መጠቀስ ይቻላል። ከረዥሙ ታሪክችን በግድ አንድ የማድረግ
ሙከራዎች ውስጥ ሁለት አብነቶች ብቻ እንመልከት። በመንግሥታዊ
ሥልጣን የተደረጉ እምነትን በጉልበት አንድ የማድረግ ሙከራዎች።
መላው የሀገሪቷ ህዝብ በኃይማኖት አንድ ማድረጉ በኢማም አሕመድ
ግራኝ በ1529/1543 ተሞክሮዋል። የዛሬ 480 ገደማ። ብዙ ጥፋት
አደረሰ እንጂ የሀገሪቷን ህዝብ ማስለም ወይም በግድ ሙስሊም
እንዲሆን የተደረገው ሙከራ አልተሳካም። በ1877 በቦሩ ሜዳ አፄ
ዮሃንስ ሙስሊሞችን በሙሉ ክርስቲያን ሁኑ ወይም “ክስትኑ” ብለው
በንጉሣዊ አዋጅ ለማጥመቅ የተደረገው ሙካራም እንዲሁ
አልተሳካም። ዛሬ በግድ አንድ እንድርግ ብሎ የሚነሳ ወገን ባይኖርም
ማስተናገድ ተሳክቶልናል ማለትም በፍጹም አይቻልም።
ባንድ መንግሥት ሥር ለመተዳደር ከወሰኑ በኋላም ቢሆን
መንግሥቱን በምን መልክ እናደራጅ ጥያቄ ብሔረሰቦችን ያነጋግራል።
ባንድ ሀገር አብርን ለመኖር ብንወሰን አሁንም የወደፊቱ አብሮነታችን
በምን መልኩ ይደረጅ በሚለው ሃሳብ ላይም የሁሉም ስምምነት
ያስፈልጋል ። የተወሰነው ክፍል የራሴ እድል በራሴ ልወስን ካለ
አስቸጋሪ ሆኔታ ይፈጠራል። ያለፉ የታሪክ ስህተቶቻችን የወደፊቱ
አብሮነታችን አይታሰቤ አድርጎታል ከተባለም ለዚህ ችግር መፍትሔ
እንደሚያስፈልግ ከሀገራችን ተሞክሮ መገነዘብ አይገድም። አስቸጋሪ
ነው አልኩኝ እንጂ መፍትሔ የለውም ማለቴ አይደለም። ጉዳዩ
አስቸጋሪና የተወሳሰበ የሚሆነው ግን አንዳንድ ስብስቦች በአብሮነት
መኖሩን አሻፈረን ብለው የራስ መንግሥት መመሥረት አመለካከትና
እቅድ መንደፍ ሲጀመሩ ብሔረተኛነት ሥር እየሰደደ መጣ እንላለን።
ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
5. ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
አንድ ስብስብ የራሴ ናቸው የሚላቸውን አባላት ባንድ መንግሥት
አሃድ ወይም ትድድር ሥር እንዲጠቃለሉት ምኞቱን ተግባራዊ
ለማድረግ የሚያደረገው እንቅስቃሴ መግላጫ ተደረጎ እስከ ተወሰደ
ድረስ ከፖለቲካዊ ክውን ወይም አሃድ ውጭ ከቶ ሊታሰብ
አይችልም። ብሔርተኛነት ከመንግሥት ውጭ ሊታይ አይችልም።
በዚህ ጽሑፍ በዚህ አግባብ ነው እየተጠቀምኩበት ያለሁት።
ከመንግሥት ወይም ከብሔር ማዕቀፍ ውጭ ብሔርተኛትን ማሰቡ
አስቸጋሪ የሚያደረገው ይህ ይመስልኛል። በሌላ በኩል፣ በማንነቱ
ወገንተኛት የተደራጀ ኃይል ሁሉ የራሱን መንግሥት ወደ መመሥረቱ
አያመራም። ከላይ በሥልጤ ብሔረሰብ ምሳሌነት የተመለከትነው
ወገንተኛነት ዓላማውና ግቡ ሥልጤን ከኢትዮጵያ ገንጥሎ የራሱን
መንግሥት ወይም ፖለቲካዊ አሃድ የመስረት ግብና ዓላማ
አልነበረውም። የለውምም። የተወሰኑ ብሔረሰቦች ከራሳቸው ጋር
ለተያያዙ የአስተዳደር ጥያቄዎችና ችግሮች እልባት እንዲያገኙላቸው
መፈለጋቸው እንደተጠበቀ ሆኖ። ብሔርተኝነት እንደ ማንነት ማደራጃ፤
ብሔርተኛነት እንደ ስሜት ፤ብሔርተኛነት እንደ እንቅስቃሴና
ብሔርተኛት እንደ ኢድዮሎጂ በብዙ ትርጉም፤ፊቺና ደርዝ ያለው
ማስገንዘቢያ ንባበ ቃል ነው። ወደዚያ ዝርዝር እዚህ ላይ አንገባም።
6. የአብሮነት መፍትሔ ፍለጋ
• ማንነት በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት ነው ከተባለ፣
ልዩነቶቻችን ማስተናገድ ካልቻን ያለጥርጥር ያወዛግቡናል። የግድ
የአብሮነታችን መሠረት በመሆኑ የመንግሥት አደረጃጀት አማኻኝነት
አኗኗሪ ቀመር እንሻለን የምንለው ለዚህ ነው። ያልተማከለ ፌዴራላዊ
ሥርዓትም የተመረጠውም ለዚሁ ነው። ከላይ የተመለከትናቸው
በማንነት ዙሪያ ያጠነጠኑ ጥያቄዎች መልስ ማገኘት ይኖርባቸዋል፣
ከማንነት እውቂያ ጀምሮ፣ አከላለል፣ ራሳቸው በራሳቸው
የሚያስተዳድሩበት አሃድ ደረጃ፣ በራሳቸው ጉዳዮች ላይ የመወሰን
ሥልጣንና ተግባራዊነቱን ይመለከተል። በተለይም ባልተማከለ
የመንግሥት አወቃቀር። የተዘረጋው ፌዴራላዊ ስርአት በተለያዩ
ምክንያቶች የተተለመለትን ግብ ማሳካት አልቻለም።
• የተወሰኑትን ለመጠቃቀስ፣
o የገዢው ፓርቲና መንግሥት የማንነት ጥያቄን እንድ አንደ
ማተረማመሻና የሥልጣን እድሜ ማራዘሚያ አድርጎ
መጠቀሙ፣
o በዚህና በሌሎች ተዛማጅ ምክንያቶች ፌዴራልዊ ሥርዓትን
በቅጡ ተግባራዊ ማድረግ አለመቻል፣
o የአከላለል ችግሮች
o የመልካም አስተዳደር ችግሮች
• እነዚህን ችግሮች መፍታት በራሱ በቂ ሊሆን አይችልም። ባጭሩ፣
ለነዚህ ያልተማከለ ፈዴራላዊ አወቃቀርን ለተበተቡ ችግሮች መፍትሔ
መፈለጉ ነው የሚያዋጣው። እንደገና ወደ ተማከለ አሠራር አስወግዶ
ከማዕከል ለመተዳደር ተቀባይነት በብዙዎቹ ዘንድ በግምት መግባት
አለበት ። ስለዚህ ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አውቃቀር እንጂ
ወደ አሃዳዊ አሰራር መመለሱ ከምንፈታው ችግር ይልቅ
የሚያወሳሰባቸው ችግሮች ያሳስባሉ።
እነዚህን ልዩነቶች ማስተናገድ ነው በተለይም በመንግሥት
መንግሥታዊ አወቃቀር አማካኝነት አኗኗሪ መፍትሔና ፎርሙላ
መፈለጉ የግድ ነው ። በአጠቃልይ ሁሉም ራሱን የሚመለከቱ
ጉዳዮችን በራሱና በዚያው በአካባቢው በራሱ በተመረጡ ወኪሎች
እንዲወሰኑለት ፍላጎት ይስተወላል። ይህ ደግሞ ያልተማከለ አሰራር
ነው። ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አወቃቀር አንዱ ቅርጽ
ደግሞ ፌዴሬሸን ነው። በዓለም ከ25 ሀገራት በላይ ፌዴራላዊ
አደረጃጀት አላቸው። በህዝብ ብዛት ሲሰላ ግን ከዓለማችን ህዝብ
አብዛኛው ክፍል የያዙ ናቸው። በሀገራችን ላለፉት 24 ዓመታት
የተሞከረው ፌዴራል ሥርዓት ዝርጋታ ግን ካላይ ከተመለከትነው
ጉድለቶች በተጨማሪ በበርካታ የአከላለል መፋለሶች የተተበተበ ሆኖ
ተገኝቷል። ስለዚህ ፌዴራል ሥርዓቱን ማወጅ በራሱ በቂ አይደልም።
7. ከማነቶች መራኮት እስከ አኗኗሪ ቀመር አብሮ መንደፍ
“ልዩነቶቻችን ውበቶቻችን ናቸው” የተሰኘው ውብ መፈክር ተግባራዊ
ለማድረግ ብቻ ሳይሆን ዲሞክራሲን በቅጡ ለመማማር በቅድሚያ
ልዩነቶችን መቀበል ይኖርብናል። “ሌላኛው መቀበል” የዲሞክራሲ
“ሀ፣ ሁ” ነው ይላሉ ጠበብቶቹ። ምክንያቱም የሌላውን ግለሰብ
ወይም ስብስብ ፖለቲካዊና ኃይማኖታዊ አመለካከት

መቀበል አብሮ
መኖር የግድ የሚለው ግዴታችን ነው ለማለት ያስደፍራል። በሌላ
በኩል፣ ሌላኛው አለመቀበልና አመለካከቶችን ማስተናገድ አለመቻል
ራሱ ልዩነቶች ካለመቀበል ጋር በቅርብ የተቆራኘ አካሄድና አመለካከት
ነው። ከታሪክም ከዛሬው ተጨባጭ እውነታ። እንዲያውም አብዛኛው
ችግሮቻችንም የሚመነጩት ከዚህ ጉድለት ነው ማለቱ የቀላል።
ዲሞክራሲ በመሠረቱ ከእኛ የተለየውን “የሌለኛውን” አመለካከት
መቀበል ወይም ማስተናገድ የመቻል አካሄድና አግባብ ነው እስከ
ተባለ ድረስ። የራስን ጉዳዩ በየደረጃው በራስ በተመረጡ አካላትና
ግለሰቦች ማከናወንንም ይጨምራል። የዲሞክራሲያዊ አግባብነቱ
መሠረትም ይህ ምርጫና ተጠያቂነት ነው።
8. ማጠቃለያ
በቅድሚያ ልዩነቶቻችንን አስተናግደን ማስተዳደር ስንችል ብቻ ነው
ለዜግነታዊ መንግሥት መሰረት የምንጥለው። እሱም ተግባራዊ
የሚሆነው ገባር ወይም ቅርንጫፍ ማንነቶችን በአስባሳቢ ማንነት
ማቀናጀት ስንችል ነው። የዜግነት መብት ማዕከል ያደረገ አሰባሳቢ
ማንነት ብቻ ነው እነዚያ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑትን
የቅርንጫፍ ማንነቶቻችንም ሁላ አዋህዶ ልያስተሳስረን ብቃት ያለው።
ኢትዮጵያ እንደ ሀገር፣ የኢትዮጵያውያን እንደ ህዝብ ባንድነት
የሚያኗኑረን ቀመር ካለም እሱ ነው። እጣ ፋንታችንም እሱ ነው።
ባጭሩ ተቻችሎ መኖር መሠረቱ ፤ማገሩና ግርግዳው እሱ ነው።
ላለፉት 25 ዓመታት በኢትዮጵያ የምንመለከታቸው የብሔረሰብና
የኃይማኖት አለመግባባቶች የገዢው ፓርቲ የራሱን የሥልጣን እድሜ
ማራዘሚያ አድርጎ የተከተላቸውን ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው መባሉ
የተወሰነ እውነተኛነት ያለው አባል ነው። በከፊል ገዢው ፓርቲ
የተከተለው አግላይ ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው። በሥልጣን ያለው
መንግሥት ሆን ብሎ ልዩነቶቻችን እንዲሰፉ ሲያደርግ ተመልከተናል።
የሚያለያዩን ጉዳዮች እንጂ የሚያስተሳስሩን ችላ ሲባሉ አይተናል።
ማንነት በመሠረቱ ልዩነት ነው ካልን ይህ ልዩነት የሚገለጽባትውን
ፖለቲካዊና አመለካከታዊ አብዛሕነት (DIVERSITY) መቀበልና
ማክበር ነው ቀዳሚው። ስለዚህ በልዩነት ላይ የተመሠረተ
ወገንተኛነት መኖሩን እስተቀበልን ድረስ መፍትሔው ይህንን ልዩነት
መቀበልና ማስተናገድ ነው። በተለይ በመንግሥት መዋቅር ላይ ያለን
ግንኙነት ማስተዳደር መቻል ነው። ስለዚህ “It is NOT our
differences that divide us. It is our INABILITY to
recognize, accept and celebrate those DIFFERENCES”
የምትለው አባባል የተለየ ትኩረትን የምትሻ ናት። ከሁሉም በላይ
እነዚህት ልዩነቶች ማስተናገድና ማስተዳደር ሊኖርብን ነው፣
በተለይም በመንግሥት አደረጃጀትና በምንዘረጋው አኗኗሪ ፎርሙላ
አማኻኝነት። መሠረቱ በየደረጃው ራሱን በራሱ የሚያስተዳድርበት
የአብላጫው ይሁንታ በምርጫ የታከለበት ዲሞክራሲያዊ አግባብት
ነው። የማንነት እውቂያ የሚያቀርቡ ስብስቦች ፣ እውቂያን ከተቀዳጁ
በኋላ በደረጃዎ ራሳቸውን በራሳቸው የሚያስተዳድሩበት አሃድ
(ክልል፣ ዞን፣ ልዩ ወረዳ … ወዘተ) ይጠይቃሉ። ለነዚህ መልስ
መስጠቱ ለብቻው ግን በቂ አይደለም።
እነዚያ ከላይ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑ ቅርንጫፍ ማንነቶችን
ሁሉ አዋህዶ ሊያስተሳስረን ብቃት ያለው የዜግነትን መብት ማዕከል
ያደረገ አሰባሳቢ ማንነት ነው። የሚያለያይ ሳይሆን የሚያስተሳስርና
የሚያሰባሰብ እንሻለን ማንም ይግዛ ማንም ገዢው የዜጋውን መብት
ሊጥስ የማይችልበት ሕጋዊና ተቋማዊ ዋስትናዎች የሚያረጋግጥ
አዲስ መንግሥት፣ በአዲስ መሠረቶች መገንባቱ ነው ቅድሚያችን
መሆን ያለበት። ዜግነታዊ መንግሥት የምንለው እነዚህ ሁሉ አጣምሮ
የያዘ አግባብና ሥርዓት ነው በማለት ንግግሬን እዚሁ ልቋጭ።
ከላይ የውይይት መንደርደሪያ ማጠንጠኛ ያደርግኳቸው ማንነት፤
ውዝግብ፤ ብሔረተኛነትና የመሳሰሉ ፅነሰ ሃሳቦችና ማስገንዘቢያ ንባበ
ቃሎች ባለ ብዙ ፊቺ፤ትርጉምና ፈረጅ እንደ ሆኑ አልሳትኩም። በአጭር
ደቂቃዎች ንግግር እነዚህ ጽንሰ ሃሳቦች ተዛምዶ፤ ተያያዥነትና
መወሳሰብ በሚገባ አብራራለሁ የሚል የተሳሳተ ግምት የለኝም።
በጥያቄና ውይይት ጊዜ ልንዳብራቸው እንሞክር!!
አመሰግናለሁ!!
ማስታወሻ፡- ይህ ጽሑፍ የኢትዮጵያውያን ፎረም በአውሮፓ፤
“ፌዴራሊዝም እና የብሔር ጥያቄ በኢትዮጵያ” በሚል ርዕስ ሐምሌ
22 ቀን 2008 ዓ.ም. ደን ሐግ በተሰኘችው የኔዘርላንድ ከተማ
ባዘጋጀው ኮንፈረንስ ላይ በአቶ ዩሱፍ ያሲን ለውይይት የቀረበ ነው።

Afar information centers

ልዩነቶቻችን ውበታችን የሚሆኑት ስናስተናግዳቸው ብቻ ነው፤
አለበለዚያ ያወዛግቡናል ። (አርቲክል 2012)
1. የማንነት ጥያቄዎች በየፈርጁና በየመልኩ
እገሌ የሚባል ስብስብ ለመንግሥት ምክር ቤት የማንነት ጥያቄ
አቀረበ። እገሌ የሚባለው ደግሞ በዚህ ክልል ሳይሆን በዚኛው ክልል
ልካለል አለ። ሌላው እኛ መታወቂያ መለያ አጠራሬ ይህ ነው እንጂ
ይህኛው አይደለም። አንደኛው ብሔረሰብ ልዩ ዞን (ኮንሶ) ሌለኛው
ክልል (ሲዳማ) ይሰጠኝ የሚል ጥያቄ አቀረበ። ስብስቦች የማንነት
ጥያቄያቸው በሕገ መንግሥት መሠረት ለመንግሥት ምክር ቤት
አቀረቡ ሲባል እንሰማለን። ይህንን ጥያቄ ያቀረቡ የቅማነት፣ የቁጫ፣
የወልቃይት፣ የዱቤ ብሔረሰብ አባላት ተገደሉ፣ ታሠሩ፣ ተቀጡ፣ ወዘተ
ሲባል እንሰማለን። ገሚሱ የማነት ጥያቄ ቀላል መልስ አለው።
ገሚሱ ቀላል መልስ የለውም።
ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች መልስና መፍትሔ
የሚጠበቀው አንዳንዴ ጊዜ ከመንግሥት አካል (የመንግሥት ምክር
ቤት፣ ክልል) ነው። በሌላ ጊዜ በባለጉዳዩ ስብስብ እንዲወሰን
ይፈለጋል፣ ይደረጋልም። አንዳንድ ጊዜ ችግሩ ማኅበራዊ በስብስቦች
መካከል ነው። ሌላ ጊዜ በመንግሥት አካልና ስብስቦች መሃል ነው።
የዛሬ 8 ወር ጀምሮ በኦሮሞ ክልል፣ ሰሞኑን ደግሞ በጎንደር
መሳሳቦች መንስኤቸው ማንነት ነው ተብሏል። ማንነት በሀገሪቷ ባሉት
ባለድርሻ ስብስቦች ቀጣይ አብሮነት ብቻ ሳይሆን ለቀጣይ
ሕልውናዋም ጭምር ከሁሉም ችግሮች በላይ ተፈታታኙ በታኝ
ተግዳሮት የጋረጠ ጉዳይ የሆነ ነው። ይህም ከቀርብ ጊዜው ወዲህ
እኛ ብቻ ሳንሆነ የገዢው ፓርቲ ወገን የነበሩ የቀድሞ ጀኔራሎችም
ጭምር እያሳሳባቸው መጥቷል። ሁሉም የማንነት ነክ ጥያቄዎች
ተመሳሳይ ይዘትም ሆነ ቅርጽ የላቸውም። በመዛኙ በማንነት ዙርያና
ሳቢያ የተነሱ ጥያቄዎችና ያስከተሉ ውዝግብ ዥንጉርጉር ቢሆንም
ቅሉ አብዛኛዎቹ ያነታርካሉ። አልፎ ተርፎ ያወዛግባሉ። አንዳንድ ጊዜም
ጦር ያማዝዛሉ። ለምን?
2. ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን ያነታርኩናል?
የዛሬ ስንት ዓመት ያውም መልስ ያላገኘ የማንነት ጥያቄ የለም
ከተባለ ጊዜ በኋላ። 50 ዓመት ዋልልኝ መኮነን የተባለ የፖለቲካል
ሳይንስ ተማሪ ሰመ ጥሪው አርቲክል ከጻፈ በኋላ። 23 ዓመት ሀገሪቱ
ብሔር፣ ብሔረሰቦች ጥያቄ መልስ የሰጠ ሕገ መንግሥት ከተረቀቀ
በኋላ። ታዲያ ስብስቦች ለምን ይወዛገባሉ? ስብስቦች እርስ በርስ
ይጋጫሉ፣ ከመንግሥት ጋር ያጋጫሉ። ድሮ አፋርና ኢሣ በውኃና
ግጦሽ ይጋጫሉ ይባል ነበር። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገበኛል
ጥያቄዎች ብቻ አይደሉም። የሥልጣን፣ የሃብትና የተጽእኖ ማሳረፍ
ዙሪያ የሚደረጉ ናቸው። ያሁኑ ጥያቄዎች የመሬት ይገባኛል ጥያቄዎች
ብቻ አይደሉም። ዛሬም ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ ጥያቄዎች ለምን
ያነታርኩናል? ጥያቄን ከመመለሳችን በፊት በቅድሚያ ማንነት
ምንድነው የሚትለዋን ጥያቄ ባጭሩ ለመቃኘት ቢንሞክርስ!
3. ለመሆኑ፣ ማንነት ምንድነው?
በቀላሉ አማርኛ በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት መገለጫ
ነው። መለያ ነው፣ ካንድ ስብስብ አባለት ጋር የምገለጸው ልዩነት፣
ከሌላው ስብስብ አባለት ጋር አለን የሚንለው አንድነትና ወገንተኛነት
መሠረት ያደረገ ወገንተኛነት ነው። ማንነት፣ ባጭሩ አንድ ስብስብ
እሱን ከሌሎቹ ስብስቦች የሚለዩትን መታዋቂያ መለያዎቼ ናቸው
በሚላቸው ተጋሪዮሾች (COMMONNESS) ላይ ተሞርኩዞ
ወገንተኛነት የመፍጠር ክንዋኔ ነው። ሥልጤ ፣ ሥልጤ እንጂ ፣ ጉራጌ
አይደለም። ወልቃይት ጠገዴ አማራ እንጂ ትግራዊ አይደለም። የለም
ወልቃይት ትግራዊ ስለሆነ በትግራይ ክልል ውስጥ መካለል አለበት።
ቁጫ፣ ቁጫ እንጂ ጋሙም፣ ጎፋም፣ ወላይታም አይደለም። ኦሮሞ
ሀገሩ ኦሮሚያ እንጂ፣ ኢትዮጵያ አይደለም። ማንነት (identity)
በቀላሉ አማርኛ የመለያ መታወቂያ ሊባል ይችላል። “እነሱ” እና “እኛ”
ተባብለው “እኛን” “ከእነሱ” በሚለያቸው ተጋርዮሾች መግለጫዎች
ፈልገውና ላንዱ ወገን ወገንተኛት መፍጠር ነው። በሌላ በኩል “
የሌላኛውን” (The other) ዝምድና መካድ ብቻ ሳይሆን ከእሱ ጋር
መፋጠጥ ነው። ገሚሱ ማንነቴ ይታወቅ (እውቂያ ይሰጠው?) ነው
ጥያቄው፣ ገሚሱ ደግሞ በዚህ እውቂያ መሠረት ራሴን በራሴ
የማስተዳድርበት የራሴ ወረዳ፣ ዞን፣ ክልል ይሰጠኝ ይላል። ሌላው
በኢትዮጵያ ውስጥ ባንድነት እንኑር ወይስ ለእየብቻቻን የራሴ ጎጆ
እንቀልስ ባዮች ደግሞ አሉ። ሌላው በተለያዩ ምክንያቶች አብረን
መኖር ስለማንችል የራሳችን መንግሥት እንመሥረት ብሎ ይነሳል፣
ይቀሰቅሳል። ይህ ስሜት ወደ ኢዶሎጂ ብሎም ወደ እንቅስቃሴ
ያድጋል። ባንድ ላይ ብሔረተኛነት የሚሰኘው ይህው ስሜት፣
ኢድዮሎጂና እንቅስቃሴ ቢባል ያስኬዳል እንደዚህ ናቸው ማለት
ይቻላል። እነዚህና እነዚህ የመሳሰሉ ርእሰ ጉዳዮች ስብስቦችን
ያነታርካሉ፣ ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎ አቧድነው፣ ጎራ
አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል። ዛሬ በጎንደር የምንመለከተው
አተረማማሽ ሆኔታ መንስኤቸው ማንነትና ማንነትን ማጠንጠኛ ያደረጉ
ጥያቄዎች ናቸው።
የሰው ልጅ ስብስቦች እንጋራለን የሚሉትን የማንነት መገለጫዎች
መሠረት አድርገው የሚፈጥሩት የወገንተኛነት መገለጫዎች በርካታ
ናቸው። እዚህ ለመዘርዘር ያስቸግራል። ሁሉ ግን ባንድ ሚዛን
የሚመዘኑም አይደሉም። ሚዛን የሚደፉ አሉ። ሚዛን የማደይፉ
ተጋሪዮሾች ይኖራሉ። የሰው ልጆች ስብስቦችን መቧደን መነሻ
በማድረግ በመካከላቸው የሚፈጠረው አለመግባባት ፈረጀ ብዙ።
በተለያዩ ርእስ ግዳዮች ይጋጫሉ። አንዳንዱ ተጋሪዮሾቹ ከሌሎቹ
ይበልጥ ወሳኝ ናቸው። ይበልጥኑም ያወዛግባሉ። የዘር ወይም ያንድ
ቋንቋ ስብስብ ወይም ያንድ እምነት ወገንተኛት ላይ የተመሰረተው
“እኛ” እና “እነሱ” ተሰናኝተው መቧደን ነው እንግዲህ የዓለማችንን
ህዝቦች የሚያነታርከው ፤የሚራኩተውና አልፎ ተርፎ ጦር እያማዘዘ
የሚያገዳድለው። ገና ዓላማችን ያወዛግባሉ የተባሉትም እነዚሁ ሁለቱ
አናቋሪ የማንነት መግለጫዎች ናቸው።
4 መቧደንና ውዝግብ
• ማንነት በልዩነቶቻን ላይ የተመሠረት ወገንነተኛነት ነው እስከተባለ
ድረስ፣ ልዩነቶቻችን ማስተናገድና ማስተዳደር እስካልቻልን ድረስ
ያወዛግቡናል። ይህ ውዝግብ ነው ለቁሩቁሱ ምክንያት። ሰለዚህ
ማህበራዊ ስብስቦች በቡደን ቡደን መቧደናቸው አይደለም ወደ
ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ ወይም በጊዜው ተፃራሪ
የሚመስላቸው ግቦችን በየፊናቸው ለመምታት ወይም ለማሳካት
ማለማቸው እንጂ። ይህ ድርጊት ነው እንግዲህ ውዝግብ
የሚሰኘው። የውዝግብ (Conflict) አጥኚዎች፣ ውዝግብ ”ሁለት
ወይም ከዚያ በለይ የሆኑት ወገኖች ተፃራሪ ሆነው የሚታያቸውን
ዓላማዎች አንግበው አንዱ የሌላው ዓላማ ግብ መምታት
እንዳይይሳካ የማድረግ ክንዋኔ ነው” ይሉናል። በግለሰቦች መካከል
በነጠላ ማንነታቸው የሚነሱትን አለመግባባቶች ለጊዜው ከዚህ
ውጭ እናድርጋቸውና ሌላውን እንመልከት። ሰዎች ሕወታቸውን
ሲመሩ የተለያዩ ግቦች አንገበው እንደሚንቀሳቀሱ ይታወቃል። በዚያኑ
መጠን ተፃራሪ የሚመስሉ ፍላጎት ፤ ዓላማ ፤ ጥቅምና አመለካከቶችን
ያራምዳሉ። እነዚሁ ሌሎቹ ካነገቡትና ከሚያራምዱት ሳይጣጣሙና
የተቃረኑ ሲመስሏቸው ይሻኮታሉ፤ይሯኮታሉ፤ይቆራቆሳሉ። ባጭሩ ጠብ
ይፈጥራሉ። ባንድ ዓላማና ፍላጎት ተፃርረው ጎራ ላይተው ሁለቱም
የራሳቸውን ዓላማ ለማሳካትና በዚያኑ መጠን የሌለኛውን ዓለማ
ስኬት ለማደናቀፍ አልፎ ተርፎ ወድቅ ለማድረግ በየፊናቸው
ይፍጨረጨራሉ። በዚያኑ ወቅት ዓላማዎቹ ተፃራሪ ሰለሆኑ ወይም
ለግቡ አንጋቢዎች ተፃራሪ ዓላማዎቻቸን ማጣጣም የማይ

ቻል ሆነው
ሰለሚታዩዋቸው የግድ ጎራ ይለያሉ። ይፋጠጣሉ። ደረጃው ይለያያል
እንጂ ለውዝግብ ተመራማሪዎቹ ከቤተሰብ አለመግባባት እስከ
ሶማሊያው ዓይነቱ አመሰቃቃይ እርስ በእርስ ጦርነት የመሳሰሉት
ቁሩቁሶች ሁላ በውዝግብ ውስጥ ነው የሚጠቃለሉት። ሰለዚህ
በቡድን ቡድን መቧደኑ አይደለም ወደ ግጭት የሚያመራቸው ተፃራሪ
ወይም ተፃራሪ የሚመስላቸው ግቦችን ለመምታት ማለማቸው እንጂ።
በመካከላቸው “ውዝግብ” ተፈጠረ የምንለው ይህው አለመግባባትና
አለመጣጣም ሲከር ነው።
• የማንነት ፖለቲካ መሠረቱ እነዚህን ልዩነቶቻችንን መሠረት አድርጎ
ወገን ለይቶ መደራጀትና አንዱ ከእነሱ የተለየውንና “ሌላው”
ከተሰኘው ጋር ተፃርሮ መፋጠጥ ነው። አንዳንድ ጊዜም በጦር ሜዳ
መግጠም ነው። ያን ጊዜ ልዩነቶቻችን ጌጦቶቻችን ሳይሆኑ የጠብ
መነሾ ሆነው ቁጭ ይሉና ያነታርኩናል፣ ያወዛግቡናል። አልፎ ተርፎም
አቧድነው፣ ጎራ አስለይተው፣ ጦር ያማዝዙናል።
• ልዩነቶቻችን ጌጦቻችን ናቸው ከሚለው መፈክር አሸጋግረን
ልዩነቶቻችንን ማስተናገድና ማስተዳደር አልቻልንበትም፣ በረዥሙ
ታሪካችን። እስካሁን አላወቅንበትም ማለት ሳይሻል አይቀርም። እነሱን
ከማስተናገድና ማኔጅ ከማድረግ ይልቅ ልዩነቶቻችን ከእነጭራሹ
መካዱ ይቀናናል። እኛ አንድ ነን፤ የምን ልዩነት አመጣችሁብን ደግሞ
ማለቱን የምናዘወትርም አልጣፋንም። በእኛ መካከል ልዩነት
የሚፈጥሩት የውጭ ጠላቶቻችን ናቸው በማለት በሌላው ላይ
ማላከኩን የምንመርጥበት ጊዜም አለ ። ጉራማይሌነታችን
ከእነአካቴው ሽምጥጥ አድርጎ መካድም ብቻ ሳይሆን በጉልበት
እንዲወገዱ መጣሩ ሌለኛው አደገኛ አካሄድ ነው። በርካታ አብነቶችን
መጠቀስ ይቻላል። ከረዥሙ ታሪክችን በግድ አንድ የማድረግ
ሙከራዎች ውስጥ ሁለት አብነቶች ብቻ እንመልከት። በመንግሥታዊ
ሥልጣን የተደረጉ እምነትን በጉልበት አንድ የማድረግ ሙከራዎች።
መላው የሀገሪቷ ህዝብ በኃይማኖት አንድ ማድረጉ በኢማም አሕመድ
ግራኝ በ1529/1543 ተሞክሮዋል። የዛሬ 480 ገደማ። ብዙ ጥፋት
አደረሰ እንጂ የሀገሪቷን ህዝብ ማስለም ወይም በግድ ሙስሊም
እንዲሆን የተደረገው ሙከራ አልተሳካም። በ1877 በቦሩ ሜዳ አፄ
ዮሃንስ ሙስሊሞችን በሙሉ ክርስቲያን ሁኑ ወይም “ክስትኑ” ብለው
በንጉሣዊ አዋጅ ለማጥመቅ የተደረገው ሙካራም እንዲሁ
አልተሳካም። ዛሬ በግድ አንድ እንድርግ ብሎ የሚነሳ ወገን ባይኖርም
ማስተናገድ ተሳክቶልናል ማለትም በፍጹም አይቻልም።
ባንድ መንግሥት ሥር ለመተዳደር ከወሰኑ በኋላም ቢሆን
መንግሥቱን በምን መልክ እናደራጅ ጥያቄ ብሔረሰቦችን ያነጋግራል።
ባንድ ሀገር አብርን ለመኖር ብንወሰን አሁንም የወደፊቱ አብሮነታችን
በምን መልኩ ይደረጅ በሚለው ሃሳብ ላይም የሁሉም ስምምነት
ያስፈልጋል ። የተወሰነው ክፍል የራሴ እድል በራሴ ልወስን ካለ
አስቸጋሪ ሆኔታ ይፈጠራል። ያለፉ የታሪክ ስህተቶቻችን የወደፊቱ
አብሮነታችን አይታሰቤ አድርጎታል ከተባለም ለዚህ ችግር መፍትሔ
እንደሚያስፈልግ ከሀገራችን ተሞክሮ መገነዘብ አይገድም። አስቸጋሪ
ነው አልኩኝ እንጂ መፍትሔ የለውም ማለቴ አይደለም። ጉዳዩ
አስቸጋሪና የተወሳሰበ የሚሆነው ግን አንዳንድ ስብስቦች በአብሮነት
መኖሩን አሻፈረን ብለው የራስ መንግሥት መመሥረት አመለካከትና
እቅድ መንደፍ ሲጀመሩ ብሔረተኛነት ሥር እየሰደደ መጣ እንላለን።
ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
5. ለመሆኑ ብሔረተኛነት ምንድነው?
አንድ ስብስብ የራሴ ናቸው የሚላቸውን አባላት ባንድ መንግሥት
አሃድ ወይም ትድድር ሥር እንዲጠቃለሉት ምኞቱን ተግባራዊ
ለማድረግ የሚያደረገው እንቅስቃሴ መግላጫ ተደረጎ እስከ ተወሰደ
ድረስ ከፖለቲካዊ ክውን ወይም አሃድ ውጭ ከቶ ሊታሰብ
አይችልም። ብሔርተኛነት ከመንግሥት ውጭ ሊታይ አይችልም።
በዚህ ጽሑፍ በዚህ አግባብ ነው እየተጠቀምኩበት ያለሁት።
ከመንግሥት ወይም ከብሔር ማዕቀፍ ውጭ ብሔርተኛትን ማሰቡ
አስቸጋሪ የሚያደረገው ይህ ይመስልኛል። በሌላ በኩል፣ በማንነቱ
ወገንተኛት የተደራጀ ኃይል ሁሉ የራሱን መንግሥት ወደ መመሥረቱ
አያመራም። ከላይ በሥልጤ ብሔረሰብ ምሳሌነት የተመለከትነው
ወገንተኛነት ዓላማውና ግቡ ሥልጤን ከኢትዮጵያ ገንጥሎ የራሱን
መንግሥት ወይም ፖለቲካዊ አሃድ የመስረት ግብና ዓላማ
አልነበረውም። የለውምም። የተወሰኑ ብሔረሰቦች ከራሳቸው ጋር
ለተያያዙ የአስተዳደር ጥያቄዎችና ችግሮች እልባት እንዲያገኙላቸው
መፈለጋቸው እንደተጠበቀ ሆኖ። ብሔርተኝነት እንደ ማንነት ማደራጃ፤
ብሔርተኛነት እንደ ስሜት ፤ብሔርተኛነት እንደ እንቅስቃሴና
ብሔርተኛት እንደ ኢድዮሎጂ በብዙ ትርጉም፤ፊቺና ደርዝ ያለው
ማስገንዘቢያ ንባበ ቃል ነው። ወደዚያ ዝርዝር እዚህ ላይ አንገባም።
6. የአብሮነት መፍትሔ ፍለጋ
• ማንነት በልዩነት ላይ የተመሠረተ ወገንተኛነት ነው ከተባለ፣
ልዩነቶቻችን ማስተናገድ ካልቻን ያለጥርጥር ያወዛግቡናል። የግድ
የአብሮነታችን መሠረት በመሆኑ የመንግሥት አደረጃጀት አማኻኝነት
አኗኗሪ ቀመር እንሻለን የምንለው ለዚህ ነው። ያልተማከለ ፌዴራላዊ
ሥርዓትም የተመረጠውም ለዚሁ ነው። ከላይ የተመለከትናቸው
በማንነት ዙሪያ ያጠነጠኑ ጥያቄዎች መልስ ማገኘት ይኖርባቸዋል፣
ከማንነት እውቂያ ጀምሮ፣ አከላለል፣ ራሳቸው በራሳቸው
የሚያስተዳድሩበት አሃድ ደረጃ፣ በራሳቸው ጉዳዮች ላይ የመወሰን
ሥልጣንና ተግባራዊነቱን ይመለከተል። በተለይም ባልተማከለ
የመንግሥት አወቃቀር። የተዘረጋው ፌዴራላዊ ስርአት በተለያዩ
ምክንያቶች የተተለመለትን ግብ ማሳካት አልቻለም።
• የተወሰኑትን ለመጠቃቀስ፣
o የገዢው ፓርቲና መንግሥት የማንነት ጥያቄን እንድ አንደ
ማተረማመሻና የሥልጣን እድሜ ማራዘሚያ አድርጎ
መጠቀሙ፣
o በዚህና በሌሎች ተዛማጅ ምክንያቶች ፌዴራልዊ ሥርዓትን
በቅጡ ተግባራዊ ማድረግ አለመቻል፣
o የአከላለል ችግሮች
o የመልካም አስተዳደር ችግሮች
• እነዚህን ችግሮች መፍታት በራሱ በቂ ሊሆን አይችልም። ባጭሩ፣
ለነዚህ ያልተማከለ ፈዴራላዊ አወቃቀርን ለተበተቡ ችግሮች መፍትሔ
መፈለጉ ነው የሚያዋጣው። እንደገና ወደ ተማከለ አሠራር አስወግዶ
ከማዕከል ለመተዳደር ተቀባይነት በብዙዎቹ ዘንድ በግምት መግባት
አለበት ። ስለዚህ ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አውቃቀር እንጂ
ወደ አሃዳዊ አሰራር መመለሱ ከምንፈታው ችግር ይልቅ
የሚያወሳሰባቸው ችግሮች ያሳስባሉ።
እነዚህን ልዩነቶች ማስተናገድ ነው በተለይም በመንግሥት
መንግሥታዊ አወቃቀር አማካኝነት አኗኗሪ መፍትሔና ፎርሙላ
መፈለጉ የግድ ነው ። በአጠቃልይ ሁሉም ራሱን የሚመለከቱ
ጉዳዮችን በራሱና በዚያው በአካባቢው በራሱ በተመረጡ ወኪሎች
እንዲወሰኑለት ፍላጎት ይስተወላል። ይህ ደግሞ ያልተማከለ አሰራር
ነው። ኢማዕከላዊነት ወይም ያልተማከለ አወቃቀር አንዱ ቅርጽ
ደግሞ ፌዴሬሸን ነው። በዓለም ከ25 ሀገራት በላይ ፌዴራላዊ
አደረጃጀት አላቸው። በህዝብ ብዛት ሲሰላ ግን ከዓለማችን ህዝብ
አብዛኛው ክፍል የያዙ ናቸው። በሀገራችን ላለፉት 24 ዓመታት
የተሞከረው ፌዴራል ሥርዓት ዝርጋታ ግን ካላይ ከተመለከትነው
ጉድለቶች በተጨማሪ በበርካታ የአከላለል መፋለሶች የተተበተበ ሆኖ
ተገኝቷል። ስለዚህ ፌዴራል ሥርዓቱን ማወጅ በራሱ በቂ አይደልም።
7. ከማነቶች መራኮት እስከ አኗኗሪ ቀመር አብሮ መንደፍ
“ልዩነቶቻችን ውበቶቻችን ናቸው” የተሰኘው ውብ መፈክር ተግባራዊ
ለማድረግ ብቻ ሳይሆን ዲሞክራሲን በቅጡ ለመማማር በቅድሚያ
ልዩነቶችን መቀበል ይኖርብናል። “ሌላኛው መቀበል” የዲሞክራሲ
“ሀ፣ ሁ” ነው ይላሉ ጠበብቶቹ። ምክንያቱም የሌላውን ግለሰብ
ወይም ስብስብ ፖለቲካዊና ኃይማኖታዊ አመለካከት

መቀበል አብሮ
መኖር የግድ የሚለው ግዴታችን ነው ለማለት ያስደፍራል። በሌላ
በኩል፣ ሌላኛው አለመቀበልና አመለካከቶችን ማስተናገድ አለመቻል
ራሱ ልዩነቶች ካለመቀበል ጋር በቅርብ የተቆራኘ አካሄድና አመለካከት
ነው። ከታሪክም ከዛሬው ተጨባጭ እውነታ። እንዲያውም አብዛኛው
ችግሮቻችንም የሚመነጩት ከዚህ ጉድለት ነው ማለቱ የቀላል።
ዲሞክራሲ በመሠረቱ ከእኛ የተለየውን “የሌለኛውን” አመለካከት
መቀበል ወይም ማስተናገድ የመቻል አካሄድና አግባብ ነው እስከ
ተባለ ድረስ። የራስን ጉዳዩ በየደረጃው በራስ በተመረጡ አካላትና
ግለሰቦች ማከናወንንም ይጨምራል። የዲሞክራሲያዊ አግባብነቱ
መሠረትም ይህ ምርጫና ተጠያቂነት ነው።
8. ማጠቃለያ
በቅድሚያ ልዩነቶቻችንን አስተናግደን ማስተዳደር ስንችል ብቻ ነው
ለዜግነታዊ መንግሥት መሰረት የምንጥለው። እሱም ተግባራዊ
የሚሆነው ገባር ወይም ቅርንጫፍ ማንነቶችን በአስባሳቢ ማንነት
ማቀናጀት ስንችል ነው። የዜግነት መብት ማዕከል ያደረገ አሰባሳቢ
ማንነት ብቻ ነው እነዚያ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑትን
የቅርንጫፍ ማንነቶቻችንም ሁላ አዋህዶ ልያስተሳስረን ብቃት ያለው።
ኢትዮጵያ እንደ ሀገር፣ የኢትዮጵያውያን እንደ ህዝብ ባንድነት
የሚያኗኑረን ቀመር ካለም እሱ ነው። እጣ ፋንታችንም እሱ ነው።
ባጭሩ ተቻችሎ መኖር መሠረቱ ፤ማገሩና ግርግዳው እሱ ነው።
ላለፉት 25 ዓመታት በኢትዮጵያ የምንመለከታቸው የብሔረሰብና
የኃይማኖት አለመግባባቶች የገዢው ፓርቲ የራሱን የሥልጣን እድሜ
ማራዘሚያ አድርጎ የተከተላቸውን ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው መባሉ
የተወሰነ እውነተኛነት ያለው አባል ነው። በከፊል ገዢው ፓርቲ
የተከተለው አግላይ ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው። በሥልጣን ያለው
መንግሥት ሆን ብሎ ልዩነቶቻችን እንዲሰፉ ሲያደርግ ተመልከተናል።
የሚያለያዩን ጉዳዮች እንጂ የሚያስተሳስሩን ችላ ሲባሉ አይተናል።
ማንነት በመሠረቱ ልዩነት ነው ካልን ይህ ልዩነት የሚገለጽባትውን
ፖለቲካዊና አመለካከታዊ አብዛሕነት (DIVERSITY) መቀበልና
ማክበር ነው ቀዳሚው። ስለዚህ በልዩነት ላይ የተመሠረተ
ወገንተኛነት መኖሩን እስተቀበልን ድረስ መፍትሔው ይህንን ልዩነት
መቀበልና ማስተናገድ ነው። በተለይ በመንግሥት መዋቅር ላይ ያለን
ግንኙነት ማስተዳደር መቻል ነው። ስለዚህ “It is NOT our
differences that divide us. It is our INABILITY to
recognize, accept and celebrate those DIFFERENCES”
የምትለው አባባል የተለየ ትኩረትን የምትሻ ናት። ከሁሉም በላይ
እነዚህት ልዩነቶች ማስተናገድና ማስተዳደር ሊኖርብን ነው፣
በተለይም በመንግሥት አደረጃጀትና በምንዘረጋው አኗኗሪ ፎርሙላ
አማኻኝነት። መሠረቱ በየደረጃው ራሱን በራሱ የሚያስተዳድርበት
የአብላጫው ይሁንታ በምርጫ የታከለበት ዲሞክራሲያዊ አግባብት
ነው። የማንነት እውቂያ የሚያቀርቡ ስብስቦች ፣ እውቂያን ከተቀዳጁ
በኋላ በደረጃዎ ራሳቸውን በራሳቸው የሚያስተዳድሩበት አሃድ
(ክልል፣ ዞን፣ ልዩ ወረዳ … ወዘተ) ይጠይቃሉ። ለነዚህ መልስ
መስጠቱ ለብቻው ግን በቂ አይደለም።
እነዚያ ከላይ የተመለክትናቸው አነታራኪ የሆኑ ቅርንጫፍ ማንነቶችን
ሁሉ አዋህዶ ሊያስተሳስረን ብቃት ያለው የዜግነትን መብት ማዕከል
ያደረገ አሰባሳቢ ማንነት ነው። የሚያለያይ ሳይሆን የሚያስተሳስርና
የሚያሰባሰብ እንሻለን ማንም ይግዛ ማንም ገዢው የዜጋውን መብት
ሊጥስ የማይችልበት ሕጋዊና ተቋማዊ ዋስትናዎች የሚያረጋግጥ
አዲስ መንግሥት፣ በአዲስ መሠረቶች መገንባቱ ነው ቅድሚያችን
መሆን ያለበት። ዜግነታዊ መንግሥት የምንለው እነዚህ ሁሉ አጣምሮ
የያዘ አግባብና ሥርዓት ነው በማለት ንግግሬን እዚሁ ልቋጭ።
ከላይ የውይይት መንደርደሪያ ማጠንጠኛ ያደርግኳቸው ማንነት፤
ውዝግብ፤ ብሔረተኛነትና የመሳሰሉ ፅነሰ ሃሳቦችና ማስገንዘቢያ ንባበ
ቃሎች ባለ ብዙ ፊቺ፤ትርጉምና ፈረጅ እንደ ሆኑ አልሳትኩም። በአጭር
ደቂቃዎች ንግግር እነዚህ ጽንሰ ሃሳቦች ተዛምዶ፤ ተያያዥነትና
መወሳሰብ በሚገባ አብራራለሁ የሚል የተሳሳተ ግምት የለኝም።
በጥያቄና ውይይት ጊዜ ልንዳብራቸው እንሞክር!!
አመሰግናለሁ!!
ማስታወሻ፡- ይህ ጽሑፍ የኢትዮጵያውያን ፎረም በአውሮፓ፤
“ፌዴራሊዝም እና የብሔር ጥያቄ በኢትዮጵያ” በሚል ርዕስ ሐምሌ
22 ቀን 2008 ዓ.ም. ደን ሐግ በተሰኘችው የኔዘርላንድ ከተማ
ባዘጋጀው ኮንፈረንስ ላይ በአቶ ዩሱፍ ያሲን ለውይይት የቀረበ ነው።

Afar information centers

በዲ

እንዳንግባባ ተረግመን ይሆን ወይስ ማህበረሰባዊ ግራ-መጋባት?
ሀሰን ዋሬ ነስሪ
በታሪኮቻችን ላይ አንግባባም፣
በባንዲራችን አንግባባም፣
በቤሔራዊ መዝሙራችን አንግባባም፣
ስለ ሀገር ባለን ትርጉም እና ግንዛቤ ላይም አንግባባም፣
በመብቶቻችን እና ነጻነቶቻችንም ላይ አንግባባም፣
በፖለቲካ አመለካከታችንም አንግባባም፣
አገር እንዴት ይገንባ በሚለውም ላይ አንግባባም፣
በሕገ መንግስቱም ላይ አንግባባም፣
በመንግስት አወቃቀር ላይ አንግባባም፣
በቋንቋ አጠቃቀማችንም ላይ አንግባባም፣
በክልል አጥሮቻችንም ላይ አንግባባም፣
በሃይማኖቶቻችንም ዙሪያ አንግባባም፣
በባህል እሴቶቻችንም ዙሪያ አንግባባም፣
በታሪክ ባለውለተኞቻችን እና በጀግኖቻችንም ማንነት ላይ አንግባባም፣
በብሔር ማንነት ትርክቶቻችንም ላይ አንግባባም፣
በኢትዮጵያዊነታችንም ላይ አንግባባም፣
በቅርሶቻችንም ላይ አንግባባም፣
የነገዋ ኢትዮጵያ ምን ትም ሰል በሚለው ላይም አንግባባም፣
የእርግማኑን ነገር ወደ ጎን ልተወው እና በማህበረሰባችን ውስጥ የሚታየውን ግራ መጋባት በቅጡ ብንመረምረው መልካም ነው። እነዚህ አለመግባባቶች በቅጡ ካልተያዙ እና በአግባቡ ምላሽ ካላገኙ በመካከላችን ያሉት ክፍተቶች እየሰፉ ገደል ይሆናሉ።
በገደሎች ማዶና ማዶ እየተቧደነ የቆመ ማህበረሰብ ደግሞ አገር ሊገነባ አይችልም። በአገራዊ ጉዳይ በተለያዩ ሚዲያዎች የሚስተዋሉት ውይይቶችም የዕለት ተዕለት ክስተቶች ላይ ነው ጊዜያቸውን የሚያጠፉት እንጂ እነዚህን መሰረታዊ የማህበረሰቡን ችግሮች ለመፍታት በሚያስችሉ ውይይቶች ላይ ሲሰሩ አይስተዋልም።
ጎበዝ ሳይረፍድ ብንነቃ፤ ሳይዘገይ በችግሮቻችን ዙሪያ በቅንነት እና በእውቀት ላይት ተመስርተን ብንወያይ፤ ገደሉም ሳይሰፋ ክፍተቱን ብንገጥመው ይበጃል። የመደመር ዘፈን ብቻውን በቂ አይዸለም።

Qafar rakaakayih siyaasa kee Ayyunt faxoot

የራሱ ልዩ ወታደር ያለው ማለትም ሌሎች ክልሎች ካላቸው የተለየ military force ያለው ክልል ትግራይ ብቻ ነው ።ህወሀት ከስምንት ሺ ጦር በላይ አስፍሮ የአማራ ክልልን በመድፈር ወጣቶችን እያፈሰ እና እየገደለ እንዳለ የአለም ዜና አውታሮች ሳይቀር እየዘገቡት ነው።

ሆኖም የህወሀት እብሪት ዛሬም ባለመሰልጠን ጉዞበማታለል ላይ መሆኑ ይደንቃል።የህወሀት ወታደሮች ህዝብ እየገደሉ መሆኑን ያገሪቱ ቴሌቭዥን ሲዘግብ እንኩዋን ውሸት ነው በማለት አጣጣለው።

የዶክተር አብይን መንግስት ድጋሜ መተን እንይዘዋለን ትንሽ እራሳችን ገለል ብለን እንየው ብለን ነው በሚል በግልፅ የተናገሩትን የህወሀት ወታደሮች ዛቻ ሰምተናል።የአብይን መንግስት አይደለም ያሰበውን ምን ሊያስብ እንደሚችል የዝንብ ጠንጋራን መለየት እንደማይሳናቸው የነገሩን ደብረ ፂወን ናቸው።

አሁን ሌላውን አሉቡዋልታ እንተወውና ለሁሉም ሚዛናዊ የሆነውን እውነት ባይናችን ያየነውን ከአገር ውስጥ እስከ አለም አቀፍ ዜና አውታሮች ያሳዩንን እውነት እንጋፈጠው ።
ከህወሀት እና አዴፓን እጅግ ሲበዛ በሰለጠነ መንገድ ትግስት ያሳየው ማን ነው ከተባለ አዴፓ ነው።

አዴፓ በዚህ ጉዳይ በወሰደው አቁዋም ሊደነቅ ይገባል ከስምንት ሺ ጦር በላይ የአማራ ክልል ድንበር ላይ ሳይቀር አስፍሮ ሰው እየገደለ ያየነው ህወሀትን መሆኑን ያገሪቱ ቴሌቪዥን ሳይቀር ነግሮናል ከስፍራውም ሄደን አረጋግጠናል።

አዴፓ እስካሁን የወሰደው እርምጃም ሆነ እንደ ህወሀት ታጣቂ ወደ ድንበር አላሰፈረም በህግ እና ፌደራል ስርአቱ በሚጠይቀው እንዳኝ ሲል ነው ያሳሰበው።ሆኖም ህወሀት ይህን ሁሉ ወሬ ገደል ከቶ በአማራ አፋር እና ጋምቤላ ሳይቀር ወረራ እና ግድያ ፈፀመ።

በተለይ ባለፉት ሶስት ቀናት ያደረገው ተግባር የአብይን መንግስት ሙሉ ለሙሉ እውቅና ነፍጎ ምን ታመጣለህ የሚል ወረራ ነው።የአፋር እና አማራ ክልል ህዝቦችያደረጉት ፍፁም ሰላማዊ ነው እብሪተኛው ህወሀትን መንገድ በመዝጋት ግንኙነት ማቆም ።

በተለት በአማራ ክልል የተደረገበት ማዕቀብ በቃላት ሚገለፅ አልሆነም 60% የህወሀት ኢኮኖሚ የሚመነጨው ከአማራ ክልል ነው ይህ በመዘጋቱ በትግራይ የሚገኙ ፋብሪካወች ሳይቀር አንጋጠው ሰማይ ጠባቂ ሆኑ።

የአማራ ህዝብ በሰላም ከገዳዩ ተለየ ከዚህ የበለጠስልጣኔ የለም ህወሀት ግን እንደገና ለምን በሚል የኢኮኖሚው ማዕቀብ ግፊትን ለመቀነስ በሰላም ከአዴፓ ጋር ድርድር ከማድረግ ይልቅ ባልሰለጠነ መልኩ የወታደር ወረራውን ተያያዘው።

እራሱ ወሮ እራሱ ገሎ በሰላም ምንም ሳያደርጉ በቃን ብለው መንገዳቸውን ዘግተው በተለዩት የአፋር እና የአማራ ህዝብ ላይ ይበልጥ ጦሩን በማዝመት ለክስ ሲሩዋሩዋጥ ብዙወች ምን አይነት ስብስብ ነው ህወሀት እንዲሉ አርጎዋቸዋል።አሁን ጥያቄው ከበድ ብሎዋል የህወሀትን ህገወጥ ወረራ ከዚህ በላይ የአፋር ህዝብ እና የአማራ ህዝብ የሚታገሱት አልሆነም ።

ትልቅ እድል የሰጡት ህወሀት እብሪቱ ከፍ ብሎ ከግዛት ወሰኑ አልፎ በሶስት ክልሎች ግድያ እና ወረራ እየፈፀመ ነው።የአፋር ህዝብ መንገዱን ከመዝጋት አልፎ ዝምብለን አንሞትም በሚል የደፈጣ ውጊያ ውስጥ ከገባ ሰንብቱዋል።

እጅግ ሲበዛ ትግስተኛው አዴፓ ይህን ሁሉ ወረራ እየፈፀመ ለፌደራል መንግስቱ ጉዳዩን ወደሌላ አቅጣጫ ከመሄዱ በፊት በሰላም ጠይቁዋል። የፌደራል መንግስቱ ይህን ካላስቆመ ግን አዴፓ ዝም ብሎ እንዲያይ የክልሉ ህዝብ አይፈቅድለትም ።

የአማራ ህዝቦች ላሳያችሁት ትልቅ ትግስት ያለኝን አክብሮት እገልፃለሁ ባለፈው ሳምንት 7 ሰው ገሎ 30 አቁስሎ እና በክልላችሁ ገብቶ ወጣቶችን አፍሶ ወስዶ ሰላም ይሻላል ብላችሁ መንገድ ብቻ መዝጋታችሁ ትልቅ ስልጣኔ ነው ።

አዴፓ ትግስቱ ሰፊ መሆኑን አስመስክሩዋል ሲበዛ ሰፊ ትግስት ጦርነት ማንንም አይጠቅምም በሶስቱ ክልሎች ጦርነት ተነሳ ማለት እስከመጨረሻው ተለያዩ ማለት ነው የፌደራል መንግስቱ ዝምታ ክልሎቹ እርስ በእርስ ጦርነት ሲገቡ ዝም ለማለት ከሆነ ፌደራልነቱን ያፍርሰውና እራሳቸው ይወጡት ።ከዚህ ባለፈ ግን ምንም ሳያጠፉ በራሳቸው ክልል በህወሀት ወታደር ንፁሀን ህዝቦች መገደል የለባቸውም።

የህወሀት መንግስት ትልቁ እብሪት የሰው ክልል ወሮ እየገደለ በፌደራል መንግስቱ ላይ ምንም አታመጣም ብሎ ማቅራራቱ ብቻ አይደለም በሰላም መንገዳቸውን በዘጉት ላይ ዘልቆ ገብቶ ጦርነት መፍጠሩ ነው።

የአብይ መንግስት ትግስት እስከምን ድረስ ነው የሚለውን የብሎንበርግ ጋዜጠኛ በስፍራው ያየውን ሲዘግብ” የአንድ አገር መንግስት ባለበት የክልል ጦር ሌላ ክልል ወሮ ይህን ግፍ ሲፈፅም ዝም ማለቱ ለምንድነው?? ብዙ ህዝብ ተገሉዋል በተለይ የአማራ እና የአፋር ህዝብ ” በሚል የፌደራል መንግስቱን ቸልታ ወርፎታል ።

የአፋርም የአማራ ህዝብም በሚገባ ለፌደራል መንግስቱም ለአለምም ሰላም ወዳድነታቸውን በሚገባ አሳይተዋል ነገር ግን የፌደራል መንግስቱ ዝምታ እና ባላየ ማለፍ በዚህ ከቀጠለ እራሳቸውን የመከላከል የተፈጥሮ ግዴታቸው ነው።

በሰላም ተግባብቶ እና ተከባብሮ መኖር ለሁሉም ይበጃል ጦርነት ከመገዳደል የዘለለ የህዝቦችን እስከወዲያኛው መለያየትን ያመጣል።

ከህወሀት የቀድሞ መስራቾች መሀል ሁለቱ በቅርብ ቀናት የህወሀትን መነሻ እቅድ በማጋለጥ ከአፋር እና ከአማራ ህዝብ ላይ የወሰዳቸው መሬቶች በሙሉ በወረራ እንጅ የህወሀት እንዳልሆኑ አጋልጠዋል።

Qafar Rakaakayal takkem Qedbo milaagu inna Asaasak yan milaaguy ??

Qafar Agatih rakaakay miraacissa Siyaasa^massoyna der uddurih giclo kee Adda kee Addah kookaxaw kee Agat siyaasah migdi koraay,Qafar Qunxaaneytih xongoloolak ugutak milaagu hirigtuh massowtem kee Naharsi kudok 24 Qembisak gexissu wayta Amolladi koboxul milaaguh faxxiima miraaciinu yayfukuneenim abeloonumut uddurrutan way yemeeteenim Noobbem tamixxigeh

Toh tonnal anuk Away Qafar rakaakayal siyaasah caalat kee kulli langil Ayyuntal xongolo qidda taqbitte raqtuh takkem faxximtam Anni milaaguuy,iyyaanam cubbi faxxa tiya

1.Qedbo-Milaagu (maintenance cosmetic change )

Qedbo milaagu kak iyyaanam doolat kee massoyna luk sugteh tan mabla kee fooca korse kalah dagoo timixxige caagidal milaagu abak sugeh yan uma caalatih sarrimaaneh gita fakaanamih gibbatu kinni.

Ceelalloh ”inki Qariy,raduh Qeegit sugey inki xabanah soolak sugek Qeegeh yan xaban massoyse kalah elle suge Qeegil elle Kalam kaal duugak diglo-bohoy Ankuse kalah dubuh Bisu kaak milaagaanama iyyaanama”

Doolat tah abtam kaadu luk sugen caalatak korsitaanamal baguuk Aamine-kalah yemeexege marih Aytikumay waytimteh sugte elle geyoonuh abaanam bictah

2.Asasak yan milaagu akak iyyaanam kaadu doolat luk sugeh yan baxaabaxsa le taqbitteetak korsituuy, Ayyuntak mano-milaaguh Numma kee Ayyunti gabah Aglel miracsenta dubuk hinnay Mablaay, xisne kee caalat korsa abak ummattak Numma milaagi (transformational change ) abaanama ta milaagi yamaatuh Ayyunti edde yangaleeh Qadaalat kee kulli marih mabla elle arcibisan gital taqbittek korsitaanamak afal taqbittek asasal sitta geyaanam faxximtaah,

Tah dubuk hinnay, massoynah caddol gitak hodde siyaasa-mabla kee Aamantittek (political ellusion/delusion ) buxuxuuk bayisak

Numma siyaasah gexsit kee mablay makoo kee sarri sinni (political reality ) fan korsitaanam faxximtaah,

Ta milaagi digga luk yakkuh doolat kee massoynak mabla dubuk hinnay, doolat abnisa kee mihratleela milaagu Quuktuh faxxiima saysalo milaagu (structural change) abak umaadoobaay atlaake kee marde-gaaboyso-raceyna tekke Ayfaafay aroocay Ayyunti Aamanti aalle sinnik weelo kee abbinoosiyya dudda massoosak Ayyunti kibal elle le Ayfaafay raceynaani abaanam faxximta

Tah akke kalah milaagi miraciinok Fooca milaaganam dubuk tekkek siyaasa-nafqi maliiy, Ayyunti manoh milaaguh xiqam lem yot macelta

Isin liton mabla edde osissaanam essera?

Boola leh tan mablay umandoolittek yawqu yaffare barte kasa

Qafar Qnxaaneytak Temeexegeh tan gaba yemeexeh yan daqoorul qanxaffe luk 1. Kidiinuy 2. Dawaariyyoy 3. Nookoy 4 reedon Qokoluuy W.W. Tan ceena leh tan mablay 21 boolhato sanatih mabal ceele sinni baarak yangicilleh Qafar Baxiinul Qanxaffe siitah Akkuk yanhicilleh yan Qunxaaneytat gece kala yakkeh yaniy sinam farmo mesenkacat Akak tatrussa baarak yamaatem tanbulle

Tanah tan mabla kee gexsit Asaaku edde nannoh nan qasri baadi inki ferrantoh addat edde gacel yaallenim faxcimta akkewaytam dubuk hinnay nee tableh tan maritto ruftoh leeh nee sittat ruubak kedol kurak ni Gadda kee Ardil Qibina nee edde Abeenih Geytimaanak tiyakteenay kinnim tanbulle

Ta mablay ceena lee Alqao Qafar Qunxaaneyti milaaguh inkiinol inki migaq kee fayxi luk edde Angacalluk yemeeteh yan 7 Alsih addat meqe qaagoy Assakaatuk sugeh addat kaxxah yan adaf akkuk neemeetem tunbulle eddey edde QADP namma buttah edde kurrumte sudiica Alsih Addat kaxxah tan Qaxuumaaney mano kak sittal meqeeh raba sittalih leh Qaaday Afay Diiniy ukbay inkih Akak tangale Qabal kee cadoh fanat tammullem faxximtah tan weelo hinna Naaxigem faxximta

Tannah tan ceena leh tan mabla net tuklukem Ama siinih noibokeh inta reedoonuy 27 sanat Qafar Amol Anuk Qafar gadda beedah weerak Qafar sittin gabat selak temeete ikkah Qafar tannah tan farmo mara tekeh mataaxiga

27 sanat sinni kee mari tuxxiq Akke waytek Qafarah Xiqeenim maloonuy Qafar baaxok kaadu gadda wersiisaanah Qafar ummatah temeetem garqaanam Akke waytek tu-sinnat tan qafarih ummattah Oboke iyya num masugom tamixcigeh tanbulleeh Away daleh taniih Sarrak Qafar kee Qafar baaxol Anxaqah Raqgu waytaamay Aydaaduh tankattabu wayta kinni

Hay taway Masakkaxxa kee konabna ikoytah le Barte Qafar Qunxaaneytaw ta-mari Agat caddol yakkeh yan milaaguy gersi Agatitteey Massaaso akak faxxah Qafar ummattay bakaarat akak taniih Qammaltak mannal Akke kallah Axcuk numuuy numul feera ruubak akke kalat rebuh Qafar qunxaaneyta kee Qafar ummattay Qululuh Rabtay Aydumah mankel yaniinih Akak Axce weenik Nanu sin kinninooh nee kah kalaanam siinih noibokek sarra nanu milaagu fannah milaagu Abnay innaamah nee diiriyanah mixaqut gaca Anu cabah immay inkih cabetton w.w. tan Ransa bicissa heenih nee fan baahak nedde baxaabaxsanam tanmbulle

Aham ni tag hinnay akah abaanam sinni taaga barteenih yanin garqiino Aggiriqqe wsytaah Qafar ayyunti miguuk raaquy baaxal yanguli gurral Akamjk sugeenih yanin Qafar qunxaaneytih ceeloy gogli Akak yani Kaadu Ammulle waytuh edde gaceenihyanin kookaxaway laffa ken haytaamah ama biirooral tan loqo yokmen goglitte ciggiilaanam kaxxa ken biyaktah nee boodisak Akke kalaanamay tekkek kaadu kedol nee boodisak Agiddanti yoh yooboke yi kede ,yi daqaara,yi rasu , yi awda immay messerima Axcuk siitat nee ruuboonuy Qafar Ummatta milaagi bakaarak Awqe kaloonuy sinni kee mooli tu-mmiqit daabisoonuh edde gacen caxxa ikkah garci hinnay cubbi kinnim naaxigem faxximta

Qafar Qunxaaneyti faxekke faxe caddolu yaallem faxximtam Alayteh tan mablay baaxo kee ayyuntah tuxiqtaah Yakkeh yan milaagu sissikuk Abbinossam Xiqtah tani kusaaqisak baritteh tan mesrnkaca tamsiisak yayseh yan kas kee Afkan Naceeh wzdirraaqat yan ayyunta matarrah wadbisnam faxximtam tannah tan mablay Alayteeh dadaleh taniy Ayyunata kee baaxoh tu – xiqta ikkah baaxi giclooy cena le mabla hinna Faxximtam

tannah yan mabalay boolale fb booxal yaabah oobisah yan Qafar Qunxaaneytaw qunxaaneytaw Anu kaadu annah tan mabla fb booxay baad yable hinnay numtin amoh elle walalla aracal obtam mafaxxinta manfaqat mali masakkale Qunxamaraw saada maraw ummatak makkaqa edde tan maraw tekkok deero edde tan maraw ixxiga diifi edde yan maraw qusaba wargut barte maraw mabinay sinni ubula

Anah tan mablak massoowa Asaaku sin edde qammallam itiyobiyah caddol siita Qokolak
yakkeh yan milaagut inkih siitah kuuxak meqeh tan inkittinaanel qalalaah yan qunxaaneyta takkeenim faxximta

inki barte numu Alayteh tan mablay baret weeh yan numuh ixxiga takkeeh yaaxige numuh Ascossa takke xoyyosaanam faxximta
ceenaleh tan mablay qarik awqe sinnih tu-xiq sinni qokkolsima qunxaaneyti baaxo hinnay sinni nabsi mamilaagay Agat kee Rakaakay caddol siita qokolak qalalaanam hinnay awdal milaagu baahanam maduuddan msdudna
Asaaku gersi dariifah qunxaaneyti daqar addal tanih awdoodo mabla maliy rakaakay kee agstay bisoh baad caddoh caddol milaaguh yangicilleenih Rakaakayay caddol Qafar Qinxaaneytih inkii9no baxcisenih geytimanam tanbulle

Qafar Qunxaaneytak tokkeh caddol Qunxaaneytak tokket kaxxah yan cooci yanbulle Tatram xiqaah Agat caddol miraacisamih xiqto Aalle weenih hinnay finqitteh tan awdah adda kee kedo mablay inki barih diraariy Aalle sinnit ninni finqisneh baddah neh kaxxah yan cisdiiy kuxewaynaanay kedo loowot matram xiqaah yan qunxaaneyta matre kalleh Abnah edde nannom kaadu ninnik cede cinneh

Yangicellih yan mari Qsfar Qunxaaneytak ixcigah miyaysaanay mablah miyaysaanay inki ammunta luk faxe gita siitalih gexaanah siita elle Qoklaanah Abaanah yanin gexsit Hadafah abaanamih sabbatah reedon mabla ken mabaxissay kedo mabla ken mabaxissa inkiinol tengeleh tan qunxa mariinoy Qusba ixxigay mogoy siitah acayuk siitallih inki hadafah tangicille yekkeenik sarra

Hay Qafar Qunxaameyti tah abek miyyak gacaah ? Numuk magacan Asaaku Akke weelem net celtaamay genninoy akak inna inkih inkiinot Abbinosnam xiqna Away A Qafar Rakaakayal yanih yan qunxaaneytak inkittinaanel abewaanah Akke waytam matana faxem abnu xiqnaah Asuuku Abe waynem sarra mabna

Taxaqaleh tan meqe saamiy mano kee qunxamariinoy ixxigat inkiinol Abewaynam beera nee biyaakele mageney malaqanit(tu-xiqe sinni ceenale waktit abe waynem) buxah addaytut tatrusne waktow Axcenno Away Abanam sarrah sinaamak fuxh ni caddoh Aydaaduh nel Ankutubbel baye sinni asta takku waytam kinni kasnam faxximta

wargu yaanam milaagimtaama milaagimah yan wakati Elle Aninaan gurral edde yantifiqimeenim faxximta edde yantifiqimenim kedo kee nooko mabla hinnay inkitiinoy kacunuy kuux mabla takkem faximta

Massakaxxale Qafar Qunxaaneytaw Ama kicinnoh nan kidiinu kee buttiini mabla cabnay nee Akak Awqe kalah yan dagarah kaadu Ayti keenih naceeh Acee waynay Nabalay

ceena le mabla kidiinu siinit celtam ikkah kiddini inkittinaane kee Qafariyyo goorih Qafariyyo goori mayddigilla qanxaffe baaha ikkal
eddey siyaasa kidiinu mali faxe num takkay mesenkaca rabekal nuwwa numuk Awlisaanah edde yantifiqqeenik kaxxa kasaara

Qagitaak kaadu ceelaloh fb booxal inki miraaciinot yaabeenik yoh ramad leh naceeh nan raddi cabba hayneh fayu yaceenim faxcimta Atu waytam Agital esseraah Axcuk Yallak innih taaxigeenim faxximtam faxe miraaciini akah yanim kedo aw awday Rasu kee nooko miraaciinu hinnay inkih tan ummattah miraaciinu

Qunxaaneytak numuk teeni Abba aw ramad reedal yenek Kay Abba Aw ramad kee numukteyna tuggey geyak amoh akak temeeteenik kalkallaay massossay kulli numuh le taqbi keenik yaceenim faxximta toh abe waytek Atu barte num hinna

inki miraaciini kabbah aw ramadak kok elle yanim kuramadah elle yanim ku kedoh elle yanim ku kataysah elle yanim buxa ikkah gatal inkih tan ummattah Abbah yan koo kee geeri mara doolat gariiy yallih garil inkih inki cakki kaal yan liton Akah esserimah inkih esseritaanamih ceelo liton tableenimit yabtaanah massoosanah fayissaanamih xiqto litonum taacigeenimi

koh Emeqqaay aham Agiddaanti kedo iyyeh kaa biyakka heek woh cakki hinna baxi kaadu cakkiy edde yaabam faxximtam xaquh cabba heeh kaah ramad leh yan numih goorih yaabek aw hawsek toh gita hinnay barte numih weelo hinnam kinnuk tannah tan mablak ninnit boositnek meqeh mafaxximta inkih gactah

yab siinil eymeggeh immay Ahaak dagal tan ximmoomak ninni massosnek Aysuk raqta yaanamih mabla fayu Aceemih kacanu
Qafu yoh Abay galtik kaadu yoo massoysa yot celtaamat yaaba ikkah anu kaadu tu Akak raaqe waytaah kullim gitak akak orobta num hinnah currik yoo massoysa
gadda gey massakaxxaleh hawal yangoorowe retti faageh uddur le baritte Qafar xaylok Qafar Qunxaaneyti yaallem faxximtam tannah tan mablay Alayteeh dadalteh taniy Ayyunata kee baaxoh tu – xiqta ikkah baaxi goclooy cena le mabla hinna Faxximtam

Gadda geya

yim diraabay kum diraabay yallihm numma

Mayso Qafar ummattah imiy Aysenno

Fannam Milaagu ikkal Qelaagu hinna

ለመሆኑየአፋር ህዝብ መሠረታዊው ጥያቄ ምንድን ነው ? ጎልቶ የማይሰማውስ ለምንድን ነው? 🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

ለመሆኑየአፋር ህዝብ መሠረታዊው ጥያቄ ምንድን ነው ? ጎልቶ የማይሰማውስ ለምንድን ነው?
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ሀሰን ዋሬ
24/05/2011 ዓ.ም
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇫🇷🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ወደ ዋናው ርእሰ ጉዳዬ ከመግባቴ በፊት እንደመግቢያ የሚከተለውን ልበል ።
በክልላችን እውነተኛ የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ለውጥ ለማምጣት ፣ ለመመሥረትና ለማጎልበት በሚደረግ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ እጅግ ፈታኝ ከሆኑብን ጉዳዮች አንዱ የምንቃወመውንና የምንደግፈውን አካል በተመለከተ የምንጠቀምበት አቀራረብ ነው። የምንጠላውን ሃይል (አካል) የሚያስታግስልንን ወይም ለማስወገድ የሚያስችለንን ሃይል (አካል) ተቀብሎ ድጋፍ መስጠትና ተገቢውን አድናቆት መግለፅ እጅግ በጣም ትክክል ነው ። እጅግ በጣም ትክክል ያልሆነው ግን ስንቀበልና ስናደንቅ የምጠቀምበት የአቀራረብ (የአመለካከት) ሁኔታ ከቁጥጥር ውጭ በሆነ ስሜታዊነት የተቃኘ በመሆኑ የምክንያታዊነት ኅይላችንን (አቅማችንን) በእጅጉ የሚያኮሰምን (የሚፈታተን) የመሆኑ ጉዳይ ነው ።
በዚህ የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ ሙሉ በሙሉ በሚያሰኝ አኳኋን እያየንና እየሰማን ያለነው ይህንኑ ከዘመን ጋር መዘመን ያቃተውን በስሜት የመንጎድን ወይም ምን ? ለምን ? እንዴት ? ከየት ወደየት? መቼና እስከመቼ ? ወዘተ ብሎ ከምር ሳይጠይቁ አደባባዩንና አዳራሹን በስሜታዊነት ፈረስ ቀውጢ የማድረግን ልማድ ነው።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የምንጠላውን (የበደለንን) አካል የምንታገልበት አቀራረብና ዘዴ በተቻለ መጠን እንታገልለታለን ከምንለው የዴሞክራሲ ሥርዓት ባህሪ ፣መርህና ተልእኮ ጋር የሚጣጣም መሆን ይኖርበታል ። በደለን እንደምንለው አካል የበደል መጠንና አይነት በሚኖረን አቀራረብ መሠረት ሃሳብን በሃሳብ ፣ ኢ-ፍትሃዊነት በፍትሃዊነት ፣ ህገ ወጥነትን በህጋዊነት ፣ ወንጀለኝነትን አግባብነት ባለው ህግና ደንብ ፣ ስሜታዊነትን በስክነት ፣ ብልግናን በጨዋነት ፣ የሞራል ድህነትን በሞራል ልዕልና ፣ አሳዳጅነትንና ተሳዳጅነትን በአቀራራቢነት ፣ የሃሳብ ጠማማነትን በሃሳብ ቀናነት ፣ ወዘተ የማስተናገድን (መፍትሄ የመስጠትን) የፖለቲካ ባህል ካላዳበርን በስተቀር የምንመኘው የእውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እንኳን እውን ሊሆን በጥሩ ህልምነትም አይጠጋንም ። ብንሞክረውም እንኳ አብሮን አይዘልቅም ።🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ለሚስማማን ወይም ይስማማናል ለምንለው አካል የምድሩንና የሰማዩን ሁሉ የቅዱስነት ማዕረግ ያለምንም ሂሳዊ አስተያየት እያጎናፀፍን ፣ በበደለን ወይም ይበድለናል በምንለው አካል ላይ ደግሞ በምድር ላይ ያለውን ሁሉ ጭራቃዊ ስም ከመስጠት አልፎ በህግ (በፍትህ ሥርዓት) ሳይሆን እኔ ባለፍኩበት አታልፍም/አታልፊም እየተባባልን ከምንፈልገው የሰለጠነ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ጋር የታረቀ የፖለቲካ ሰብዕና እንዴት ይኖረናል ? በጭራሽ አይኖረንም ። እንዴኖረን ከምር የምንሻ ከሆነ ወደ ኋላ የሚጉትተንን አስተሳሰብ ከቻልን እያስወገድን ቢያንስ ግን እየተቆጣጠርን መራመድ ይኖርብናል። ይህን ሆኖና አድርጎ ለመገኘት ደግሞ ከየራሳችን ህሊና ጋር ትግል ማካሄድ ግድ ይለናል። ለዘመናት ለዴሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብቶች እና ለበለፀገ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ህይወት ጨርሶ ባእዳን ሆነን ከዘለቅንበት ምክንያቶች አንዱ ወደ የጋራ ትግል ስንቀላቀል ከየራሳችን ጋር በመታገል ከራሱ ጋር የታረቀና ለጋራ የነፃነትና የፍትህ ትግል ከምር የተዘጋጀ የፖለቲካ ሰብእናን እና ቁመናን ተላብሰን ስለማንቀላቀል ነው ። ይህን ክፉ አባዜ ከምር በመታገል መሆንና ማድረግ የሚገባንን ሆነንና አድርገን ካልተገኘን እውነተኛውን ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን እናደርጋለን ማለታችን ቅዥት እንጅ የገሃዱ ዓለም ራእይ ከቶ ሊሆን አይችልም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

የአብዴፓን ጠርናፊ የፖለቲካ ሰንሰለት ሰብረው በመሪነት የለውጥ እንቅስቃሴውን የተቀላቀሉት ፖለቲከኞች ያሳደሩብንን አግራሞት በሰከነ አኳኋን ማስተናገድ አልሆንልን ብሎ ከቁጥጥራችን ውጭ በሆነ ስሜት ውስጥ በምንገኝበት በዚህ ወቅት ይህን ሂሳዊ አስተያየት ወደ አንባቢ ሳደርስ መሪዎችን መዳፈር እየመሰላቸው ምቾት የማይሰማቸው አንባቢዎች ሊኖሩ እንደሚችሉ እረዳለሁ ። የማይጠበቅ ነው የሚል የቂልነት/የድንቁርና እይታም የለኝም ። ነገር ግን ሁሌም አንዱ የሌላውን ሰብአዊ ተፈጥሮና ግላዊ ሰብእና እስካላጎሳቆለ ድረስ ሃሳብን ወይም አስተሳሰብን በደምሳሳው ሳይሆን በምክንያታዊነት ቢተች ፣ ቢሞግትና አስፈላጊም ከሆነ አካፋን አካፋ እስከ ማለት ቢሄድ በጣም ትክክል ነው የሚል ፅእኑ አስተሳሰብ አለኝ ። እንዲያውም ለዘመናት አጠቃላይ ውድቀታችን አንዱ ምክንያት በዚህ ረገድ ያለብን ከባድ ጉድለት ነውና ከምር ልንወስደው ይገባል ባይ ነኝ ።
በዚሁ መርህና እምነት መሠረት ልቀጥል ።
“We let go of the old to discover the new, as we let go of illusions to discover the real.” (“ተጨባጩን እውነት ለማግኘት የተሳሳተውን እምነት (አስተሳሰብ) እንደምናስወግድ ሁሉ አዲሱን ለማግኘትም አሮጌውን እንናስወግዳለን።”) THE Art of Original Thinking / the Making of a Thought Leader/🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
እንደ እኔ ግንዛቤና አረዳድ በክልላችን አፋር በመታየት ላይ ያለው የለውጥ እንቅስቃሴ የመነሻውና የመዳረሻው አውደ ቁም ነገር ይኸው ነው ። አዎ! አሁን ያለንበት የፖለቲካ አውደ ቁም ነገር ብዥታን ወይም የተሳሳተ አስተሳሰብንና እምነትን እያስወገድን በእውነቱ (በገሃዱ) ዓለም ምንነትና እንዴትነት ላይ የተመሠረተ አስተሳሰብንና እምነትን ከምር የምንቀበልበትና የምናጎለብትበት ነው ። የምንገኝበት አውደ ቁም ነገር ለሩብ ምዕተ ዓመት የመከራና የውርደት ምንጭ ሆኖ የዘለቀውን (ያረጀውን) እና አሁንም “ታይቶ የማይታወቅ” ጥገናዊ (ተሃድሷዊ) ለውጥን (reformismን ) ከራሱ ተፅዕኖ ባልወጣ (እንደ ሥርዓት በሚቀጥልበት) አኳኋን ለማስኬድ እየሞከረ ያለውን የአብዴፓ አገዛዝ አስወግደን አዲስና ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓተ ማህበረሰብ የመፍጠርና የመገንባት አውደ ቁም ነገር ። የአፋር ወጣቶች ዱኮ ሂና የጀመሩት የክልላችን እና የህዝቡን ጉዳይ ይመለከተኛል ባይነት በጋራ በአንድነት
እየተነጋገርን ያለነው እና የበኩላቸውን አውንታዊ ጥረትና አስተዋፅኦ እያደረጉ ያሉትን የአብዴፓ አዲሱ አመራር እና ቡድናቸውን ስለመውደድ ወይም ስለመጥላት አይደለም ። እየተነጋገርን ያለነው ክልልን ክልል የሚያሰኝ እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን የአገርና የወገን ጉዳይ ያገባኛል በሚል የፖለቲካና የሲቭል አካል (ድርጅት) ባለድርሻነት፣ ባለቤትነት ፣ እኩል ተሳታፊነትና ወሳኝነት ፣ ሃላፊነትና ግዴታ እውን ስለማድረግ ነው ። የአፋር ወጣቶች ዱኮ ሂና ወጣቶች ያደረጉት የለውጥ ስራ የተቀላቀሉ አዲሱ አመራር እና ነባር የአብዴፓ አመራር ደጋፊ ቡድናቸው ጥረት መታየት ያለበት በዚሁ እጅግ ውስብስብና ፈታኝ የፖለቲካ እውነታ ውስጥ እንጅ እራሱን ወሳኝ የለውጥ አካል ( agent) በማድረግና ኑ እና ተጨመሩ (ተደመሩ) በሚል የፖለቲካ ቅኝት መሆን የለበትም ነው የመነጋገሪያችን ቁም ነገር ።
እንደ እኔ ግንዛቤና እምነት የለውጡን እንቅስቃሴ ምንነትና እንዴትነት ከዚህ መሠረታዊ ጥያቄ ውጭ እንኳን መቀበል ለመቀበል ማሰብም በአፋር ዱኮ ሂና ወጣቶች በተከፈለ መሪርና ግዙፍ የነፃነትና የፍትህ መስዋዕትነት መቀለድ ወይም መነገድ ነው ። የረጅም ዘመን የፖለቲካ ታሪካችን እንደሚነግረን ደግሞ ለውጥ እየመጣ ነው ወይም በር ላይ ቆሟል በተባለ ቁጥር በእውን እውነተኛውን ህዝባዊ ተልእኮ እውን ለማድረግ እንዲያስችል ተቀብለን እንዴት እናስተናግደውና እንዴት ለዋናው የጋራ ግብ እናብቃው ?
የእኔስ/የእኛስ ሚና እና አስተዋፅኦ ምንድን ነው ? ብሎ ከመጠየቅ ይልቅ በተገኘው አጋጣሚ ሁሉ እንዴት የግል ወይም የቡድን ፍላጎቴን አረካለሁ በሚል ልክፍት የተለከፈው በቁጥር ቀላል የሚባል ሊሆን እንደማይችል እውነት መሆኑን ነው ። እጅግ አስቀያሚ ከሆኑትና አሁንም እየተናነቁን ከሚገኙ እውነታዎች አንዱም ይኸው ነው።

🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

አሁን በአፋር የሚታየው የለውጥ እንቅስቃሴ የታለመለትን ግብ (ተልዕኮ) ይመታ ዘንድ ከምር ልብ እንድንላቸው ግድ የሚሉን እጅግ መሠረታዊ ጉዳዮች መኖራቸውን በፖለቲካ ትኩሳት ሽምጥ የሚጋልበውን የስሜታዊነት ፈረስ ልጓሙን ገትተንና ትንፋሽ ወስደን ለመረዳት ቢያንስ የሞራል ድፍረት ሊኖረን ይገባል ። ልክ የሌለው ስሜታዊነትንና ልጓም አልባ የተስፈኝነት ፈረስ ግልቢያውን በቅጡ አድርገን ፈታኝ ሁኔታዎችን (ጉዳዮችን) በሰከነ አኳኋን ማየት ፣ መረዳትና ትክክለኛውን መፍትሄ ማግኘት ካልቻልን በስተቀር የምንመኘው የ አዲስና መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርና ግንባታ ምኞት ብቻ ሆኖ ነው የሚቀረው ።
“አይ ! ብልጥ ልጅ እየበላ ያለቅሳልና እኛም
በተሃድሶው ለውጥ (reformism) ያገኛናትን ረድኤት
እየኮመኮምን ጎደል ስትል ደግሞ እንጠይቃለን (እናለቅሳለን)” የምንል ከሆነ ደግሞ እንዲሁ የገዦቻችን እጅ እያየን ስናለቅሳት እኖራለን እንጅ የትም አንደርስም ። ከዚህ የከፋና የከረፋ እራስንና አገርን ውርደት የሚያከናንብ እኛነት ደግሞ የለም ።
ጨርሶ ሊከለስ ወይም ሊታጠፍ የማይገባውን የለውጥ እንቅስቃሴ ተልኮ (ግብ) በክፋት ተወልዶና አድጎ በክፋት ያረጀውን የፖለቲካ ሥርዓትን ጠጋግኖ እንደ ሥርዓት እንዲቀጥል በማስቻል የተሳካ ማድረግ አይቻልም ። የለውጡ እንቅስቃሴ ብቸኛ መዳረሻ አዲስና እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ የፖለቲካ ሥርዓት መመሥረት ነው ብሎ ለሚያምን የአፋር ህዘብ በቀጥታና በግልፅ የሚሞግቱ ጥያቄዎች መሪዎች በተገኙባቸው (በሚገኙባቸው) አደባባዮችና ሌሎች መድረኮች ጎልተው አለመስተጋባት ብቻ ሳይሆን ጨርሶ የሉም በሚያስብል ሁኔታ ላይ መገኘታችን በእውን ሊያሳስበው ይገባል ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በዚህ የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደት ውስጥ የተካሄዱትንና እየተካሄዱ ያሉትን የአደባባይ ሹኩቻ / ሹክሹክታ ሆነ የአዳራሽ ውስጥ ውይይቶችን ከምር ለታዘበ ምን ? ለምን ? የት ?
ወዴት? መቼ? እንዴት ? በማን/በነማን ? ለነማን? የሚሉና የአንድን ጉዳይ የይዘት ጥራትና ብቃት ለማወቅ የግድ አስፈላጊ የሆኑ ጥያቂዎችና የሃሳብ ለውውጦች ከምር የተስተናገዱባቸው አልነበሩም (አይደሉም) ። ጥያቄዎችና መልሶች ወይም ወይይቶች አልነበሩም አይደለም እያልኩ ያለሁት ። እያልኩ ያለሁት ለረጀም ዘመን ለመጣንበት
የሁለንተናዊ የመከራና የውርደት አስከፊነትና አሁንም
ላለንበት ተስፋ ሰጭ ግን እጅግ ፈታኝ ወቅታዊ ሁኔታ
በጭራሽ የሚመጥኑ አልነበሩም(አይደሉም) ነው። እንዲያውም አንዳንዶቹ እንዴ ምን ነካ ? የሚያሰኙ ነበሩ (ናቸው) ። በዚህ ረገድ ደግሞ በጣም ቅጥ ያጣና የሚያስተዛዝብ የድራማ አይነት ትርምሱ እንደተጠበቀ ሆኖ ጉብኝቱን የተሳካ ነበር ማለት የሚቻለው ብዛትና ድምቀት ያላቸው ህዝቦችን ተቀብሎ በማስተናገዱ ረገድ ነው ።
እናም እውነተኛ ውበት ማለት የቅርፅና የይዘት ውህደት ነው በሚለው ከተስማማንና እነዚህ የለውጥ ፈላጊነት ትእይንቶችና ውይይቶች ከፍተኛ የይዘት ጉድለት አለባቸው ካልን ውበታቸው የተሟላ አልነበረም (አይደለም) ማለት ነው። 🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸

አሁንም እያልኩ ያለሁት ኢትዮጵያውያን በህብረ ቀለም ባንዲራችንና የእኛ ብቻ በሆኑ ባህሎቻችን ደምቀንና በደስታ ስሜት ፈንድቀን መሪዎችን ስንቀበል አናምርም ወይም ውበት አይታይብንም አይደለም ። ማለት
የፈለግሁት እጅግ ግዙፍና ውስብስብ ከሆነው
የአገራችን የፖለቲካ አጣብቂኝ ለመውጣት
በምናደርገው ጥረት ውስጥ በይዘት ጥራትና ብቃት
ላይ ማድረግ ያለብን እልህ አስጨራሽ ሥራ ግብ ለይ መድረስ ነው ።🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ይህ የፖለቲካ ልፍስፍስነት ለራሳችን መልሶ የሚነግረን አስቀያሚ መልእክት ” አይ! መሠረታዊ ባይሆንም
አይተነው የማናውቅ ጥልቅ ጥገናዊ ለውጥ (reformism) ለአሁኑ ይበቃናል ፤ ቀሪው በሂደት ይሟላል” ከሚልና በእጅጉ ከኮሰመነ (ታች ከወረደ) የአስተሳሰብና የሥነ-ልቦና ሰለባነት ለመላቀቅ ያለብን ፈተና የዋዛ አለመሆኑን ነው ።🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸
ይህን የአስተሳሰብ ድህነታችን በድፍረት ቶሎ ካላረምነውና ወደ ትክክለኛው መስመር ካላስገባነው የለውጡን ባቡር የዘዋሪነት መቀመጫ ለድል አጥቢያ አለሁ ባዮችና በድክመታችን ተጠቃሚ ለመሆን ጭራቸውን ለሚቆሉ ወይም የፖለቲካ ሽርሙጥና ልማድ ለሆነባቸው ፖለቲከኞች ወይም ግለሰቦች ወይም ቡድኖች ማስረከባችን እንደማይቀር ከምር ሊያሳስበን ይገባል ። በሌላ አባባል በለውጡ እንቅስቃሴ ተልዕኮና ግብ ላይ ያለብንን ብዥታ አስወግደን በተጨባጩ በሀገር ላይ የተመሠረተ አስተሳሰብ (አመለካከት) ለመቀበልና ለማጎልበት ፈቃደኛና ዝግጁ ሆኖ መገኘት እንዳለብን ያለንበት ፖለቲካዊ እውነታ ግድ ይላል ። ካልሆነ ግን የለውጡን እንቅስቃሴ ለዉጡን በተቀላቀሉ አባሎቹ እና በዱኮ ሂና አማካኝነት ከመቃብር አፋፍ በተመለሰው የት-አዴ የበላይ መሪነት ወይም ዋነኛ ተዋናይነት በሚካሄድ ጥገናዊ ለውጥ (reformism) አማካኝነት የሚጣልልንን ፍርፋሪ በዝማሬና በውዳሴ ለመቀበል ዝግጁ ነን ማለት ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ለነገሩ እንኳንስ “ጠቀም ያለ” ፍርፋሪ ተለግሶልን ገና የለውጡ ጅማሮ ከዲስኩርና ከአንዳንድ አወንታዊ እርምጃዎች ማለትም 7ኛው ጉባኤ እና የመጀመሪያው የካቤኔ አደራጃጀት ባላለፈበት ሁኔታ ውስጥ ሆነንም የምንገኝበትን ፈታኝ ፖለቲካዊ ፣ ኢኮኖሚያዊ ፣ማህበራዊ፣ ሞራላዊ፣ ሥነ-ምግባራዊ እና መንፈሳዊ እውነታ እና የምንመኘውን ሥርዓት መዳረሻ ምንነትና እንዴትነት ባላገናዘበ አኳኋን “የአፋር ትንሳኤዋ ተፈፀመ!” በማለት የውዳሴውን ቅኔና ዝማሬ ማዥጎድጎድ ከጀመርን ሰነባብተናል። በእጅጉ የሚያሳስበው ደግሞ ልክ የሌለውን የስሜታዊነት ፈረስ ግልቢያችን እየተቆጣጠርን ወዴትና እንዴት እየነጎድን እንደሆነ እራሳችንን ለመጠየቅና ተገቢውን እርምት ለማድረግ እንኳ ከምር ፈቃደኞችና ዝግጁዎች ያለመሆናችን አባዜ ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
ስንመኘው የኖርነው የአፋር ፖለቲካ ሥርዓት ታሪካዊ ትንሳኤ እውን ይሆን ዘንድ በሰከነና በሰለጠነ አኳኋን ተቀብለንና ተንከባክበን እውን እናደርገው ዘንድ ስንኝ ቋጥሮ መቀኘት ፣ ማዜም ፣እና ከሁሉም በላይ ደግሞ የተግባር ሰው ሆኖ መገኘት በእጅጉ ትክክል ነው ። ከዚህ አልፎ ግን ” የአፋር ትንሳኤ ተፈፀመ ! “ ብሎ አዋጅ ቢጤ መንገር እራስን መሸንገል ብቻ ሳይሆን እውነተኛ ነፃነት፣ ፍትህ ፣ ዴሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብት ፣ እኩልነት ፣ ሰላምና የጋራ ብልፅግና በሰፈነባት ክልል ውስጥ ለመኖር ይችል ዘንድ እልህ አስጨራሺ ትግል ውስጥ የሚገኝን የአፋር ዱኮ ሂና ወጣቶች ትግል በመቀየስ ትውልድ በተሳሳተ አስተሳሰብና እምነት ግራ ማጋባት ነው ። “ፖለቲከኞችን በአፋር ታርክ አድስ ምዕራፍ የጀመሩ ስለሆኑ ከተቻለ ያለምንም ሂሳዊ ትችት መደገፍና መደመር ፣ ይህ ካልሆነ ደግሞ ጊዜና ፋታ እየሰጡ ምክር ወይም ቅሬታ ቢጤ መሰንዘር ነው” የሚል አንድምታ ያለው ማሳመኛ አይሉት ወይ ተማፅኖ ጨርሶ ስሜት የሚሰጥ አይደለም ። በለውጡ እውነተኛ መዳረሻ ላይ ማተኮር ያለባቸው ጥያቄዎች ጎልተው እንዳይወጡ የማድረግ ተፅዕኖው ግን በእጅጉ የጎላ ነው ።
አንድ ህብረተስሰብ በአጠቃላይ እና በተለይ ደግሞ የተማረው የህብረተሰብ ክፍል ከባድ መስዋዕትነት የተከፈለበት የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ እውን ይሆን ዘንድ ፖለቲከኞችን ከምር መሞገት ይኖርበታል ። ከምር መመለስ ያለባቸውን ጥያቄዎች በየትኛውም አደባባይ ወይም መድረክ ፊት ለፊት በማምጣት ተገቢውን መልስ ማግኘታቸውን ማረጋገጥ አለበት ። እስከ ሚያረጋግጥም ፀንቶ መቆም አለበት ። ድንቅ ዲስኩር እየደሰኮሩና እያስደሰኮሩ በእልልታውና በጭብጨባው ድምቀት መክነፍ እንኳን እንደኛ በሁሉም የህይወት ዘርፎቻችን ጥልቅና ውስብስብ ፈተና ባለበት ክልል እጅግ በተሻለ ደረጃ ላይ ለሚገኙ ክልሎችም ፈፅሞ የሚበጅ አይደለም ። ለዚህ ነው ለስሜታችን እጅግ ቅርብ ከሆኑ ጥያቄዎች ወጥተን ፖለቲከኞቸን ከምር እንዲያስቡና ለህመም ጊዜያዊ ማስታገሻ ከሆነ የፖለቲካ ጨዋታ እንዲወጡ መሞገት የግድ ሊለን የሚገባው ። ተስፋና ስጋት ገና በቅጡ ያለዩበት የለውጥ እንቅስቃሴ ሂደትን በተፈለገው መንገድና ደረጃ እውን የማድረጉ ጉዳይ የሚወሰነው በማይናወጥ መርህ ላይ በቆመ ፣ በሰከነ፣ በተጠና ፣ በታቀደ ፣ በተቀነባበረ ፣ አላስፈላጊ ሰበብን በተፀየፈ እና የነገውን አስቀድሞ ለማየት በሚያስችል እልህ አስጨራሽ የተግባር ውሎ እንጅ ከልክና ባለፈና በመሬት ላይ ያለብንን እጅግ ፈታኝ ሁኔታ በማያንፀባርቅ “የጎሮ ወሸባዬ” ትዕይንት አይደለም ። ሊሆንም አይገባም ።

በዚሁ በአፋርና ኢሳ ግጭት ወቅት እንኳን የእኔ ቢጤ አንድ ቀን መግለጫ ስሰጥ መላውን የአፈር ህዝብ ያስቆጣ እንጅ የህዝብን ስሜት እና የተደረገው የሀገር ወራሪውን ማስተባቢያ እና ከነበረው ሂዴት ያላለፈው ፕሬዘዳንት የሚባለው የህብረተሰብ ክፍልም መሪዎችንና አሁንም እንደ ሥርዓት በሥልጣን ላይ ያለውን ድርጅታቸውን (ግንባራቸውን) በተመለከተ እጅግ ወሳኝ በሆኑ ጥያቄዎች ዙሪያ እወቀቱንና የህይወት ተሞክሮውን በሚምጥን አኳኋን አለመሞገቱ በእጅጉ አሳፋሪ ነበር ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹

ፕሬዘዳንቱ በክልሉ ከሚገኙ የጎሳ መሪዎች እና የሀገር ሺማግሌዎች ጋር ያደረጉትን ውይይት በግልጽ ያላደረገ ሰው ለብዙ ዓመታት ለመጣንበት የግፍና የውርደት ፖለቲካ እና አሁን ላለንበት እጅግ ፈታኝ የለውጥ እንቅስቃሴ እንዴት ይመጥናል? ብሎ መጠየቁ አይቀርም። መማር (ትምህርት) ማለት እውነተኛ ትርጉሙ እንኳን በራስ ድክመት ጭምር የተበላሸውን የክልሉን ፖለቲካዊ ፣ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሰው ሠራሽ ቀውስ ይቅርና ተፈጥሮ ወለድ አደገኛ ክስተቶችንም ከተቻለ ለመከላከል ካልሆነም ጉዳቱን ለመቀነስ የሚያስችል አእምሮ ወለድ መሣሪያ ነው ። ይህ ግን ከጎሳ መሪዎችንም (ከልሂቃን) ከሚጠበቀው በታች ሆኖ ስናገኘው ቢያንስ ለምንና እንዴት ? ብለን መጠየቅ የጥሩ ዜግነት ሰብእና ነው። የዋሁ የአብዴፓ አዲሱ አመራርም
ይህ አሳፋሪ ሁኔታ ወይይትም እጅግ አሳፋሪ በሆነ መልኩ ተድግሟል ። ይህን የተከታተለ የአፈር ህዝብ ለምንና እንዴት ? ብሎ ሳይጠይቅ
“ከእንግዴህ አብዴፓ አዲሱ አመራር መከላከያ ሚነስትር እና ሰላም ሚንስትር ከሶማሌ ክልል ጋር በመሆን ያድርገው” ብሎን እርፍ!
አንዳንዶችማ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን እውን ለማድረግ እየተካሄደ ባለው እንቅስቃሴ ዙሪያ እጅግ ወሳኝ የሆኑ ጥያቄዎችን አንስቶ መሪዎችን መሞገቱን ጨርሶ ረስተውት “የእባከዎ እንደመር” ተማፅኗቸውን ከምርቃት ጋር ማቅረብ ሲቃጣቸው ታዝበናል ። ከሩብ ምዕተ ዓመት የመከራና የውርደት ተሞክሮ በኋላም በዚህ ሁኔታ ላይ መገኘታችን በእጅጉ ሊያሳስበንና ከጊዜውና ከሁኔታው ጋር የሚመጣጠን ሥራ እንድንሠራ በእልህ ልንነሳሳ ይገባል ።
ለመሆኑ፦የመሠረታዊ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ለውጥ ጥያቄ መናሻ ምክንያቱ ምንድነው ? የት-አዴ የጭቆና እና የመከራ አገዛዝ አይደል እንዴ ?
ታዲያ ከዚህ አስከፊ ሁኔታ መውጫ መንገዱ የሚቀየሰውና የሚዘረጋው በማን መሃንዲስነትና ሥራ አስኪያጅነት ነው ? ለሩብ ምዕተ ዓመት እኔ ከቀየስኩትና ከዘረጋሁት መንገድ ውጭ ለምን ሄዳችሁ በሚል የስቃይና የውርደት ዶፍ ሲያወርድ የኖረ ገዥ ቡድን የለውጡን እንቅስቃሴ በበላይነት መርቶ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ለማድረግ እንዴት የሞራልና የፖለቲካ ብቃት ሊኖረው ይችላል ?
በአንፃራዊ እይታ ከት-አዴ አስተሳሰብና አሠራር የተለየ አቋም የያዙ ፖለቲከኞች በመልካም የፖለቲካ ቋንቋ የታጀቡ አንዳንድ ይበል የሚያሰኙ እርምጃዎችን በመወሰዳቸው አብዴፓ እንደሥርዓት ለውጥ ሊይዝ እንደሚችልም እንደተጠበቀ ሆኖ) በግፍ ገዥነት የተዘፈቀ ማንነቱ በቅጡ ሳይፈተሽ አንዳንድ አባሎቹን ከቦታቸው በማንሳቱ ፣ ከስልጣን በማውረዱ ፣የሥራ ቦታ በመቀየሩ ፣ በእንደገና በመሾምና በመመደቡ ፣ጦረታ በማስወጣቱ ፣ አንዳንደ የተቀዋሚ ፖለቲካ ድርጅት ፖለቲከኞች ወደ ክልሉ እንዲመጡና ፖለቲካዊ መድረኮች እንድካሄ በመፈቀዱ ፣ ወዘተ በማለታቸው እንዴት ነው የአዲስ መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርን በበላይነት ለመምራት የሚያስችል የፖለቲካና የሞራል ብቃት የሚኖረቻው ?
ፕሮፓጋንዳ አስፈላጊ ከሆኑ የፖለቲካ አጀንዳ ማራመጃ ስልቶች አንዱ ቢሆንም በአግባቡ ካልተጠቀምንበት ግን ያሳስታል። በአብዴፓ ውሰጥ ለ27 አመት ከፈተኛ ስልጣን ለይ ከመጡ የለውጥ አራማጅ በምንላቸው ፖለቲከኞች እየተመራ ባለው የለውጥ እንቅስቃሴ ውስጥ በአንፃራዊ እይታ የተሻለ ራእይና አቅም አላቸው የተባሉ ተቃዋሚ የፖለቲካ ድርጅቶችን ጨምሮ ቀጥተኛ በሆነና ትርጉም ባለው ኦኳኋን ተሳታፊ ባልሆኑበት “ግንቡ ፈረሰና ድልድዩ ተዘረጋ” የሚል “የምሥራች አዋጅ” ከጠቀሜታው አሳሳችነቱ አይበልጥም እንዴ ?
የገደለና የዘረፈ ቅጣቱን ያገኝና የፍትህ ልዕልና ይረጋገጣል ። ትውልድም እየተቀባበለ የሚኖርበትን ሥርዓተ ማህበረሰብ የበለጠ ጤናማ ለማድረግ በትምህርታዊነቱ ይጠቀምበታል ። አብዴፓ ሩብ ምዕተ ዓመት ሙሉ ሥልጣን ላይ እንደቆየ የፖለቲካ ድርጅት መግለፅ የሚያስቸግር ኢሰብአዊ ወንጀል ፈፅሟል። አገርንም አዋርዷል። “አሁን በጥልቅ እየተለወጥኩ ነውና ሃላፊነት ከመውሰድ ጋር ይቅርታ ይደረግልኝ” የማለት ሞራል እንኳን የሌለው የፖለቲካ
ድርጅት የመሸጋገሪያ መንግሥት ባለድርሻ ሆነህ ሃላፊነትክን ከተወጣህ ለዘላቂው ሰላም ” ሲባል “አይ!ሽግግሩን በመሪነት ተያይዠዋለሁና እየመጣችሁ ተጨመሩ” ብሎን እርፍ ! ቢያንስ እንኳ አጀንዳው ትልቅና የጋራ ግንዛቤና ውሳኔ የሚጠይቅ ባልሆነበት ከሁሉም ባለድርሻ ወገን ጋር በሚደረስበት ስምምነት መሠረት በሚካሄድ የምክክር ጉባኤ የጋራ መግባባትና ስምምነት ላይ መድረስ ይቻላል የሚል ሃሳብ ጨርሶ አለማንሳት የሚያስተላልፈው መልክት በጭራሽ ጤናማ አይደለም ። ታዲያ አብዴፓ በዚህ የግብዝነት ፖለቲካዊ አስተሳሰብ እንዴት ሆኖ ነው የህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽግግርንና ምሥረታን በበላይነት መርቶ እውን እንዲሆን የሚያስችለው ?
ለመሆኑ “ የለውጡ እንቅስቃሴ ዋነኛ ግብ አብዴፓን በማሻሻያ ፕሮጀክትና ፕሮግራም (reformism) አጥምቆ በማስቀጠል የሚከናወን ሳይሆን በጋራ መግባባትና በንቁ ተሳትፎ በሚፈጠር የሽግግር አካል (መንግሥት) አማካኝነት መሆን አለበት ” የሚለውን የዘላቂ መፍትሄ አሰጣጥ ሃሳብ በማያወላዳ ሁኔታ ውድቅ የሚያስደርግ ምክንያት አለወይ ? የክልሉን ሁለንተናዊ የአቅም ውሱንነት እና አሁን እየተካሄደ ያለውን የለውጥ እንቅስቃሴ ያስተጓጉላል (አደጋ ላይ ይጥላል) የሚል መከራከሪያ ሊቀርብ ይችላል መቅረቡም ተገቢ ነው ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በሌላ ወገን ደግሞ “ሽግግሩን በአብዴፓ የበላይ መሪነትና ትርጉም ያለው የወሳኝነት ድርሻ በሌላቸው የአፈር ሽመግሌዎች ተደማሪነት ማካሄድ በቀላሉ ሊታይ የማይችል ከወገናዊነት ነፃ የመሆንና የአስተማማኝነት ችግር ስለስለሚኖርበት ነገ ተመልሰን ወደ ንትርክና ዱላ መማዘዝ እንድንገባ ለማድረግ በር ይከፍታል ። ስለሆነም ለጊዜውም ቢሆን የሚከፈለውን ዋጋ ከፍሎ በሽግግር መንግሥት አማካኝነት ክፉውን የፖለቲካ አዙሪት ታሪክ ዘላቂና አስተማማኝ በሆነ መንገድ ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ በመዝጋትና ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ መሸጋገር የተሻለ ነው የሚል መከራከሪያ መቅረቡም ተገቢ ነውና ከምር ሊወሰድ ይገበዋል። ”
እናም እነዚህንና ተያያዥ ፈታኝ ጉዳዮችን (ጥያቄዎችን) በአግባቡ የሚያስተናግድ የምክክርና የጋራ መፍትሄ አፈላላጊ መድረክ ባልተፈጠረበት የፖለቲካ ሁኔታ “ እኛ
እናሸጋግራችኋለንና እየመጣችሁ ተደመሩ (ለውጥ ፋላጊ እኛ ነን )” ማለት ምን ማለት ነው ?
እነዚህንና ሌሎች ተያያዥ ጥያቄዎችን በአግባቡና ዘላቂነት ባለው አኳኋን ለማስተናገድና የለውጥ እንቅስቃሴውን በሚፈለገው ፍጥነትና ጥራት ከግቡ ለማድረስ ትኩረት ይሻሉ የምላቸውን ነጥቦች እንደሚከተለው ላቅርባቸው ።
በክልላችን የተሞከሩ የለውጥ እንቅስቃሴዎች (አብዮቶች) ሁሉ በጨካኝ አምባገነን የገዥ የት-አዴ ቡድኖች እየተነጠቁ (እየተጨፈለቁ) እስከአሁን የመከራና የውርደት ማንነት ተሸካሚ ሆነን የዘለቅነው ስለ ለውጥ እንቅስቃሴ መነሻ ምክንት ተመሳሳይ ቋንቋ (የነፃነትና የፍትህ እጦት መሆኑን) እየተናገርን በውስጥ የአስተሳብ ጓዳችን ግን የተደበቀና ከቁጥጥር ውጭ የሆነ የግል ወይም የቡድን የጎሳ ፍላጎት እርካታን እያሰላን ወደ ድርጊት ስለገባን (ስለምንገባ) ነው ። እንዲህ አይነቱ እኩይ አስተሳሰብ ደግሞ የለውጥ እንቅስቃሴን ገና ከሂደቱ ጀምሮ የየራስን ድብቅ ዓላማና ፍላጎት ከግቡ በሚያደርስ አኳኋን የመቆጣጠር የፖለቲካ ጨዋታ ሰለባ አድርጎ ማመን የሚያስቸግር መስዋእትነት አስከፍሎናል ።
የፖለቲካ ታሪካችንና ባህላችን የለውጥ እንቅስቃሴን ህዝብ እንደ ህዝብ እና ያገባናል የሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች ከመነሻው እስከ መዳረሻው በሚኖረው የእያንዳንዱ የሂደት ክንዋኔ ውስጥ በሙሉ የነፃነት ፣ የባለቤትና የሃላፊነት ስሜት የሚሳተፉበትን ሁኔታ የማመቻችት ሳይሆን ይባስ ብሎ የመጨፍለቅ ስለመሆኑ ከራሳችን በላይ ምስክር ሊኖር አይችልም ። የለውጥ እንቅስቃሴዎችን ሂደት ፣ አቅጣጫና ግብ የሚመሩትና የሚቆጣጠሩት ቀድመው መንበረ ሥልጣኑን የሚቆጣጠሩ የገዥ ቡድኖች በመሆናቸው የፖለቲካ ሥርዓት ታሪካችን ዴሞክራሲያዊና ሰባአዊ መብቶች እንዲያከብር የሚታሰብ አልነበረም ። በተለይ ደግሞ ያለፈው የግማሽ ምዕተ ዓመት የፖለቲካ ምዕራፋችን ፍፁም የሆነ ሰቆቃና ውርደት የተመዘገበት የአፋር ህዝብ መከራ ያሳለፉበት ዋናው ምክንያት የዴሞክራሲ ሀሁ የሆነው የተሟላና ያልተገደበ የተሳትፎ መብት ሥልጣን ላይ በወጡ ፖለቲከኞች እኛ ነን የምናውቅልህ ባይነት ስለተጨፈለቀ ነው ።
ከዚህ አዙሪት ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ለመውጣት የሚጠይቀን የጋራ ጥረት (ትግል) እጅግ ፈታኝ ነው ። በመሆኑም ይህ የአሁኑ የለውጥ ሂደት ጅማሮ ግቡን መምታት ካለበት በእውን በሰከነ ፣ እንደዘመኑ በዘመነ (በሰለጠነ)፣ በእውቀት ላይ በተመሠረተ ፣ታጋሺነትን በተላበሰ፣ ፍትህን እንጅ ቂምን ፍለጋ ላይ ባለተጠመደ የአስተሳሰብና የተግባር መንገድ መጓዝን ይጠይቃል ።
ገና ብዙ እልህ አስጨራሽ ሥራ እፊታችን ተደቅኖ ባለበት የድል ነጋሪቱን ያለቅጥ ከማስጮሁ ቀንሶ ነጋሪት ሳይጎሰምለት ብዙ በሚናገረው ተጨባጭ ድርጊት ላይ ባተኮረ ፣ የበደለን አካል “እየተበላሉ በመቀደስ” አስቀያሚ ፉከራ ሳይሆን በሰለጠነና ፍትህን በሚያስተምር አኳኋን በመሞገትና በመቃወም መራመድ አዋቂነት ነው ። በደልን ተፀይፎ ተበዳዩን (ህዝብን) በመሪነት የተቀላቀለውን ደግሞ ወደ ፍፁምነት (አምልኮ) የተጠጋ ሙገሳ መለገስና ልክ በሌለው ጎሮ ቡድኖችን ማጅብ ሳይሆን ከተገቢው ድጋፍና አክብሮት ጋር ገንቢ የሆነ ሂሳዊ አስተያየት በመለገስ እንድንራመድ ግድ ከሚለን ወቅትና ሁኔታ ላይ መሆናችን ከምር ልብ ልንለው ይገባል ።
ለዚህ ነው አስቀያሚ የአፋር ፖለቲካ ታሪክ ትርጉም ባለው አኳኋን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ዘግተንና ለታሪክ መዘክርነት አስቀምጠን የታሪክ ባለቤት በሆነው የህዝብ እና ዱኮ ሂና ፣ ያገባናል በሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች (ሰብሰቦች) ነፃና የተሟላ ተሳትፎ ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የሚያሸጋግር ድልድይ መዘርጋት ፍፁም አስፈላጊ የሚሆነው።
“ግንቡን አፍርሰን ድልድዩን እንዘረጋለን” የሚለው አስቸጋሪው ፈተና ያለው ወደ ዝርዝር የአተገባበር ሥራ ስንገባ ነው ። የጥላቻንና የጎሳ የቡድን ስብስብ ግንብ ማፍረስ ቀላል ባይሆንም ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊሥርዓት የሚያሸጋግረውን ድልድይ መዘርጋት ግን የበለጠ ፈታኝ በመሆኑ ስፋትና ጥልቀት ያለው የፖለቲካ ሥራ ይጠይቃል ።

“ለውጡ አግላይ ስይሆን ማነኛውምንም መሳተፍ የሚፈልግ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅት (ስብስብ) ተቀብለን እያነጋገርን ለማሳተፍ ዝግጁዎች በመሆን በዚሁ መሠረት እየመጣችሁ ተደመሩ” የሚለው ጥሪ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ ታሪካዊ የሆነ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ለማድረግ ለምናደርገው ቅድመ ዝግጅት ( ሽግግር) በፍፁም የሚመጥን በተግባር የመሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የሚያሳስበን ከሆነ ለ27 ዓመት የመከራና የውርደት ምንጭ ሆኖ የዘለቀው ሥርዓተ አብዴፓ እንደ ሥርዓት በቀጠለበትና የተወሰኑ ከፍተኛ አባሎቹ በአንፃራዊ መልኩ የሚያበረታታ የአስተሳሰብና የአሠራር ልዩነት አሳይተው ወደ መሪነቱ መንበር ስለመጡና ለስሜት የሚጥሙ ፖለቲካዊና ሞራላዊ ንግግሮችን ስለአስደመጡን ፊደል ያልቆጠረው የዋህ የአፋር ህዝብ ብቻ ሳይሆን በእውቀትና በልምድ መጥቂያለሁ የሚለው የህብረተሰብ ክፍልም “ከእነዚህ መላእክተ ለውጥ ፖለቲከኞች ውጭ ሌላ ፖለቲከኛ ማየትና መስማት አልፈልግም” የሚል አንድምታ ያለው አስተሳሰብ (አመለካከት) ሰለባ የመሆኑ ነገር ከምር ሊያሳስበን ይገባል ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸
በእርግጥ ገና ጀመርን እንጅ ገና የሆነብን ባለፉት አያሌ ዓመታት ከኖርንበት ሁለንተናዊ የሰቆቃ ህይውት ጋር በንፅፅር እያየነው እንደሆን እረዳለሁ ። በጅምሩም ቢሆን የደስታን ስሜት ከንቁ ተሳትፎ (ድጋፍ) ጋር መግለፅ አያስፈልግም የሚል የደንቁርና እና የጨለምተኝነት እይታ (አመለካከት) የለኝም። እያልኩ ያለሁት ደስታችንና ድጋፋችን ስንገልፅ ያለንበትን መልካም አጋጣሚና ፈታኝ ሁኔታ መድረስ ከምንፈልግበት መዳረሻ ጋር ባገናዘበና እሱንም
አብዴፓ ለበርካታ ዓመታት በንቃት የተሳተፉበት እና በለውጥ አራማጅነት ቢሆንም አሁንም የሚመሩት ድርጅትና መንግሥት ለእኩይ የፖለቲካ ዓላማው ሲል እንደአሸን የፈለፈላችውን የጎሳና የመንደር የፖለቲካ ድርጅቶች ወደ አዲስ ነገር ሲነግሩን እኛም አብረን እንድንገረምና እንደቀላል ነገር እውነትም ለውጥ ነው የሚል የቂልነት የፖለቲካ ፍርድ እንድንሰጥ የጠበቁም ይመስላል። “በእኔ አሸጋጋሪነት አሻግራችኋለሁና የሽግግር መንግሥት አስፈላጊነትን እርሱትና ተደመሩ” ሲሉ ለምን ? እንዴት ? በማነማን ወሳኝነትና ተሳትፎ ? ብለን ሳንጠይቅ መደመሩን አሜን ብለን እንድንቀበል የሚጠብቁም ይመስላል ። እንዲህ አይነቱ አቀራረብ ብዙም የሚያራምድ አይመስለኝም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹

የተሳሳተ የፖለቲካ አስተሳሰብን ወይም እምነትን አስወግዶ ገሃዱን የፖለቲካ ዓለም ፈልጎ ማግኘትና በአግባቡ መረዳትን ግድ ይላል ። በአሁኑ ወቅት የክልላችን የማያወላዳው የፖለቲካ እውነታ ለዘመናት በምንም አይነት ዋጋ የማይተመን መስዋዕትነት የተከፈለበትን የለውጥ ሂደት ለትክክለኛ ግቡ የማብቃት ወይም ባለው ሥርዓት ሥር በሚካሄድ የማስተካከያ ለውጥ (reformism) የምትገኘዋን ጥቅም ተቀብሎ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን እየናፈቁ የመኖር ጥያቄ ነው ። መኖር ከተባለ ።
ልክ በሌለው የስሜታዊነት ፈረስ የመጋለባችን ችግር እንዚህን ሁለት የለውጥ አካሄዶችና ግቦች በተመለከተ ያለብን የተሳሳተ አስተሳሰብ እያደር እንደመሻሻል እየባሰብን በመሄዱ ትክክለኛውንና ዘላቂውን የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግብ አውቀንም ሆነ ሳናውቀው መኖሩንም የረሳነው ይመስላል ። ይህ ደግሞ መሪዎችን ከማሞገስ (እንደማምለክም ይቃጣናል) አልፈን የለውጡ እንቅስቃሴ ግብ የአብዴፓን ሥርዓት ማሻሻል ነው ወይስ መሠረታዊ የሥርዓት ለውጥ ? የለውጡ አራማጅ መሪዎቸ በድፍረት ለውጡን እንደተቀላቀሉ ሁሉ የበሰበሰ ሥርዓታቸው ተወግዶ በሽግግር (transition) ፖለቲካ አግባብ ወደ አዲስ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና ግንባታ የመግባቱን ሂደት ለመቀበልና ተገቢ ድርሻቸውን ለመወጣት በአስተሳሰበም ሆነ በድርጊት ምን ያህል ዝግጁ ናቸው? ከሆነስ ምን ሊያደርጉ አስበዋል ? ብለን እንዳንጠይቅና ግፊት እንዳናደርግ አሉታዊ ተፅዕኖ አሳድሮብናል ።
ለዚህ ነው የጥያቄዎቻችን ሁሉ እናት (the mother of all our questions) እጅግ አያሌ መስዋዕትነት የተከፈለበት ህዝባዊ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግቡ (goal) መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ የሥርዓት ለውጥ እንጅ ሩብ ምዕተ ዓመት ሙሉ የመከራና የውርደት ቀንበር አሸክሞን የዘለቀውን ሥርዓት የማደስ ወይም የማሻሻል ለውጥን (reformismን) እንኳን መቀበል ማሰብም አይቻልም የሚል መሆን ያለበት።
የሩብ ምዕተ ዓመቱ የመከራና የውርደት ሥርዓት ተወግዶ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ አዲስ የፖለቲካ ሥርዓትን እውን ወደ እሚያደርገው የሽግግር ሂደት ለመግባት የሚያስችለውን ሥራ ጊዜ ሳያባክኑ መጀመርና ዝግጁ ማድረግ የግድ ነው ። የፖለቲካ ተቀዋሚ ድርጅቶችን ሁሉ ለፖለቲካ አመችነት ( political convenience) ሲባል “ጥሪ አቅርበናል” ማለት የትም አያደርስም ። ጥሪውን ተቀብለው ቢቀርቡም የሚያሳድሩት ተፅዕኖ ጉልህ አይደለም ወይም ጨርሶ ደካማ ነው ተብለው የሚታሰቡትን ደግሞ በክብር ከመቀበልና በየቢሮው ተቀብሎ በወቅታዊ ክስተቶች ላይ ሃሳብን ከመስጠትና ከመቀበል የዘለለ ተግባራዊ እርምጃን ጊዜ ሳያባክኑና ሰበብ ሳየደረድሩ ተግባራዊ ማድረግን የምንገኝበት ሁኔታ ግድ ይላል ።
🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸

የተሃድሶ ወይም የማሻሻያ ፕሮግራም (reformism) የፖለቲካ ጨዋታ በጭራሽ የትግሉ መዳረሻ (ግብ) አልነበረም ። አይደለምም ። መሆንም የለበትም ። ከነእኩይ አስተሳሰቡና ተግባሩ ያረጀው የት-አዴ ሥርዓት ጨርሶ ሳይወገድ ወይም የሚወገድበት ሁኔታ በአንድ ወይም በሌላ መንገድ ሳይመቻች ከልክ ያለፈ “ የለውጥ ጎሮ ወሸባዬ” ማስተጋባት ጊዜያዊ ስሜትን ከማርካት አያልፍም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
ከዚሁ ገዥ ቡድን የተለየ የመፍትሄ ሃሳብና መንገድ ይዘው የተነሱ ፖለቲከኞች ለውጡን በመሪነት ስለተቀላቀሉ እና በአንፃራዊ እይታ የሹም ሺር ቢያደርጉም “ የገዥውን ቡድን ሥርዓት ነቅሎ ማስወገድ ሳያስፈልግ በለውጥ ጠበል አጥምቆ ወይም አስጠምቆ ” ወደ አዲስና እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መለወጥ ይቻላል የሚል ነፃነትና ፍትህ ናፋቂ ከሌ የዋህ ነው መለት ነው ግን የሚያስብ ሰው የሚኖር አይመስለኝም።

🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇵🇸
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የአንድ ህዝብ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ስኬታማነት ዕውን የሚሆነው የእራሱ የሆነ እና በግልፅና በማይናወጥ መርህ ላይ የቆመ ስትራቴጅና ግብ ሲኖረው ብቻ ነው ። የህዝባዊው ተጋድሎ ምክንያት ( cause) የነፃነት ፣የፍትህ ፣ የሰብአዊ መብት/ክብር ፣ የዜግነት መብት ፣ የሰላም እና ኑሮን አሸንፎ የመኖር እድል እጦት ነው ። የዚህ እጅግ አስከፊ ማህበረሰባዊ ቀውስ ምንጩ (root cause) ደግሞ የማህበረሰቡ አባል የሆኑ አምባገነን ቡድኖች ወይም ግለሰቦች የሚዘረጉትና የሚቆጣጠሩት ፖለቲካዊ ፣ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ሥርዓት ነው ።

እናም የህዝባዊው ተጋድሎ ግብ (goal) ይህን የአምባገነኖች የሰቆቃና የውርደት ሥርዓት አስወግዶ ለሁሉም ዜጋ የሚበጅ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት በመመሥረት ነፃነትን ፣ፍትህን፣ ሰብአዊ መብትን/ክብርን ፣ እኩልነትን ፣ ዘላቂ ሰላምንና ብልፅግናን ማረጋገጥ ነው ። አዎ! የዚህ ህዝባዊ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ መድረሻ (ግብ) በአይነትም ሆነ በይዘት የህዝብ እውነተኛ ለውጥ (transformational change) የሚረጋገጥበት ዴሞክራሲዊ ሥርዓትን እውን ማድረግ እንጅ በነበረው ሥርዓት ማዕቀፍ ሥር ለውጥ ወይም ማሻሻያ
(reformism ) የማካሄድ ወይም የማድረግ ጉዳይ አይደለም ። መሆንም የለበትም።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የለውጡ እንቅስቃሴ ዋናው ተልኮ (ግብ) እውነተኛና ትውልድ ተሻጋሪ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እውን ማድረግ ነው ወይስ አብዴፓን የበላይነት በሚመራ ጥልቅ የማሻሻያ ፕሮግራም (reformism) የሚከናወኑ የለውጥ ትሩፋቶችን መቀራመት ነው? ብሎ መጠየቅ ግን ከቶውንም ሊታለፍ የሚችል አይደለም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
የአፋር ህዝብ የነፃነትና የፍትህ ተጋድሎ ግብ የአብዴፓን የመከራና የውርደት ሥርዓት አስወግዶ የሁሉንም የፖለቲካ ኅይል (ድርጅት) አመለካከትና አቋም በትእግሥትና በጥበብ በሚያስተናግድ አኳኋንና የህብረተሰቡን ፊላጎ እውን በሚያደርግ የመሸጋገሪያ ሥርዓት ወደ ዘላቂውና ታሪካዊው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ምሥረታና የማያቋርጥ ግንባታ መሸጋገር ነው።
ይህን መልካም እድል ወደ መሠረታዊ ዴሞክራሲያዊ የሥርዓት ለውጥ ትክክለኛ አቅጣጫና ግብ ለመወሰድ ከምንም በፊት ለአፋር ህዝብ ጉዳይ ቅድሚያ የመስጠት ሃላፊነትና ግዴታ አለብን የሚሉ የፖለቲካና የሲቭል ድርጅቶች በነፃነትና በእኩልነት የሚሳተፉበት ለውጥ ማድረግ የግድ ይላል።

በእውነት ስለእውነት እየተነጋገርን ከሆነ “እመኑኝ እኔ
ለውጥ ፈላጊ ነኝ ” የሚለው ለ27 አመት ዙፋን ለይ ሁኖ የምደሰኩር ከቅንነት የመጣ ነው ብሎ መቀበል የሚቻል ቢሆን ወደ መሬት ሲወርድ ግን ብዙም የሚያራምድ አይደለም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸
እናም የሚበጀው በተስፋና በሥጋት መካከል ያለውን የለውጥ ጅማሮ “እኔና ድርጅቴ ከሥጋት ወደ
አስተማማኝ የተስፋ ዓለም እያሸጋገርነው ነውና
እየተደመራችሁ አግዙን” በሚል ፖለቲካ ጨዋታ በፍፁም እውን ማድረግ አይቻልም ። ቢሞከርም እንኳ ታጥቦ ጭቃነትን አያስቀርም ።
🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇵🇸🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹🇪🇹
በመሆኑም ዘላቂውንና አስተማማኙን መንገድ ሁሉም ባለድርሻና ያገባናል የሚሉ አካላት ተከራክረውና መክረው በሚበጀው ላይ በመስማማት ወደ እውነተኛ ህዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሚያሸጋግረውን ድልድይ ሊዘረጉት ይገባል ። ይኸ በደፈናው የእንደመር (የእንጨመር) ቋንቋ አሁን ላለንበት እጅግ ግዙፍና ውስብስብ ለሆነ የጎሳ እና የቡድን ሹኪቻ መሳሳብ ይቅርና በኋላ እንገነበዋለን ለምንለው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትም ብዙም የሚያስኬድ አይደለም ።

Barte Qafar Qunxaaneytay meqe kaban leh yan gital Yangicilleh Doolat Ayti Taceem Faxximta

Barte Qafar Qunxaaneytay meqe kaban leh yan gital Yangicilleh Doolat Ayti Taceem Faxximta.

👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏👏

Guftay Qafar QADP Qusabah tan milaagi miraaciinoh

Inkih kah Naaxige innaah Ni baaxo ityoppiyal taturte dagoo sanootah sadi sooloolaay, Daddos Rakiiboobah Diglooy, Samadal rakitta maysattakooki kee Tahak ugut abak mango dariifal seehadayti Qawwaddih mawqaay, Ayyunta elle sugen Qaasimoomik yaydufulleenimih Abinitteetay, Xiqqiime sinni Amballayuk sugtem Kassitna tiya kinni.

Tohuk ugutak Agat miraacissa EPRDF massoyna Mala^buxah caddol Adda-der kusaq gexisseek gamadal baaxol yunkullukeh yan taqbi miraacissa massoyna kee Doolat Daffeeseeniih, yanin Federaaliizim Siirat elle faxxiima innal Abbinoyse weenimiiy, Nabah tan Doolat Madqa(Dastuur) Daffeyte Maasoyyi Ardil maqnise weenimiiy, Siyaasa-Digirih booxa yuyxuxeenimiiy, Miraaciino Ummatta-yayfoofeenimih Ahdi Abbinoysaanam hinnay, Ummatta xaamite marih Gurral taamiteenimik ugutak Marde-Gaaboyso kee Network Centebbaarut culeenimiiy, Qidaddol Massah yan xoqoysi kee Gabah Agle suge waytem kee kalah tan Siirat taqbitteetay, Doolat miraacissa massoynak ugut Abta tikka inteh tan taqbitteetah Sabab tekkeemil kusaaqisak Miraacissa Massoynah caddol Qusba Milaagi Caylitte Miraaciino fan kah tamaate innaay, sugte miraaciino kaadu tunkulluke taqbitte yafdagoonuuy, Baaxo edde culte Qawwalayla-gablak tawaquh Figdah callih Dagar yakkoonuh Doolat kee Massoyna-reeda Tabseenim Tamixxigeh,

Tah Asas Abak D’r Abiy Acmad Naharsi Malaakaay, EPRDF Massoynak Naharsi saqal Akkuk Doorimeh yan Ayrook Qembisak Taturte Alsitteh Addat kulli Langittel tatrusen siyaasa-Maaqattootik ugutak Agat caddol kaxxa Hirgo kee Aytikuma Geyoonu xiqeenimik ugutak Asasak yan milaaguy, yankullet Qaadik boodak ten gexelitte Akke wayte salaam kee saay caagid yayse gurral yanim Tambullee
Qafar Agattiinah rakaakayih caddol kaadu Digga le salaam kee saay, yanim takkay, immay, Ityoppiyah caddol Ugutak sugte Meqe xiinisso-kee Milaagi Esseroorah xiinak Maacisah rikeey, bar orobtam tambullee
A esseroora A. Sidiica Alsih Addat Ayrook Ayro Lafitak Lafittaah Daqaaralaay, uddur tambulleem takke way Qafar Qunxaaneyti Asasak edde caten Meqe Qaada kee Meqem kaban Loonumih taagah Gersi rakaakayitteh innah uma Abtootay dadalaay, Ayyunti sarrimaane Kee tuxxiiqikk tekkem baysaanam kee Samadal sinam dufsaanamih Uma abtoota Matambullaay, Fooa-fan kaadu Qafar baaxo dufta Maraay, Qafarah tekkeemiiy, baysaana Ni inti matablaamih kibal Liyooh takkem faxximtam hinnaay, kulli num Numtin Amoh caddol kaadu ta caagidil isai Qaaqa’ digram faxximta iyyaanam Mablah Liyo
Takkay, ikkal Qunxaaneyti Amolladi Ayyuntak 60% gaba yakkeeh Qusba Qumaarat kee Qusba fayxiiy, Qusba ixxiga kee Goori inkih Le Hora kinniimih sabbatah Dirab kee Cami hinna-immay Numma Le oytal rakitak Isinni Ceelo esseritaanaah kah yangicilleenim Anbaade-ikkal Wadir-raq hinnaamih sabbatah Numtin Amoh caddol Qoklaah Aytikumusa tiya yaanama.
Ta gexsitih Addat Qafar Qunxaaneyti Naharal caalat gurrih cubbusso(situation Analysis ) Abam faxximta tah Axce wadi Qafar Dargik duma mannal sugteeh tatre 27 sanootah maca geyteeh iyyaanam hinnam, yoh taaxigeenim faxa.
Ta tiyah tu-gactek Qafar kee gersi Agattinaani inkih Dargil Agattiinah ceeloh Afkuuqat sugteeh, Qafar Gersi marak fuxih issi xaylo fida abak issi rakaakay soolisseh issi dariifal madaqtaah, siyaasa miraacissah raqtam tani way,
Toysa Acwah Neh yeceenimiy, kah horrisna matanaay, Qafar Qunxaaneyti kaadu raqtem ossaanam hinna immay, sugtem sadda giclo gabat le iyyaanamih mabla Anu mayyuy, sarrak maalla
Anu cubbusaanam faxximta kak axcem Qafar Addal tooboke mablaay, Qafar leh tan kedooda-xisneey tah kee gersi caagiday, baaxol tanik ugutak booddam xiqtaah, sarrimaane nek esseroh Addat culussu xiqtam cubbusak xaqu kak gacaanama
Tah takkuh, kaadu Numtin Amo kee temeexege dariifak tewqe dagortih sadu kee Qayto soltam faxximta
Giclo Nummal rakiiboh taniih Madqa-garil oggol leeh Tuggacsa sinniih Sinaamak tu kalaanam hinnay miraacisa maraay, yangicille Qunxaaneytaay, sittat rakaakay ummattah tu-xiqa gurral takkeemi
Doolat madqal waaso leeh Qafar Qaada kee diini Ayti kumuse waah Qafar kee Qafar boodissa waytam yublen gita Alifak goloq gita kaak gexaanam Faxximta
Social mediah Gitaak takke faxe uguugus kee Angoyyi kaadu Qafarak Qaaday diini kee Kedot boode kal meqem kaban saro dagaral le gital rike-raq yayballoonuy, Baatil kee bukkot kalalitoonuh Gita faka maknayal yakkem faxximta
Takke Angoyyitte kaadu Digga le farmoo kee Xalu daffeesak Abaanamaay, Aban giclo elle aban gita Qaduk baxsaanama

Toh kah Axcem
1. Miraacissa massoynah Adoytiitiy, Siirat korsa hinna immay siirat saffoosuuy, Gari kah abe innah Partih Addah milaaguh soole baxsimaah issi gita yabbixeemi.

2.Miraacissa Massoynah Sadu leeh tayseemih tangicillem kaadu issi gita tabbixeemi
Tah axce waqdi kaadu sin tasgaalleeh inkih yan Ayyuntih sarriimaaneh takkeemil baxsima iyyaanam hinnam yoh taaxigeenim edde xakba.
Qafar rakaakay, Doolat kee miraacissah tan QADParti
Miraacissah tan parti kulli uddur issi Adda saffossaah inki milaaguh macaltaah Daddos ximokraasih mabla daga raqtuuy, Marde-gaaboysoh mabla radduh Adda-giclo elle takkeeh Adda-ximokraasi baarissaah kulli uddurul Qidii kee Amo-qidi hinnay, edde yanin uddur kusaaqissaah, Baad kee Elle yanin baaxoj siyaasah afkan kusaaqissaah, kulli uddurul uddur luk tabtam xiqta mablaay, miraaciino kee siirat fidse waytek Qawwalaylak isih macattimtaay, Ayyunta macatta.
Asaaku yan Ayyunta kee kimal yan Ayyuntak mablaay, Fayxiiy, Essero massowtam Maxiqta .
Toh kah kinnim Ayyunti baritak elle yamaateeh, Baad kee baaxol taniimih oyta elle geyak gexaah siyaasak gexsit elle koraakoraamal Ayyunti Aydakaakanimak gexaah taysem Qaagitaah ixxigat mirracsimam faxaamih sabbat kinni
Ta dagal edde yabne Caalat kori wargitteh fanal yakkeemih taagah miraacissa massoyna kaadu kulli uddurul Ayyunti gufe caddo hangit culusse siyaasa Fidissaah Qusba mabla kee uddur ixxiga Le Miraaciino yayfukuneenim faxximta
Isinni caddol yaklukeenim duude waanamah Garuk tabsan Abak raag yanim faxximta isinni dariifah caalatal qeedaalisak
Kulliimik daga Ayyunti esseroh Ayti yaceenim faxximta
Daqorti kee rasitteh caddol tan iggima le miracsenti Qunxaaneyti yaktubeeh, yaabitaah, esseritaamih taagah yaxeenimih taamoomi Qagittam mafixximta
Axaw kee Agra doolat ummattak baxsaanam kinnim ixigaay,calli baahe waytam gari gexsok beya, tah abnissam massoynak Naqboytit kinnim ixiga.
Gino-weelo edde sin bahtaamak makudina raq maliimih sabbatah Numtin Amo-Nafqi cabaay,Sarrimaaneh inkih nee tanfiqeemil tatura.
Doolat camit culam Qawrataay,parti camil daffeytam Miracsenti mablah dagnah Oyta sinniimil sitta camtaanam Maabinaay, sittin dattoosuk kataay, toysoommeemik parti tikaay edde xinti Maaqatta gexa
Siinik iyyeenik ribtaanaah siinih iyyeenik yasuuleenim Lakat lem Nikso ikkal gersim hinna
Sitta fanah gacsa waqdi Abteenih Ayyuntah xayyossen uddur kee caalat elle tublen gurrih kusaaqat Qagita kulliimik ugtuma taamem gactaamih sabbatah
Ayyunta Aw qunxaaneytal Anaani kee giddi gorrisaanam caba
Uddur kusaaqih Amo-gacsa Abtaanah Adoytit takku gersi ummattah fooca maktan uddur ciggiltaamak waasima.
1.Baaxooh caddol Aben kusaaqal elle yeemenen taqbitte sin garil sugtem kinnim Eemenaay, elle missossan gurra escessa.

3.Camih Miidiyal sinam intam hudunuh, (Direct ) Qafarah Qawwalayla katassa iyyaanamal Mabbaxinay, ta fayxi (Inki Ethiopia inki Diiniiy, Rakaakay,diglooy,ww tan) fayxi le Dagorti Agat siyaasa miraacissa Agattinaanih Addat magide yakke Qadad kee cayla lem kusaaqisaay, edde rada. Sinam Currik mabla yaceenimih saami geytek faxxaamat yabtaah fayxi kaadu sinaamak baxsimtam raq maliiy, Kabbaxe isi buxal iyyam inkih Qawwalaylah mabeetinay, kabbaxe xabanat qokoluh geyu duuda marih xongoloh Qadad kusaaqisaay sirrit caba nagay kusaaqisseenik Fayxi ikkal maroh obtam hinnaamat radettoonuh,
Doolat leh yan mabla kusaaqisaay, walalah xayyoosaay, doolat dagarih iyyenta cubbusa ikkal Nanu Aytikumise waynam sinam camih intel walal maabinay, Ayyuntah maxayyoosina (D’r Abiy Lemma Dr Debretsion Ashadli casan Ambassador Gatluak tuut Acmad shideey, Mufarricat inkih Away, yan siirat Ni baaxoh yayse siirata iyyaanam axcih Geddu kee temagn dubuk le fayxiy,ramiddu sinni Qawwalaylah xayyoosaanam Miraacissa massoynah Kusaq Gabbaaqu takkem mafaxximta iyyaanama)

4.Kusaaqal Rike-raq kee taqabi Nagay, hirigaay, tekkeemil kaxxinitaanam cabaay, Ayyuntah uqunxuyaay,milaaguh uguta Baaxol tekkem raq sinnim dubuk hinnay,rike-raq hirgite marak Taamah Aysuk masugtaanay, ixxiga Duddah mataysaanamih sabbatah Miraacisan Ayyunta yaqunxeenim Qokol geysissam kinnim garuk barita

5.Ninni giclol geyneeh sinaamal Luk geyne Garih sadu Qafar maliiy, sinam kaadu bayissam hinnay, Acwa kah yeceen mari yok beeteloonu meesil rakitak Abak yen horri yanitay, xicaay, mangoomuy, raqteh macaltoonu waytaanam uybulluya.ceelalloh (Qafar A baaxoh xisneh Aydaadul faxe mara Luk Lofti leeh reedaanam kee madqaanam inki marih im hinnak Ninni buxah Amoh reeda elle anuk Garayal malseenim elle gacsan mara hinnay,malat kasan mara Nakke-gid Malisaay, Mablah carbi sinnih meqeemit yaabita mara dubuk hinnay Addis Ababak 150 km geytimta Qafarak Taraf dariifat yaloole mara inta gutqo>^ mabla luk kaadu gexisa.) Tah abtoonuh Naharat Qalalal yaamine mara tikaay, Ayyunti qalalah miraaciino Qalaltam faxximtaamal sitta geya

6.Kusaaqal baritto buxaaxiiy, Qaafiyat dacayrooy, saytun lee kee magaalol Qadad feeral maloowinay, Ayyunti manol katasse milaagu edde wagitaay, Daffesseenim kee gufteenim edde wagita tah kah Axcem (inki mirac Qafar urruk booltal baritto-bagul tanim magideey, iyyen uddur 95 Awka iyyam oobbeeh CSA oyta wagitne wak Qafar urruk baritto-buxal tanim booluk 14% Aw 14 Awkak sugteemih sabbata)

7. Kusaaqal daddos hinnak Ayyuntak Qadli kee currik yaabitaanam kee yaktubeenimiiy, sinni Adoytak kaadu Adda-ximokraasih Caagid elle suge innah hangi acayuk kusaaqisa. Tah kah kinnim(faxe uddur ayyunta Gaqammoh esserok muxxi Qadli essero Naqbissaah, sin Aytikumal takku isin aaxige kalah Massoyna-madqaay, Doolat dastuurul waaso lem Madqa celsiisak Abnissa mirocti gubi dammal maqar lem kee Sin adoyti kah Angicille waah gita maliino massoysaanamak Booxak iro kah gexam kinniimit radettoonu iyyaanama )
Sin qokoltam sin yasgoorowe kitab elle yafsice gurrak iroh ceteerak oobissam Maca kinnim kusaaqisaay, sinni taqbit radettoonuh Ayrooy, kacnoyta yankuseenim cabbaasita. Sin fayxi nanu naaxige kee Naharal essero aw abinah muggaaqisenta Abaanam caba doolatiinu luk magexxak

8. Siinit Qalaltam faxxam tenek Naharaak Qafarah kak bololan marih caddol mabbaxinay, sinni caddol liton bololuh sirrit calli Acuyaay, Siinik elle baxsimaanam cabay inkih tan Qafar sarrimaanel sin tasgalleemil xayyoosak ken walalisaay, Garuk yan bololul inkim intoonuh sitta geyaay, Woh bictuh faylisak xayyoosaanamih saqal afa isin litoonum ixigaay kulli Qangaral makaqtinaay,cissi le miraacaay, cami burteh cabaah calli fan rakita tika tahal kataytan ceelallo Qokoltan garuk beya. Qalayli saduk baxisaay, Qafar siyaasa kee siyaasah xissimteemik inkih daga raqtam ismita. Uddur kak tatre xeet qidneey,sittin saduuy, sitta baysiyyi siyaasah gexsit inkinnah soolisa.

9. xiinissoh caddol abtan taama Arraba lih Abina Qansissam ixigaay, gubal culten xaganak Abnisso kusaaqisaay, Qibnaytiinoh Assek orobuy,Qaada ceelak yakke hinnak Doolat innal katattoonu waytan ixxo aba tah kah axcem ( sanat 2010 liggidal rakaakay, Abba miraacisa doolatak Lafa naba Ergah ixxo Ayyunti malkitil radde yaduurem hinnay, Girah afal Radeenimiiy, Xaluk geenim dubuk Qafar ummatta inta kaxxa Qangara kinnim mango dariifak Naabbeemih sabbataay, Doolat ixxoo kee yemeexege num Qaadah caddol Abte ixxoh fanat der baxsi yanim faxximtaamih taagah)

10. Asaaku Abten taamal isinnih kaxxiinitaanam kee Sin miraaciinoh uddur Hadlimte Qusba hora 27 sanatak AFal yen Ayyuntih Mablal Qeedaalisaanam inki Mesenkacat sitta luk gexxam hinnak Qunxaaneyti walalah Qunxaaneyti edde yan Qasri kee fayxiiy, Qunxaaneytak oyta kee Mesenkaca-dadal qeedaala Gurral massoowe Qagunta xayyoosa
Tibbixem cabe sinnim dubuh warkat kinniimih sabbatah

11. Qunxaaneyti faxam sinnih reedaanam Akkiiy, sinni ramad reedisaanam Akki inta ximmol Amo-gacsa Abtaanak naharal sinni Abak raag wagitaay, kusaaqisa Nagay kusaaqisseenik ciggiltaamay,reeda kah faxaanal tabettoonuh, woh kaadu
10.1 Away yan caalatal sin rakaakayal Qayxiixannak edde yawqen goloq giti reeda kinnim geetton

11.2 sin rakaakayal tahak iroh taamiteenih qayxiixannat elle koositanaah, taama elle hadlan giti fakkiime sinnim geetton
11.3 xiinisaanam kee yayfoofeenimih fanat Calway, kee calgeyik tanim cubbusaay, sinni gexsitil miyyaadisa.
11.4 Miraacissam Ayyuntak yayse maray, mabla kee ixxigaay, duddal fula le kinnik waytam cubbusaay, Qalala le gitatal Abnisseenik ratqeemiiy, sin miraaciinuk mabla dudda wagita ixxiga hinnay Qafar duma Migaq taagah Magaalak Waasak sugte Amqin mara ummatah amol elle reedisen Cuduudat radettoonuuh, usun geenim sinam kah suumattam kinnim ASmite litoonuk
11.5 Marde-gaaboyso kee reedat gitak iroh digraanamal liton welu cubbusaay, sinam ramad kah reedissaam faxxam ggeytoonuh isin Gersi mara kee mara kee sinni ramadah abtaanamih fanal yan Kuuxih deddar wagitaay,isin reeda-cabaanamal liton sissikaane wagiitaay sinam elle reedissan gurra kusaaqisa tah Abteenik reeda faxaah taama hadlam xiqe sinni hora tuklukem sin kinniimit radettoonuh,
Faxe waqdi sinaamal madaqtaanak afal sinam fayxi Qaduk kah tawqe innah Abaay, Ayyuntal oobissaanak Afal Ayyuntak geyteenim sekkaacisaay, xiinisaanam dubuk hinnah miraacisaanam Abaay miraacisa mari uddur leeh kulli udduruh faxximta miraaciino hadalak tabsiyyal rakita miraacisenti siirat fidsa ikkal inki inki Miriyyat uddur Qambaalanam xiinisa marih Qaaday xiinisa mari kaadu uddur luk miyaqussubay uddur luk tatraamih sabbatah

Ta dagal xagisne ximmooma kee Lani ximmoomal sittak meesite kal Goori kee Garay cabak caalat kusaaqisseenik tambullee bedittek mogoy siinik ugtaamal sitta gey abetton,
Qafar rakaakayih caddol sinam kookaxaw luk sugte uddur saay sugem miraaciino garuk yayse gurral tinbideh Abte taamay, inki ceelalloh xayyoossaana hinnay Qafar ayyunti Qaadah Luk suge Cubbiiy, Kusaq kee A wargul xaylo fida kah abe ceeloolak dagoomuy, gabat le baysaamih bohoy kee Asasaak miraacah abah yan assakoxxih raatittey,baye sinni kinnim Abletton
Ah kah axcem isin inkih Ahat rada mara yaanam hinnay, sin Addal yuscubeenim warsaanaah mablal sittak yangicilleenim katassa taqbittek ugutak mango gabah xongoloh orbaanam hinnay dago maray, cayla leh mangah xiinaanam kee Abnisaanam tambulleeh tah kaadu makaadoh caddol giclo^boola tanim kinnim kee miraaciini tutucut culeemih sabab kinnim ALqo TU-taaxago-walalah xayyoowe kutbeyti yuybulleeh innam xiqnah.
Tah yi mabla ikkal edde-orbayto hinnaay, qunxa kasah yot celtaamat yaabaanam yok mano-radmooma kinniih

” Meqe Ayroh asa”

Gifta Casan Waare Nasri

Protected:

This content is password protected. To view it please enter your password below:

Password:

Q.A.D.P. 7 madabiino koboxok Qafar Qammaltam

Q.A.D.P 7haytoh Addah asaaku Qimbisse Madabiino koboxQembisseh geytimta Tama koboxuy Gexissah Tan Missoynak Madabiini Koboxul Ayyunta Fanteyna Abtah Tan Margaqooqi Tatruse Loonu Axcuk Niyaataay, Qagoo, Kee; Yallal Kibal Luk Qafar ummatta Qammaltah tan kobox kinnim tamixxige
*****************************

fiirissem Casan Waare Nasri ****************************

Naharsi Kudo 24/2011 Liggidah
QADP 7haytoh Addah Gexissah Tan Missoynak Madabiini Koboxul Ayyunta Fanteyna Abtah Tan Margaqooqi Tawtruse Loonu Axcuk Niyaataay, Qagoo, Kee; Yallal Kibal Luk Qambaalaanah Qafar Ayyunti Yassedeereh yan daffeyna kinni.
Tama Kobox Ummattâ Maslacat Diggoysah tan dudda leh tan barteh yan Qunxaaneyti elle doorimah yan daffeyna neh takkeh ..

Qafar ayyunti tatreh yan 27 liggida edde sugeh yan baacay tussinna meqe xiinissoh radmoomih taqbik Qafar ayyunti elle yaffoofeh yan koboxuy Qafar Ayyunti faxoot “Tama kobox ummattah dadal kee xisneey, meqe xiinissoh diggos, kee; atlaaké taamoomil yangiicilloonuh meqeh yan afkan taceeh tan margaqooqi elle tatruseloonumul kibuk yan kibaal elle leh yan kobox kinnim dubuk hinnay .
Tahat ossotinah kaadu Qunxaaneytah taamâ saami hadalaanam kee baarisaanamih caddol meqen kaban kee adabi maqaane bahtam xiqtah tan margaqooqi faaticise loonumut Qafar Ayyunti ken qambaalaanah..

tama koboxul atlaake saddah miraaciinuk raada qumri yakkem afaxximtah gideh margaaqay taturteh tan 27 malcina liggidah reedal temeete fayyale miraaciinoy fanti miraaciino konnabnal yayfukeneenimih taama edde akkeleh tan margaqooqii kee qunxaaneyta kee Qafar sayyo miraaciinu fanah bahtah tan margaqooqi tatre leemih qaago linom kee baxsaluk rakaakay caddol salaam diggoysak keddaaminni mablak saytunih tan mirocti elle doorimtah tan koboxuy Qafara sarriimaneh afkanah ukummo yakkeh agat caddol tekkeh tan milaagut milaagimah yan rakakayay ayyunatah qedbo milaagu hinnay diggaleh yan Asaas milaagi edde abbinoowah yan kobox takkem faxximtam kee ..

Tinnah kaadu ayyunta kee baaxo milaagu baahu xiqah yan badteh yan miraaciinuy meqe xiinissoy daddoy saay kee salaam kee Ayyuntu konnabna dacrisa ayyuntak qidaddil sissik milaagu baaham xiqab yan istiraatejik miraaciinuy Qafar ayyunti Asaaku caddo caddol leh yan esseroh raddi yaceem xiqa edde doirimah yan kobuxuy Qafar ayyunti edde yanih yan wadiraaqak yayyaaqem xiqa doirimam faxximtaah ..

Tonnah Atlaake marde gaaboysot saranah tan miraaciino esserisaanah ayyunti kulli nookol leh yan essero kusaaqisak sissik raddi kee calli afakan hadlam xiqaah tonnah Qafar ayyuntak marin gabat guurumeh yan gaddak raqteh tan saabo catak ayyunti ayfaafayal akah Assa innah abaah ..

Qadli dagoorit polotikah miraaciino hinnay baxsaleh ysn dagaray siyaasak iroh yaniih duddale xisak qafar ayyuntal limo tekkeh Qadli xisneena Axcih poolisiy sangerray Qadli W.W tan xisneeh sissik calli yaceeniih ..

Ayyunatak muryisso dighoysaanam hinnay yomoigoqeh uan ayyunat edde yanin boodok ayyaaquk doolat kee ayyunti fantaaxaw ummatta akah cedda innah abak esserah yan ayyuntay issiimik qaxa xabba heeh yangicilleh doolat garqah doolat saro hayteh tan reedon lem akak buubanamak issim daclrisaah baatileynal seecah yan ayyunatay maaci elle maacise yaklukeenimiiy ..

Baxaabaxsaleh tan dariifal cuggaaneh caddol tammulleh tan booditteh wagittah tan dagarittellih walalak calli maknay massoysaanah rakaakayitte mariiy katuk bukkoh beytah tan Qafar baaxol caydi karta sissikuk ugusak Qafar ayyuntay issi baaxol baatilih radaanah Qidaanah Rooci Akah silaalita innah Abaanamay .

Miraaciino tatre 27 sanat Qafar ayyuntih fanat tubqureh tan dalka kidiinuy rakaakayiyyoy Qafar ayyintak mano baysah Qafar addal yuysukubeeni Asaasak ayyaaquk Qafar baxiini itrol inkiinol itritak Qokol kee mogoy siitah Akkuk Kuuxul siita miraacissah mirractimta Qafar ayyunat yaklukeenimih caddol baxsale doori digrah yan miraaciinu dooraanam kee doorime miraaciini rakaakayak ilaa awda fanah yanoh yan miraaciinuk dudda kee mabla kusaq abak xiqto kee dudda sinnih kedo migaaqal Qafar ayyintoh mizaaniyyat garaqtah tan reedon ellecaboh calli kee maknay istiraateji fissaah ..

Siyaasa caddol milaagu waksiisak sissik istiraateji ayyuquk siyaasa ahaak duma edde sugteh tan diraabak ayyaaquk numma siyaasay ayyunti kibal elle leh tan missoyna ginaanam masoynak migaq milaaguuk xabba haanam abak kalah tan missoynaaniy naqboyti innah salafak diifiyak sugeeni lih xayyowak walaanah miraaciinot dudda keenik kusaaqisak gaba keenik yasgalleenim dubuk hinnay ayyinti addal curriinol mabalay hadafay loonu ayyuntah akah Qaddoysan innah doolat caddol keenih faxximtah tan catoota keenih abak rakaakayal ximokraasih siirat Arac akah xaga innah baxsale doori digraanamay..

Qafar Ayyuntak baddaahen manoh kibal yakkeeh sarriimane madab qidaah iggimay,baacay,bakartoytay,Qaaciyat sinna inkih elle ten Qafar ayuuntih manoh milaagul tatreh yan 27 liggida Anxqah yunkuttubeh yan agdaadu bilhadisah yan milaaguy adadalay biso maxcooy inkittinaanel baada yaaxigeh yan ayyunta taklukeh tan Qunxa horay Qumri akak qunxaah ixcigay mabla kee siyaasa siirat akak dadleh yaniy dadalteh tan mabala leh tan miraaciini elle doirimah yan kobox yakkeeh Qaagitaah Qafar Ayyinti Qaagitah ::

Gadda geya

Gadda Qafar Qunxaaneytih Xukko cinay T-Qaadeh xukkot Qida Qeero le giclot gulubuh Haak Qafar ayyintih Ceelo Arcisseh inni kee Qafar ayyutih migaaqal giffo luk gacsah ::

Shukri yallah gacsa

Mayso kee Biso maxco Qafar ummattah imi Aysenno !!

Naharsi Kudo 24/2011 Liggida

Sidooca baaxok katla axawah edde tanim qafara. Akah naaxigennah, amoxer qafar ummatta elle tangaleh tan dabqi” Sidoocaamo” deqsita. Sidoocaamo sidooca baaxot kitfen aqwah innah ittak kureeniih, baxseenih yanin qafar baaxoh karta. Itiyoppiyaay, Eritriyaa kee Jabuutî doolatih addat tan qafar baaxo ittat sidoocaamo. Sidoocaamo, Yalli gaanê ginô gaddak orbeyná abeh yan qafar baaxo. Dumaak ta baaxo, sidooca doolatittet akah kurrumtem, is leh tan ginô gaddih loowit kee koboru. Edde yantifiqoonuh, beedi xin kah kurak arac xagse hadafa.( Sidooca doolataay, qafar sidoocaamo exxa exxah kurrusitteh tanik maddur elle soolaah, katlah loonum woo sidoocaamok keefiten exxaaxi. Axicihiiy jabuutik maddur qekuh elle yanim bada kee qasbo…tama bad lem kaadu qafar ummattaay sidoocaamok jabuutit raaqiseeni. Eretriyah maddur/katla edde tanim qasabada. Qasa kaadu qafar xayloh ikoytaay qafar elle yaaxigeeni. Etriya qasa badaak kalah leh tan gaddi mayan. Qafar kak tûxiq maliiy mari gabat leeh, wakaay, marat limmoysan. Away itiyoppiya edde tantifiquh bical kah tan. Itiyoppiyat raqta exxa qafar sidoocaamok kaxxa gaddale baaxo. Maqaadin, weeqaytitte, qasbooy, baadak wacaysir kee sehda samadak raceenah tan. Itiyoppiyal katlah edde tanim qafar baaxo. Itta fan gacissa haah an waqdi ta doolatittek katlah tanim qafar kee qafar baaxo. Akah keefiteenim woh edde yaaxigen bagu. Ta gaddat duddaluk yantifiqoonuh, kobritoonuh qafar ummattat xamcin gaadu abak maqar cabsiisaanam hadafah loonuuh abak geytimaanam. Sidocuk mariiy isi gubat yabbixe exxak wakaay ikke gaafisak, ummattak ixxu daggoysak maqar nee cabsiisan. Exxak teynal tanim baaxo cabootuh guubuk diiriyen. Exxak teynak qarkayto bukkussa heenih milki cabsiisen. Exxak teyna kulli cuggaanet boodisak xakak kah kaliten. Ginô gadda inkih isinni guub fanah akak weeren. Kulli exxak tan qafar xeflih edde gaadaanaah, edde boolaasaanam kaadu qafar gaba. Jabuutil qafar qafar miroctih gabat gaadan, itiyoppiyal qafar ummattal xukko tabbixem ken addak tewqe qafar xaylo. Nek mano elle tanim tama weelo. Makkoh net aben kurtiiy, makkoh nek aban saaxaay, makkoh ni fanat ginan kookaxaw. Nummah ta doolititteey gubat kak nani neh akah xuwawtam maliiy, nanu keenik qamballa xuwaw kee dadal nek hoxa. Sinam nek abta gaadut koysinnuh ni fanat mannah yan angaarw yaniih innek nee gaada beedah lino naqabuk muxxi itta niqibnooh, itta sadna. ………… Tahak maca abnam tayseeh…..???Maca neh tayseeh…..iyyaanamal mabla yaceenim siinil caba

Sidooca baaxok katla axawah edde tanim qafara. Akah naaxigennah, amoxer qafar ummatta elle tangaleh tan dabqi” Sidoocaamo” deqsita. Sidoocaamo sidooca baaxot kitfen aqwah innah ittak kureeniih, baxseenih yanin qafar baaxoh karta. Itiyoppiyaay, Eritriyaa kee Jabuutî doolatih addat tan qafar baaxo ittat sidoocaamo. Sidoocaamo, Yalli gaanê ginô gaddak orbeyná abeh yan qafar baaxo. Dumaak ta baaxo, sidooca doolatittet akah kurrumtem, is leh tan ginô gaddih loowit kee koboru. Edde yantifiqoonuh, beedi xin kah kurak arac xagse hadafa.( Sidooca doolataay, qafar sidoocaamo exxa exxah kurrusitteh tanik maddur elle soolaah, katlah loonum woo sidoocaamok keefiten exxaaxi. Axicihiiy jabuutik maddur qekuh elle yanim bada kee qasbo…tama bad lem kaadu qafar ummattaay sidoocaamok jabuutit raaqiseeni. Eretriyah maddur/katla edde tanim qasabada. Qasa kaadu qafar xayloh ikoytaay qafar elle yaaxigeeni. Etriya qasa badaak kalah leh tan gaddi mayan. Qafar kak tûxiq maliiy mari gabat leeh, wakaay, marat limmoysan. Away itiyoppiya edde tantifiquh bical kah tan. Itiyoppiyat raqta exxa qafar sidoocaamok kaxxa gaddale baaxo. Maqaadin, weeqaytitte, qasbooy, baadak wacaysir kee sehda samadak raceenah tan. Itiyoppiyal katlah edde tanim qafar baaxo. Itta fan gacissa haah an waqdi ta doolatittek katlah tanim qafar kee qafar baaxo. Akah keefiteenim woh edde yaaxigen bagu. Ta gaddat duddaluk yantifiqoonuh, kobritoonuh qafar ummattat xamcin gaadu abak maqar cabsiisaanam hadafah loonuuh abak geytimaanam. Sidocuk mariiy isi gubat yabbixe exxak wakaay ikke gaafisak, ummattak ixxu daggoysak maqar nee cabsiisan. Exxak teynal tanim baaxo cabootuh guubuk diiriyen. Exxak teynak qarkayto bukkussa heenih milki cabsiisen. Exxak teyna kulli cuggaanet boodisak xakak kah kaliten. Ginô gadda inkih isinni guub fanah akak weeren. Kulli exxak tan qafar xeflih edde gaadaanaah, edde boolaasaanam kaadu qafar gaba. Jabuutil qafar qafar miroctih gabat gaadan, itiyoppiyal qafar ummattal xukko tabbixem ken addak tewqe qafar xaylo. Nek mano elle tanim tama weelo. Makkoh net aben kurtiiy, makkoh nek aban saaxaay, makkoh ni fanat ginan kookaxaw. Nummah ta doolititteey gubat kak nani neh akah xuwawtam maliiy, nanu keenik qamballa xuwaw kee dadal nek hoxa. Sinam nek abta gaadut koysinnuh ni fanat mannah yan angaarw yaniih innek nee gaada beedah lino naqabuk muxxi itta niqibnooh, itta sadna. ………… Tahak maca abnam tayseeh…..???Maca neh tayseeh…..iyyaanamal mabla yaceenim siinil caba

Giclo akah abnam… September 25, 2018Doogisa10 #Giclo_akah_abnam Giclo akah abnam milaagi fayxi Giclo akah abnam gorrisna cakki Giclo akah abnam qafar dadaltu Giclo akah abnam manô milaagu Giclo akah abnam ninni koborru Tan kaamollayyok ramid bayisnu Garqaay atlaakek samad bayisnu Ní ummatta Wayta cakki edde geytu Axaw digaalak currih naloolu —— Giclo akah abnam ——_—— qadliiy qadaalatle xinto geynu Ceyaay gadaamak bas calli geynu Casbiiy digaalak salaam cagallu Marin gabal gexxa xinto cinnu Marin kasat gexxa xinto sadnu Mari elle yadre dabqil dadallu Kedooy rasul yakke baxsa cinnu Qafar baxiinul ittal koboxnuuy Qafar migaq baadal bilhadisnu. Giclo akah abnam ——- Wadirraaqat tan qafar matarru Taamaay baritto ninnaafat abnu Qafar dadlissa xinto geynuuy Qafar wayta cakki geynuk Macal sadaanaah ta bisle giclo Leave a comment Xukko cina September 25, 2018Doogisa10 Xukko Cina ¶ Yo’nkacisay Xukko cinat yaabak ¶ Yo cata bas ken galab cusu waak ¶ Aham Xukko cina migaqle Qallalle ¶ Inkittiinol Xissimte Qallalle ¶ Qafár goorih koboxxe Qallalle ¶ Kulli rasuk maagowte Qallalle ¶ Inki hadaf yesgelle Qallalle ¶ Xukkô saduh ugutte Qallalle ¶ Xukkok Diglo gabatle Qallalle ¶Xukko xin malim cedde Qallalle ¶ Xukko Cintuh macalta Qallalleey ¶ Abta giclol boyla orbissa Qallalle. ****”””” ¶ Ermanti edde mayan inkaamole ¶ Qigdu Bexxa Malon kaxxa millatle ¶ Ixxiga kak racta misinkaca lon ¶ Qasri barittol agdaabe lon ¶ Dadal arcisoonuh ixxigâ lon ¶ Fixixih miyanaanaay inki itrolon ***”” ¶ Meqem qokoltaah oggolta hora ¶ Kulli rasuk tenegele giclaaba ¶ Xukko edde taggiluh arqole ¶ Xukko Cintuh kaxxa Elmole ¶ Qafar Currih takkuh fayxile ¶Faxxam arac xagissuh inki’abto Giclo akah abnam… September 25, 2018Doogisa10 #Giclo_akah_abnam Giclo akah abnam milaagi fayxi Giclo akah abnam gorrisna cakki Giclo akah abnam qafar dadaltu Giclo akah abnam manô milaagu Giclo akah abnam ninni koborru Tan kaamollayyok ramid bayisnu Garqaay atlaakek samad bayisnu Ní ummatta Wayta cakki edde geytu Axaw digaalak currih naloolu —— Giclo akah abnam ——_—— qadliiy qadaalatle xinto geynu Ceyaay gadaamak bas calli geynu Casbiiy digaalak salaam cagallu Marin gabal gexxa xinto cinnu Marin kasat gexxa xinto sadnu Mari elle yadre dabqil dadallu Kedooy rasul yakke baxsa cinnu Qafar baxiinul ittal koboxnuuy Qafar migaq baadal bilhadisnu. Giclo akah abnam ——- Wadirraaqat tan qafar matarru Taamaay baritto ninnaafat abnu Qafar dadlissa xinto geynuuy Qafar wayta cakki geynuk Macal sadaanaah ta bisle giclo Leave a comment Xukko cina September 25, 2018Doogisa10 Xukko Cina ¶ Yo’nkacisay Xukko cinat yaabak ¶ Yo cata bas ken galab cusu waak ¶ Aham Xukko cina migaqle Qallalle ¶ Inkittiinol Xissimte Qallalle ¶ Qafár goorih koboxxe Qallalle ¶ Kulli rasuk maagowte Qallalle ¶ Inki hadaf yesgelle Qallalle ¶ Xukkô saduh ugutte Qallalle ¶ Xukkok Diglo gabatle Qallalle ¶Xukko xin malim cedde Qallalle ¶ Xukko Cintuh macalta Qallalleey ¶ Abta giclol boyla orbissa Qallalle. ****”””” ¶ Ermanti edde mayan inkaamole ¶ Qigdu Bexxa Malon kaxxa millatle ¶ Ixxiga kak racta misinkaca lon ¶ Qasri barittol agdaabe lon ¶ Dadal arcisoonuh ixxigâ lon ¶ Fixixih miyanaanaay inki itrolon ***”” ¶ Meqem qokoltaah oggolta hora ¶ Kulli rasuk tenegele giclaaba ¶ Xukko edde taggiluh arqole ¶ Xukko Cintuh kaxxa Elmole ¶ Qafar Currih takkuh fayxile ¶Faxxam arac xagissuh inki’abto

Xukko cina

Qafar ayyunta kee miraaciino ceelo

Mango kaalibil Qafar Randi doolatah taniih Randa Hinna Itiyobiyal Moddaqiini Guddale Ah Qafar Qafar sidiicamol tassakkaxe doolata cuggi nelle caggiyak xiina doolatah nani Ah qafar baxih migaq tessenebbe doolata 

Ah Qafar tenek migaq catnu nekke doolata Ah qafar baxiinuku inti kinni doolata bakqe yalli nekkalay yalli neh waqalla haay

The Journey Begins

Thanks for joining me!

Good company in a journey makes the way seem shorter. — Izaak Walton